Το ποδαρικό

Παγανιστικό ή χριστιανικό, το ξόρκι του κακού με την έναρξη του νέου έτους μπορεί να θεωρηθεί μια από τις πλέον βαθύρριζες παραδόσεις. Η νέα περίοδος πρέπει να ξορκίσει το «κακό ποδαρικό», με άλλα λόγια όποιος πρωτοπατήσει στο χώρο του οίκου πρέπει να είναι τυχερός για να μεταδώσει την τύχη του στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Ο Γρηγόριος Νύσσης μνημονεύει ότι «δεξιάς τινάς συντυχίας επετήδευον», ήτοι ότι ευχόντουσαν να φέρουν στο σπίτι όχι κατσικοπόδαρο, αλλά

Παλαιότερα, στα νησιά κυρίως, ο πρώτος που έμπαινε στο σπίτι μετά την απόλυση της Λειτουργίας κρατούσε ένα μικρό εικόνισμα και εισερχόμενος έλεγε «μέσα καλό»και κοιτάζοντας πίσω του συμπλήρωνε «όξω κακό». Τότε ακριβώς έσπαζε το ρόδι μέσα στο σπίτι – ήτοι τον οιωνό αφθονίας και καλοτυχίας.

Συναφές είναι και το έθιμο του «αμίλητου» νερού με το οποίο ράντιζαν το εσωτερικό της οικίας: όπως τρέχει το νερό να τρέχουν και τα καλά του κόσμου μέσα στον οίκο. Στις Σέρρες για παράδειγμα μαζί με το «βουβό» νερό φέρνουν και ένα κλαδί από πουρνάρι με το οποίο κρούουν την εξώπορτα: «Πολύ μάλαμα κι ασήμι, πολύ στάρι και κριθάρι…».

Αν στραφούμε τώρα προς τα Θεοφάνια οφείλουμε να πούμε ότι μόνο στα νησιά αισθάνεται κανείς το βάθος της εορτής. Την παραμονή ο παπάς του χωριού –με το απαραίτητο παπαδάκι – γυρίζει από σπίτι σε σπίτι ραντίζοντας με αγιασμό τόσο τα μέλη της οικογένειας όσο και το σπίτι ξορκίζοντας συνάμα με αγιασμό τα κακά πνεύματα. Στο μεταξύ η νεολαία ετοιμάζεται καθότι αύριο «έχει αγώνα να δώσει». Πρόκειται για σκληρό αγώνα διότι η τιμή του νικητή είναι μεγάλη και επιπλέον θα συζητιέται όλο τον υπόλοιπο χρόνο από μικρούς και μεγάλους.

Όποιος έχει ζήσει σε νησιώτικα λιμάνια και σε παραθαλάσσια χωριά θα θυμάται το άγριο ξύλο που πέφτει μέσα στο νερό ωσότου ο σταυρός εντοπιστεί στο βυθό. Άπαξ όμως και ο τυχερός κολυμβητής συλλάβει τον σταυρό, οι συμπλοκές σταματούν και όλοι παραδέχονται την ανωτερότητα του. Συχνά ο ιερέας έχει την άτυχη πρόνοια να δένει τον σταυρό με κορδέλα, προφανώς για λόγους ασφαλείας, αλλά οι κολυμβητές θεωρούν ζήτημα τιμής να «κόψουν» την κορδέλα και να μην πιαστεί ο σταυρός προτού πιάσει πάτο.

Ο νικητής, τουρτουρίζοντας αλλά και με την περηφάνια ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του, περιφέρει (μαζί με όλους τους άλλους) τον σταυρό από σπίτι σε σπίτι όπου τους προσφέρουν γλυκίσματα και χρήματα. Ο αγιασμός είναι ιερή για τους νησιώτες. Σε πολλά μέρη μάλιστα, αφού ο ιερέας εμβαπτίσει τον σταυρό, οι γυναίκες – αμίλητες – παίρνουν νερό από σαράντα κύματα και πλένουν τόσο τις εικόνες όσο και τα γεωργικά εργαλεία. Ο,τι νερό απομένει, αγιασμένο γαρ, το χύνουν στον περίβολο της εκκλησίας, σε σημείο που να μην το πατάει ανθρώπινο πόδι.