Προληπτικός Πόλεμος και Πολυπολική Τάξη: Το Ισραήλ και η επόμενη μέρα στη Μέση Ανατολή

TEHRAN, IRAN - JUNE 13: Damage to buildings following Israeli airstrikes on June 13, 2025 in Tehran, Iran. Iran's three top military generals were killed in the attacks that also targeted nuclear and military facilities, according to published reports. Israel described the strikes as preemptive to keep Iran from obtaining nuclear weapons, the reports said. (Photo by Majid Saeedi/Getty Images)

Η πρόσφατη επίθεση του Ισραήλ εναντίον του Ιράν, ανεξαρτήτως της πλήρους αποτίμησης των ζημιών στις πυρηνικές εγκαταστάσεις και τις στρατιωτικές υποδομές της Τεχεράνης, σηματοδοτεί ένα κρίσιμο σημείο καμπής στη γεωπολιτική δυναμική της Μέσης Ανατολής. Η επιχείρηση, με την εξουδετέρωση της ιρανικής στρατιωτικής και τεχνοεπιστημονικής ηγεσίας και χωρίς καταγεγραμμένες ισραηλινές απώλειες, εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στρατηγικής ανακατανομής ισχύος στην περιοχή και αντανακλά βαθύτερες μετατοπίσεις στον τρόπο με τον οποίο τα κράτη αντιλαμβάνονται την ασφάλεια, τη νομιμοποίηση και την πολιτική πρωτοβουλία. 

Η μονομερής δράση του Ισραήλ υπογραμμίζει τη λογική της κρατικής αυτοδυναμίας έναντι διεθνών θεσμικών περιορισμών. Η επίθεση ενσαρκώνει μια λογική προληπτικής αυτοπροστασίας, στην οποία η εθνική ασφάλεια αντιμετωπίζεται ως υπέρτατη αξία, ικανή να παρακάμψει τόσο διεθνείς συμφωνίες όσο και συλλογικά συστήματα διαχείρισης κρίσεων. Το Ισραήλ δεν λειτουργεί απλώς με όρους στρατηγικής υπεροχής, αλλά αναλαμβάνει ρόλο πολιτικού ρυθμιστή των περιφερειακών ισορροπιών, βασιζόμενο στην τεχνική ακρίβεια, τη μυστικότητα των επιχειρήσεων και την εσωτερική συνοχή του κρατικού του μηχανισμού. 

Η ενέργεια αυτή εκθέτει τα στρατηγικά κενά του ιρανικού καθεστώτος. Η αδυναμία πρόβλεψης ή αποτροπής μιας τόσο συντονισμένης επίθεσης αναδεικνύει τη διάβρωση των μηχανισμών ασφαλείας και την έλλειψη επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας. Ταυτόχρονα, αυτή η εξέλιξη ενδέχεται να επιταχύνει τις εσωτερικές κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες εντός της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Η απογοήτευση από την κυβερνητική αναποτελεσματικότητα, σε συνδυασμό με τη χρόνια καταπίεση και τις οικονομικές δυσκολίες, ενισχύει τη δυναμική αλλαγής από τα μέσα. Δεν πρόκειται για ξένη επέμβαση ή εξωτερική επιβολή, αλλά για τη δυνατότητα ανάδυσης μιας νέας πολιτικής πραγματικότητας από τις ίδιες τις ιρανικές κοινωνικές δυνάμεις. 

Παράλληλα, η επίθεση αναδεικνύει την αυξανόμενη απόσταση ανάμεσα στις ισραηλινές στρατηγικές προτεραιότητες και τον αμερικανικό σχεδιασμό. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν τη σταδιακή μείωση της άμεσης εμπλοκής τους στη Μέση Ανατολή, ώστε να επαναπροσανατολίσουν την πολιτικοστρατιωτική τους ισχύ προς την Ασία και τον Ειρηνικό. Ωστόσο, η Ιερουσαλήμ ακολουθεί ανεξάρτητη πορεία, επιλέγοντας τη σύγκρουση όταν το θεωρεί αναγκαίο. Το γεγονός αυτό υπονομεύει τον αμερικανικό στόχο της «εξισορρόπησης χωρίς ανάμειξη» και αναγκάζει την Ουάσιγκτον να επανεμπλακεί σε ένα γεωπολιτικό τοπίο που προσπαθεί επίμονα να απεμπλέξει. 

Το κόστος αυτής της στρατηγικής ασυνέπειας γίνεται αισθητό και στον Κόλπο. Τα αραβικά κράτη της περιοχής, παραδοσιακά εξαρτημένα από την αμερικανική στρατιωτική και πολιτική υποστήριξη, διαπιστώνουν με αυξανόμενη ανησυχία την αδυναμία των ΗΠΑ να λειτουργήσουν ως αξιόπιστος εγγυητής σταθερότητας. Η αβεβαιότητα οδηγεί στην επιτάχυνση των προσπαθειών διαφοροποίησης των διεθνών τους σχέσεων, με τη Ρωσία και, κυρίως, την Κίνα να προσφέρονται ως εναλλακτικοί εταίροι. Η γεωοικονομική διπλωματία του Πεκίνου, μέσω επενδύσεων, συμφωνιών ενέργειας και υποδομών, εμφανίζεται ελκυστική για καθεστώτα που επιζητούν σταθερότητα χωρίς πολιτικές προϋποθέσεις ή ιδεολογικές πιέσεις. 

Επιπλέον, η στρατιωτική αναμέτρηση Ισραήλ-Ιράν ενισχύει τη λογική του περιφερειακού ανταγωνισμού εκτός πλαισίων συλλογικής ασφάλειας. Τα κράτη της περιοχής καλούνται να λειτουργήσουν εντός ενός συστήματος όπου οι συμμαχίες είναι ρευστές, η ισχύς κατακερματισμένη και η εξωτερική προστασία ολοένα λιγότερο δεδομένη. Η πρόκληση δεν αφορά μόνο τη διαχείριση του κινδύνου, αλλά και τον τρόπο που τα κράτη επανεπινοούν τον ρόλο τους στο νέο περιφερειακό και διεθνές σκηνικό. 

Συνολικά, η επίθεση δεν μπορεί να αναγνωστεί απλώς ως επιτυχία ή αποτυχία στο πεδίο της μάχης. Αντιπροσωπεύει μια κρίσιμη καμπή στις αντιλήψεις περί ασφάλειας, κυριαρχίας και περιφερειακής ηγεμονίας. Στο πλαίσιο της διαμορφούμενης πολυπολικής τάξης, όπου δεν υπάρχουν πλέον σαφείς κέντρα βάρους και απόλυτοι εγγυητές, η ισχύς δεν θα ορίζεται μόνο από την ικανότητα επιβολής, αλλά από τη δυνατότητα διαχείρισης της αστάθειας. Η επόμενη μέρα στη Μέση Ανατολή ανήκει σε όσους μπορούν να προσαρμόζονται γρήγορα, να ενεργούν αποφασιστικά και να ερμηνεύουν σωστά τα νέα, πολύπλοκα δεδομένα του κόσμου.