Βιβλίο-οδηγός για το «Ελαιοτριβείο- Μουσείο Βρανά» που χτίστηκε από τον παππού του Οδυσσέα Ελύτη

Την Τρίτη 19 Νοεμβρίου, στις 19.00 στο Μουσείο Μπενάκη, (Κουμπάρη 1 και Βασ. Σοφίας, Αθήνα), θα παρουσιαστεί ο οδηγός «Ελαιοτριβείο – Μουσείο Βρανά» σε μια εκδήλβωση που διοργανώνει η Εταιρεία Αρχιπέλαγος.

Το βιβλίο θα παρουσιάσουν η Τέτη Χατζηνικολάου (ιστορικός, πρόεδρος του ελληνικού τμήματος του ICOM) και η Ελένη Παπαθωμά (ιστορικός-λαογράφος, επιμελήτρια της έκδοσης).

Χαιρετισμό θα απευθύνουν ο καθηγητής Άγγελος Δεληβορριάς (διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη), ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος (πρόεδρος

της Εταιρείας Αρχιπέλαγος) και ο ποιητής Λευτέρης Παπαδόπουλος (αντιπρόεδρος της Εταιρείας Αρχιπέλαγος).

Ελαιοτριβείο χτισμένο από τον παππού του Οδυσσέα Ελύτη

Το Ελαιοτριβείο – Μουσείο Βρανά της πολιτιστικής Εταιρείας "Αρχιπέλαγος" είναι ένα από τα πρώτα ατμοκίνητα εργοστάσια της Λέσβου και του Αιγαίου. Κτίστηκε το 1887 από τον Νικόλαο Βρανά - τον παππού του Οδυσσέα Ελύτη - στον Παπάδο, ένα από τα σημαντικότερα χωριά της Λέσβου και οικονομικό κέντρο της Γέρας, μιας περιοχής με μακραίωνη ελαιοκομική παράδοση.

Το Ελαιοτριβείο

Το ελαιοτριβείο, υπήρξε ένα σημαντικό βιομηχανικό συγκρότημα του καιρού του. Η μορφολογία του, εναρμονισμένη στα «μνημειακά» αισθητικά πρότυπα της εποχής, αποτύπωσε - σε όλους τους χώρους - το όραμά του ιδιοκτήτη του να δημιουργήσει μια παραγωγική μονάδα με διάρκεια ζωής. Στην επιβλητική κύρια αίθουσα παραγωγής γινόταν η σύνθλιψη του ελαιοκάρπου, η συμπίεση του ελαιοπολτού και ο διαχωρισμός του λαδιού από το νερό. Κοντά της βρισκόταν το μηχανοστάσιο και το λεβητοστάσιο και, στον διπλανό εξωτερικό χώρο, το καφενείο που χρησίμευε ως σπίτι του φύλακα και σημείο συνάντησης των εργατών. Στην εσωτερική αυλή που σχημάτιζαν τα κτήρια, δέσποζε η περίτεχνη και πανύψηλη καμινάδα.

Στον σχεδόν έναν αιώνα ζωής, το εργοστάσιο αυτό υπήρξε ένας ολοζώντανος οργανισμός γεμάτος κίνηση, με τους εργάτες να πηγαινοέρχονται ασταμάτητα από το ένα μηχάνημα στο άλλο.

Υπολογίζεται ότι στο χώρο παραγωγής την περίοδο της ελαιοκομίας εργάζονταν 10-12 άτομα, ενώ συνολικά οι απασχολούμενοι έφταναν τους 20 περίπου, ήτοι: δύο πετράδες στους μύλους, έξι στα πιεστήρια, ένας στις αντλίες, ένας για το μέτρημα του λαδιού. Σε αυτούς πρέπει να προσθέσουμε τον θερμαστή στο καζάνι, τον μηχανικό στο μηχανοστάσιο, τον φύλακα, τον διευθυντή και τον λογιστή. Υπήρχαν ακόμα και αρκετοί αχθοφόροι για τη μεταφορά των ελιών, του λαδιού και της πυρήνας από το χώρο παραγωγής στις αποθήκες. Το μοναδικής αρχιτεκτονικής αξίας βιομηχανικό μνημείο του Παπάδου λειτούργησε αδιάλειπτα για 90 περίπου χρόνια, ως τις αρχές τις δεκαετίας του ’70, οπότε έκλεισε και παραδόθηκε στη φθορά του χρόνου.

Το Μουσείο

Το 1999 πέρασε στην ιδιοκτησία της Εταιρείας Αρχιπέλαγος - ενός μη κερδοσκοπικού Οργανισμού με σημαντικό πολιτιστικό έργο στο χώρο του Αιγαίου - που ανέλαβε το φιλόδοξο έργο της αναστύλωσης και της μετατροπής του σε μουσείο την τετραετία 2005-2009.

Παράλληλα, αναζητήθηκε, αποκτήθηκε - και συντηρήθηκε στο Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης, στη Σύρο- ο μηχανολογικός εξοπλισμός του ελαιοτριβείου του Πολιχνίτου, πανομοιότυπος με τα μηχανήματα του Βρανά, δίνοντας στον επισκέπτη μια πιστή εικόνα της παραδοσιακής διαδικασίας παραγωγής του λαδιού.

Επιπλέον, το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης συντήρησε στα εργαστήριά του τα 112 λογιστικά βιβλία του ελαιοτριβείου, που συγκροτούν ένα πλήρες και εξαιρετικά σπάνιο αρχειακό υλικό, στο χώρο αυτό.

Τέλος, κορυφαίοι Έλληνες ζωγράφοι, φιλοτέχνησαν και πρόσφεραν, στην Εταιρεία Αρχιπέλαγος, πρωτότυπα έργα ζωγραφικής, εμπνευσμένα από την αναστύλωση του μνημείου, που φιλοξενούνται στην μικρή πινακοθήκη σύγχρονης τέχνης, στο παλιό λεβητοστάσιο.

Το έργο της αποκατάστασης του συγκροτήματος ολοκληρώθηκε κατά κύριο λόγο χάρη στην ένταξή του στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα ΟΠΑΑΧ (Οργανωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικών Χώρων), και στους πόρους της Εταιρείας "Αρχιπέλαγος".

Για επισκέψεις οργανωμένων γκρουπ είναι επιθυμητή η προσυνεννόηση με τους υπεύθυνους του Μουσείου

Διεύθυνση: Παπάδος - Γέρας, Λέσβος, Τ.Κ. 81106

Τηλ. 22510 82007 e-mail: [email protected]