Οι νέοι στον τόπο του εγκλήματος

Από τη Βάσω Κίτσιου ([email protected])

Ανησυχία προκαλεί το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας σε διεθνές επίπεδο. Η Ελλάδα φυσικά δε θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση, καθώς βλέπει τους ανήλικους παραβάτες και εγκληματίες να αυξάνονται όλο και περισσότερο. Πρόκειται για ένα φαινόμενο πολυδιάστατο με βαθύτερα αίτια, που πηγάζει από το σπίτι, το σχολείο και την ίδια την κοινωνία.

Η παραβατικότητα των ανηλίκων στην Ελλάδα τα τελευταία

χρόνια παρουσιάζει σταδιακή αύξηση, ενώ αυξάνονται και οι περιπτώσεις νέων που, έχοντας διαπράξει σοβαρά εγκλήματα, οδηγούνται στα σωφρονιστικά ιδρύματα. Κάθε χρόνο εγκλείονται σε σωφρονιστικά καταστήματα της Ελλάδας κατά μέσον όρο 100 άτομα κάτω των 18 ετών. Μάλιστα, ένα ποσοστό 45% των ανηλίκων, που οδηγούνται ενώπιον της Δικαιοσύνης, αντιμετωπίζουν ποινές φυλάκισης από πέντε έως 15 χρόνια.

Σαφέστατα, η εγκληματικότητα των νέων στη χώρα μας παραμένει σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία, η εγκληματικότητα των ανηλίκων ξεπερνά το 20% της συνολικής εγκληματικότητας. Επιπλέον, στην Ελλάδα τα όρια ηλικίας για την απόδοση ποινικών ευθυνών σε ανήλικους παραμένουν από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (τα 13 χρόνια έναντι των 14 και 15, που ισχύουν στις περισσότερες χώρες).

Το φαινόμενο της παραβατικότητας ανηλίκων είναι ιδιαίτερα πολυσύνθετο και πολυδιάστατο και η αντιμετώπισή του απαιτεί δράση σε διάφορα επίπεδα, σε επίπεδο οικογένειας, εκπαίδευσης, ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος, μέσων μαζικής ενημέρωσης κ.ά. Η «Αττική Freepress» μίλησε με την ψυχολόγο Αναστασία Μπουζιάνη, η οποία εξηγεί τους παράγοντες που τροφοδοτούν την παραβατική συμπεριφορά των νέων και πως θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το συγκεκριμένο φαινόμενο.

Η κουλτούρα του δρόμου έναντι της κουλτούρας των θεσμών

«Μιλώντας για νεανική εγκληματικότητα και παραβατικότητα αναφερόμαστε σε συμπεριφορές που παραβαίνουν έναν κανόνα συμπεριφοράς, που πλαισιώνει μια ορισμένη κοινωνική ομάδα, με άμεση συνέπεια την αποδοκιμασία από την ίδια την κοινωνία και στη συνέχεια την τιμωρία, που μπορεί να είναι είτε κοινωνική είτε ποινική», αναφέρει η κα Μπουζιάνη.

Τέτοιου είδους συμπεριφορές αφορούν σε κλοπές, διαρρήξεις, φθορές ξένης ιδιοκτησίας, βανδαλισμούς, κατάχρηση ουσιών, παραβάσεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, καθώς επίσης εγκλήματα, βιασμούς κ.ο.κ. Επιπλέον, τις τελευταίες δεκαετίες, έχουμε την εμφάνιση νέων εισαγόμενων φαινομένων στη χώρα μας, όπως για παράδειγμα η δημιουργία συμμοριών. Η κουλτούρα του δρόμου έναντι της κουλτούρας των θεσμών. Αυτοί οι νέοι έχουν τα δικά τους στέκια και επιτίθενται ακόμη και σε περαστικούς.

Έχουν βιώσει πόνο και θέλουν να δώσουν πόνο

Σύμφωνα με την κα Μπουζιάνη, ως επί το πλείστον οι νέοι που στρέφονται στην εγκληματικότητα είναι άτομα που έχουν εισπράξει βία και απόρριψη μέσα από το σπίτι τους και έχουν βιώσει τον πόνο με αποτέλεσμα να θέλουν με τη σειρά τους να δώσουν πόνο. Έχει να κάνει με την προσωπικότητα του καθενός, τα ερεθίσματα και τα βιώματά τους. Σαν παιδιά συνήθως δεν έχουν καθόλου ομαδικό πνεύμα, δεν έχουν όρια, υπάρχει έλλειψη της ικανότητας διαχείρισης του θυμού, με αυστηρούς, απαγορευτικούς και αυταρχικούς γονείς, που δεν δείχνουν ιδιαίτερη στοργή, αγάπη και ενδιαφέρον προς τα παιδιά τους. Ζούμε άλλωστε σε μια εποχή που γενικότερα ο θεσμός της οικογένειας περνάει κρίση, με τους γονείς να είναι και οι ίδιοι αγχωμένοι, θυμωμένοι ή να βρίσκονται σε οικονομικό αδιέξοδο και κατάθλιψη.

Τα ίδια τα παιδιά είναι θύματα. Νιώθουν αδικημένα από τη συμπεριφορά των ενηλίκων δυνατών, όπως για παράδειγμα οι πολιτικοί και από διάφορα γεγονότα που βγαίνουν στην επιφάνεια και έχουν να κάνουν με οικονομικά ζητήματα και τη διαφθορά. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η οργή. Μιμούνται και αναπαράγουν συμπεριφορές που κρύβουν μέσα τους αδικία.

Το πρότυπο της οικογένειας

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλλουν στο γενικό πλαίσιο της παραβατικής συμπεριφοράς των νέων, της θυματοποίησής τους και της τροφοδότησης της βίας εκ μέρους τους είναι η οικογένεια. Το πλαίσιο της οικογένειας παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο, από την παιδική ακόμη ηλικία, καθώς διαμορφώνει την προσωπικότητα του ατόμου και διάφορες συμπεριφορές. «Αυτά τα άτομα είναι θύματα-δράστες. Πρώτα έχουν θυματοποιηθεί, γιατί έχουν μεγαλώσει με γονείς επιθετικούς, βίαιους, που τους έχουν κακοποιήσει σωματικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά», σημειώνει η κα Μπουζιάνη.

Μπορεί ορισμένοι εξ αυτών που στρέφονται προς την εγκληματικότητα να προέρχονται ακόμη και από εύπορες οικογένειες. Συνήθως οι εύποροι γονείς έχουν πολύ φορτωμένο πρόγραμμα και πολλές φορές απουσιάζουν από την καθημερινότητα του παιδιού τους. Πολλά παιδιά που νιώθουν την συναισθηματική απόρριψη από τους ίδιους τους γονείς και δεν έχουν ουσιαστική επικοινωνία μαζί τους, ακόμα κι αν υπάρχει καθημερινή επαφή, κάνουν οικογένεια τους φίλους τους, με τους οποίους μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα. Κάνοντας λοιπόν τους φίλους οικογένεια, με εκείνους θα μοιραστούν συναισθήματα και από εκείνους θα πάρουν συμβουλές, με αποτέλεσμα να ακυρώνουν και να απορρίπτουν το πρότυπο της μητέρας.

Αναζητούν μια οποιαδήποτε επιβράβευση

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι το κοινωνικό πλαίσιο και ο τρόπος που αντιμετωπίζονται, είτε είναι διαρρήκτες, είτε είναι κλέφτες, είτε είναι βιαστές. Οι νέοι επιζητούν την επιβράβευση και την αποδοχή. Όταν δεν την παίρνουν, επιλέγουν να κάνουν κάτι στο οποίο θα νιώσουν εκείνοι καλά και θα πάρουν ικανοποίηση από τους συμμάχους και συνενόχους τους. Αναζητούν μια οποιαδήποτε επιβράβευση και αποδοχή. Οι κοινωνικές εξελίξεις παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά των νέων, οι οποίοι σκεφτόμενοι το μέλλον τους, χαρακτηρίζονται από απαισιοδοξία και απογοήτευση. Δεν βλέπουν κάποια προοπτική, γεγονός που δεν τους δίνει κίνητρα να συνεχίσουν. Τα ΜΜΕ παίζουν και αυτά τον δικό τους ρόλο στη διαμόρφωση προτύπων. Αυτό συμβαίνει γιατί προβάλλουν μέσω των σίριαλ και των ταινιών τον πλούτο και τη χλιδή, ωθώντας τους νέους να αποζητούν το γρήγορο χρήμα με οποιοδήποτε τρόπο και μέσο.

Ο θυμός γεννά θυμό

Που βρίσκεται η κοινωνία όμως σε όλο αυτό; «Γιατί η κοινωνία δεν χρησιμοποιεί τους χώρους κοινωνικής εστίασης; Γιατί δεν χρησιμοποιεί τα σχολεία ή τα ΜΜΕ, προκειμένου να κάνει κάποιες ενημερωτικές εκδηλώσεις, να προβληματίσει τους νέους, να τους κατευθύνει και να τους ευαισθητοποιήσει, ώστε ο δράστης να αισθανθεί το θύμα του; Να αισθανθεί τον ψυχολογικό και σωματικό πόνο που έχει προκαλέσει;», αναρωτιέται η κα Μπουζιάνη.

Αντιθέτως, η κοινωνία είναι πολύ αυστηρή σε τέτοιου είδους παραβατικές συμπεριφορές νέων. Ακυρώνει και περιθωριοποιεί τα άτομα, τα οποία στιγματίζονται. Χρησιμοποιεί μάλιστα ως μέσο πειθάρχησης την καταστολή, μια μέθοδο πλήρως αναποτελεσματική, η οποία οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερο θυμό. Ως γνωστόν ο θυμός γεννά θυμό. Πρόκειται για μια επιθετική συμπεριφορά από μόνη της, η οποία δεν μπορεί να αποτραπεί με ποινική τιμωρία, καθώς οι νέοι που τιμωρούνται με φυλάκιση θα επανέλθουν δριμύτεροι». Η παρουσία των ψυχολόγων στα σχολεία είναι ιδιαίτερα σημαντική. Από το δημοτικό μέχρι και το λύκειο πρέπει να υπάρχουν ψυχολόγοι και να υπάρχει πρόσβαση σε δωρεάν ψυχοθεραπεία, κάτι που δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή σε κανένα σχολείο.

Αδιαφορία από πλευρά των εκπαιδευτικών

Οι ίδιοι οι καθηγητές θα μπορούσαν να μιλήσουν με τα παιδιά και να ακούσουν ποια είναι τα αιτήματα και τα παράπονά τους. Ωστόσο, όντας και οι ίδιοι κακοπληρωμένοι, βλέπουν τη θέση τους απλά σαν μια δουλειά και δεν ευαισθητοποιούνται. Δεν είναι λίγοι οι γονείς που κάνουν παράπονα για το εκπαιδευτικό σύστημα, για την ποιότητα και τις γνώσεις που λαμβάνουν τα παιδιά τους ή ακόμη για το τι γίνεται στα διαλείμματα. Με τα παιδιά τους να βρίσκονται στη θέση του θύματος, πανικοβάλλονται και θέλουν να τα μεταφέρουν σε κάποιο άλλο σχολείο, γιατί εισπράττουν μια αδιαφορία από τους εκπαιδευτικούς.

Θα μπορούσαν οι καθηγητές μαζί με τους συλλόγους γονέων να κάνουν κάποιες εκδηλώσεις εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Όταν οι νέοι δεν ενημερώνονται, κανείς δεν συζητά μαζί τους, δεν τους προσφέρουν αγάπη και ζεστασιά, τότε στρέφονται στην εύκολη λύση, που στην προκειμένη περίπτωση είναι η βία, η παραβατική συμπεριφορά, οι φθορές και γενικότερα το έγκλημα.

Η καταστολή δεν είναι λύση

Τα σημερινά παιδιά είναι το μέλλον της Ελλάδας και θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα σε αυτό. Είναι σημαντικό να ακούσουμε τι έχουν να πουν τα παιδιά και γιατί γίνεται όλο αυτό και πώς θα μπορούσαμε μαζί με αγάπη και ζεστασιά να τα ακούσουμε. Όχι με καταστολή, τιμωρία και αρνητικότητα.