Καθηγητής Λοϊζίδης στο Dnews: η ειρήνη έχει μπει στο περιθώριο του διεθνούς συστήματος

Ο διακεκριμένος καθηγητής Ανάλυσης Κρίσεων και Συγκρούσεων που μόλις απέσπασε μεγάλη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, εκτιμά την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία και τις εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά, προβλέπει άνοδο του εθνικισμού στην Ευρώπη και σχολιάζει τις ελληνικές εκλογές.

«Βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο της ιστορίας που παρακολουθούμε μια τεράστια αύξηση των εκτοπισμένων και των προσφύγων παγκοσμίως. Ταυτόχρονα, παρατηρείται σημαντική μείωση, έως και 85% τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, στον αριθμό των ατόμων που

επιστρέφουν στα αρχικά σπίτια τους πριν από τη σύγκρουση», μου λέει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κεντ στη Μ. Βρετανία και διευθυντής στο Κέντρο Έρευνας για την Ανάλυση Συγκρούσεων (CARC), κ. Νεόφυτος Λοϊζίδης, με αφορμή το ερευνητικό πρόγραμμα PEACERETURN που “τρέχει» ο ίδιος και οι συνεργάτες του και για το οποίο επιλέχθηκε πρόσφατα για χρηματοδότηση ύψους €2.6 εκατομμυρίων από το πλέον ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα ERC Advanced Grants 2022.

Στόχος του προγράμματος, που θα διαρκέσει 5 χρόνια είναι να κατανοήσουν οι ερευνητές πού οφείλεται αυτή η μείωση της οικειοθελούς επιστροφής των εκτοπισμένων παρά την αυξανόμενη συναίνεση μεταξύ των κυβερνήσεων, των διεθνών ΜΚΟ και συχνά των θυμάτων, και τι είναι αυτό που τελικά οδηγεί σε μερικώς επιτυχημένες επιστροφές ή σε αποτυχίες.

«Από τη μια γινόμαστε μάρτυρες μιας τεράστιας αποτυχίας του διεθνούς συστήματος να στηρίξει τις πιο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες (παρόλες τις διακηρύξεις σε διεθνή φόρα) ενώ από την άλλη γνωρίζουμε πολύ λίγα για τα ίδια τα θύματα της βίας, μέσω αντιπροσωπευτικών σφυγμομετρήσεων της κοινής γνώμης για παράδειγμα ή μέσω εθνογραφικών μελετών ή, όπως προτείνουμε εμείς, μέσω ενός συνδυασμού αυτών και άλλων μεθόδων».

Οι συγκεκριμένες χρηματοδοτήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC) δίνονται στο πλαίσιο του προγράμματος Έρευνας και Καινοτομίας της ΕΕ, «Horizon Europe» σε καταξιωμένες/νους ερευνήτριες και ερευνητές ανεξαρτήτως εθνικότητας, που έχουν να επιδείξουν σημαντικά επιστημονικά επιτεύγματα κατά την τελευταία δεκαετία. Για το 2022 τα βραβεία, με συνολική χρηματοδότηση 544 εκ.€, απονεμήθηκαν σε 218 επιστήμονες για να υλοποιήσουν τις πιο καινοτόμες και φιλόδοξες ιδέες τους, διενεργώντας πρωτοποριακή έρευνα σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους. Και ο Καθηγητής Νεόφυτος Λοϊζίδης ήταν ανάμεσά τους.

Ο καθηγητής Ανάλυσης Κρίσεων και Συγκρούσεων Νεόφυτος Λοϊζίδης

«Τα τελευταία χρόνια έχουμε διεκπεραιώσει μια σειρά εργασιών που εστιάζουν στη μελέτη σχεδίων επίλυσης συγκρούσεων τα οποία ενσωματώνουν τις προτιμήσεις των πολιτών και του ευρύτερου κοινού. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιούμε εντοπίζει εναλλακτικά πακέτα σε διαπραγματεύσεις που μας δίνουν μια καλύτερη εικόνα για την ιεράρχηση των βασικών προτεραιοτήτων των πολιτών. Αυτό σημαίνει ότι η πολιτική ηγεσία δεν κινδυνεύει να έρθει κάθετα αντιμέτωπη με την κοινή γνώμη κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Το πιο σημαντικό όμως είναι η καλύτερη ενσωμάτωση της κοινής γνώμης στα ίδια τα ειρηνευτικά σχέδια δηλαδή, περισσότερα δικαιώματα σε ευάλωτες ομάδες όπως τα θύματα βίας και στους ίδιους τους εκτοπισμένους που αποτελούν το κύριο θέμα της δουλειάς μας», εξηγεί ο ίδιος.

Unsplash

Θα σταματήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία;

Το ερευνητικό πρόγραμμα του καθηγητή περιλαμβάνει μελέτες σε πολλές χώρες, όπως για παράδειγμα στο Αζερμπαϊτζάν, την Κολομβία την Αιθιοπία, καθώς και για περιπτώσεις από το παρελθόν όπου οι πρόσφυγες επέστρεψαν σε σχετικά μεγαλύτερους αριθμούς όπως για παράδειγμα στη Ρουάντα και την Βουλγαρία (τουρκική μειονότητα). Για την περίπτωση της Ουκρανίας και της Κύπρου η ομάδα του έχει εξασφαλίσει επιπλέον κονδύλια για τη διενέργεια ερευνών σε βάθος χρόνου ώστε να μπορεί να ανιχνεύει τους λόγους μεταβολής της κοινής γνώμης των προσφύγων και των εκτοπισμένων.

«Στο ερευνητικό μας κέντρο στο Κεντ έχουμε ασχοληθεί εκτεταμένα με την περίπτωσή της Ουκρανίας. Δυστυχώς, δεν είμαστε κοντά ούτε καν στην υποβολή σοβαρών προτάσεων για την επίλυση ενός προβλήματος που είτε θα οδηγήσει στην πληθυσμιακή ερήμωση της Ουκρανίας, είτε σε παγκόσμιο πόλεμο. Αυτό οφείλεται στην εγκατάλειψη των ειρηνευτικών διαδικασιών σε όλα τα επίπεδα κυρίως στο συμβούλιο ασφάλειας του ΟΗΕ, όπως φαίνεται και στην περίπτωση του παλαιστινιακού ή του κυπριακού. Δεν είναι όμως μόνο ουκρανικό φαινόμενο. Ακόμα και στην περίπτωση της Κολομβίας και της Αιθιοπίας όπου οι ηγέτες κέρδισαν μέχρι και Νόμπελ ειρήνης υπήρξε επιστροφή στη βία, ενώ είχαμε ελάχιστη πρόοδο στο θέμα των εκτοπισμένων», περιγράφει ο καθηγητής αναφερόμενος και στην πρόσφατη περίπτωση του Σουδάν, όπου μοναδική προτεραιότητα των δυτικών χωρών ήταν η προστασία και ο επαναπατρισμός των δικών τους πολιτών.

«Οι ειρηνευτικές διαδικασίες έχουν μπει στο περιθώριο του διεθνούς συστήματος και αυτό είναι το βασικό πρόβλημα», συμπληρώνει.

Πώς διαμορφώνεται η σχέση της Ελλάδας με την Τουρκία;

Στο βιβλίο του με τίτλο: The Politics of Majority Nationalism (Stanford, 2015) ο Καθηγητής Νεόφυτος Λοϊζίδης μελετά τον πλειοψηφικό εθνικισμό συμπεριλαμβάνοντας και την περίπτωση της Τουρκίας. Το βιβλίο εστιάζει στη σύγχρονη πολιτική της «μετα-οθωμανικής γειτονιάς και περιφέρειας» για να διερευνήσει τη διαχείριση των συγκρούσεων στην Ελλάδα και την Τουρκία ενώ επεκτείνεται στη Σερβία, τη Γεωργία και την Ουκρανία. Το βασικό στοιχείο της μεθοδολογίας του βιβλίου είναι η ανάλυση των σχετικών πρακτικών συνεδριάσεων σε κοινοβούλια για παράδειγμα στη μεγάλη τουρκική εθνοσυνέλευση. Με αφορμή αυτό του ζητώ να κάνει ένα σχόλιο για τη σχέση της Ελλάδας με την Τουρκία όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα και να μου πει αν διαβλέπει κάποια σύγκρουση στο μέλλον:

«Στην περίοδο πριν τους πρόσφατους σεισμούς στη γείτονα χώρα, ο πολιτικός λόγος στην Τουρκία και η στόχευση της Ελλάδας ήταν άνευ προηγουμένου και για αυτό σε προηγούμενα άρθρα μου μίλησα για την ανάγκη μιας ελληνικής κυβέρνησης ευρείας αποδοχής για την αντιμετώπιση των εξελίξεων. Ένα βασικό επιχείρημα στο βιβλίο μου είναι ότι στην εξωτερική πολιτική, τα εχθρικά σχήματα λόγου πολύ εύκολα μετατρέπονται στην πράξη σε συγκρούσεις. Φυσικά αυτό δεν είναι καινούργιο επιχείρημα στη βιβλιογραφία. Αυτό που νομίζω πως το βιβλίο προσθέτει είναι κάποια παραδείγματα όπου καταφέραμε να ανατρέψουμε παρόμοια σχήματα λόγου και να οικοδομήσουμε τις βάσεις για ειρηνευτικές διαδικασίες ακόμα και σε περιπτώσεις που διαφαίνονταν ελάχιστες ελπίδες στο αρχικό στάδιο», λέει ο καθηγητής.

Ποια είναι όμως τα πλαίσια που επιτρέπουν ή περιορίζουν την επιλογή της ειρήνης για την επίλυση μιας σύγκρουσης; «Είναι σημαντικό τα θέματα ειρηνευτικών διαδικασιών να αποτελούν επιλογή ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων και όχι να επιβάλλονται από εξωγενείς παράγοντες. Ας πάρουμε το ελληνικό παράδειγμα. Υπάρχει μια λανθασμένη εντύπωση ότι “ξένες δυνάμεις” θα επιλύσουν το ελληνοτουρκικό και ότι για παράδειγμα, αν εκλεγεί ο Κιλιντσάρογλου θα υπάρξουν πιέσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Στην καλύτερη περίπτωση ίσως να έχουμε κάποιες θετικές παραινέσεις και στις δύο πλευρές αλλά όπως έχω ξαναπεί, οι ειρηνευτικές διαδικασίες δεν αποτελούν διεθνή προτεραιότητα. Είτε στο κυπριακό είτε στα ελληνοτουρκικά δεν έχουμε το βάρος (ή την πολυτέλεια) διαμεσολάβησης του διεθνούς παράγοντα. Σε μεγάλο βαθμό οι εξελίξεις θα εξαρτηθούν από εμάς και επίσης από την τουρκική και την τουρκοκυπριακή πλευρά», εκτιμά ο κ. Λοϊζίδης, περιγράφοντας τη μεγάλη εικόνα των διεθνών σχέσεων: «από τη μία ότι οι συγκρούσεις είναι πιο σπάνιες ενώ από την άλλη, λόγω αδράνειας του διεθνούς συστήματος, όσες συμβαίνουν είναι αυτόματα και πιο δυσεπίλυτες».

Σε συνδυασμό με τις τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της άμυνας και σύμφωνα με τον καθηγητή, αυτό σημαίνει ότι χώρες που θα εμπλακούν σε μελλοντικές στρατιωτικής μορφής συγκρούσεις δεν θα μπορέσουν να αποφύγουν εύκολα την αμοιβαία ολική καταστροφή.

Άνοδος του εθνικισμού στην Ευρώπη στο μέλλον;

Και με αφετηρία τον πλειοψηφικό εθνικισμό του βιβλίου η συζήτηση φτάνει μοιραία στην άνοδο του εθνικισμού στην Ευρώπη. Ο καθηγητής Νεόφυτος Λοϊζίδης εκτιμά πως πιθανόν να είμαστε μόνο μια εκλογική μάχη μακριά από την εκλογή της Λεπέν στη Γαλλία. Αυτό θα έχει άμεσες επιπτώσεις στην υπόλοιπη ήπειρο και φυσικά στην ελληνική εξωτερική πολιτική.

«Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του εθνικισμού στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες όπως αυτές διαφαίνονται από το φαινόμενο Τραμπ είναι η απομάκρυνση από εμπόλεμες ζώνες μη ζωτικού ενδιαφέροντος. Δύσκολα στο μέλλον θα δούμε κυβερνήσεις να βάζουν σε κίνδυνο τους στρατιώτες τους ή να ξοδεύουν τεράστια πόσα για να επιτύχουν την ανοικοδόμηση μιας τρίτης χώρας. Το πιο πιθανό είναι να δούμε τις ειρηνευτικές διαδικασίες να γίνονται ακόμα πιο δύσκολες και πιο σπάνιες», σημειώνει ο ίδιος.

Ολοκληρώνοντας αυτή τη συζήτηση με τον καθηγητή, δεν θα μπορούσα να μη του ζητήσω να σχολιάσει και τις επερχόμενες ελληνικές εκλογές, τις οποίες θεωρεί εξαιρετικά ενδιαφέρουσες για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένων της αναγκαίας νομοθεσίας για την μη επανεμφάνιση της χρυσής αυγής, της ψήφου των απόδημων και της εισαγωγής της απλής αναλογικής.

«Για το τελευταίο έχω ξαναγράψει στο παρελθόν. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι η Ελλάδα δεν έχει κουλτούρα συνεργασίας και ότι θα πρέπει να πάμε σε δεύτερες εκλογές με πλειοψηφικό σύστημα το οποίο μάλλον θα έχει το ίδιο πρόβλημα σχηματισμού κυβέρνησης. Η δική μου άποψη είναι ότι οι νεοεκλεγέντες βουλευτές δεν θα ρισκάρουν τις έδρες τους και ότι θα υπάρξει κυβέρνηση με τον ένα η τον άλλο τρόπο από την πρώτη Κυριακή. Ευθύνη των πολιτών είναι να ψηφίσουν αυτούς που θεωρούν πιο σοβαρούς και καλύτερους και να μην περιμένουν τις δεύτερες εκλογές. Ευθύνη των πολιτικών είναι να εξαντλήσουν όλες τις επιλογές και να δώσουν εναλλακτικές διακυβέρνησης ειδικά σε περίπτωση σεναρίου κρίσης όπως για παράδειγμα, στα ελληνοτουρκικά ή στο διεθνές τραπεζικό σύστημα».

Λίγα λόγια για τον καθηγητή

Ο κ. Νεόφυτος Λοϊζίδης είναι Καθηγητής στη Διεθνή Ανάλυση Συγκρούσεων στο Πανεπιστήμιο του Κεντ. Στο παρελθόν δίδαξε στο Queen’s University του Μπέλφαστ και στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, ενώ βρέθηκε με υποτροφίες στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας και στη Σχολή Διακυβέρνησης Κένεντι στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

Έχει συγγράψει τέσσερα βιβλία και περισσότερα από πενήντα ακαδημαϊκά άρθρα και κεφάλαια βιβλίων στους τομείς του αναγκαστικού εκτοπισμού, του εθνικισμού και της ρύθμισης των συγκρούσεων σε βαθιά διχασμένες κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης πιο πρόσφατων εργασιών που δημοσιεύτηκαν στο Journal of Conflict Resolution, International Negotiation and Conflict Management and Peace Science. Ο καθηγητής Λοϊζίδης έχει υπηρετήσει ως σύμβουλος σε διάφορες κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Έχει αναπτύξει ένα Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Διαμεσολάβησης και Διαπραγματεύσεων (πρωτοβουλία Café Diplomatico) με το Department for the Promotion of Peace (Organisation of American States) και το Forum of Federations (Οττάβα), ενώ ηγείται επίσης του έργου Inclusive Peace που χρηματοδοτείται από μια Ανοικτή Ερευνητική Περιοχή (Open Research Area ORA7) σε συνεργασία με το Συμβούλιο Οικονομικής και Κοινωνικής Έρευνας (ESRC ) στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Social Sciences and Humanities Research Council (SSHRC) στον Καναδά, το Agence nationale de la recherche (ANR) στη Γαλλία και το Japan Society for the Promotion of Science (JSPS) στην Ιαπωνία.

Είναι μέλος του Ελληνοτουρκικού Φόρουμ και Ανώτερος Σύμβουλος του Φόρουμ των Ομοσπονδιών.

#ΕΚΛΟΓΕΣ_2023 #ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΑ #ΠΟΛΕΜΟΣ_ΣΤΗΝ_ΟΥΚΡΑΝΙΑ #ΝΕΟΦΥΤΟΣ_ΛΟΪΖΙΔΗΣ