Μνημόνιο: Επώδυνη περιπέτεια χωρίς ορατή επιστροφή

Των Αριστείδη Αποστόλου, Στράτου Ιωακείμ

Στην Ελλάδα των μνημονίων, η πολυεπίπεδη κρίση (πολιτική, οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική – αξιών και θεσμών) χτυπάει «κόκκινο», καθώς, τρία χρόνια μετά το πρώτο μνημόνιο, η χώρα δε μοιάζει σε τίποτα με τη προμνημονιακή εποχή.

Ήταν 23 Απριλίου του 2010, όταν ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου

Από τότε μέχρι σήμερα, σχεδόν τίποτα δεν είναι το ίδιο: ριζικές αλλαγές έχουν συντελεστεί στα περισσότερα επίπεδα της καθημερινότητας των Ελλήνων, κάνοντας τους πολίτες να αναρωτιούνται πώς και γιατί μπήκαν σε αυτήν την επώδυνη περιπέτεια χωρίς επιστροφή.

«Οι χώρες σε κρίση χρέους χρειάζονται απεγνωσμένα μια επείγουσα βοήθεια... Όταν οι ιδιωτικοποιήσεις και οι πολιτικές του ελεύθερου εμπορίου προωθούνται από κοινού με τη χρηματοοικονομική διάσωση (δάνειο) σε ένα ολοκληρωμένο πακέτο, οι χώρες δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αποδεχτούν ολόκληρο το πακέτο»…

Αυτή είναι η θεμελιώδης αρχή του «δόγματος του σοκ» που περιγράφει με γλαφυρότητα η δημοσιογράφος-συγγραφέας Ναόμι Κλάιν, στο ομώνυμο βιβλίο της που κυκλοφόρησε το 2010. Προϋπόθεση για να εφαρμοστεί το δόγμα αυτό, είναι να υπάρξει μια κρίση που μπορεί να οφείλεται είτε σε πολέμους (εμφύλιους ή μη), είτε σε φυσικές καταστροφές είτε σε δυσεπίλυτα οικονομικά προβλήματα (όπως ο υπερπληθωρισμός ή το υπέρογκο χρέος)˙ και η αλήθεια είναι πως η κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω, μοιάζει σε αρκετά σημεία με το σοκ που υπέστη η ελληνική κοινωνία.

Τα αποτελέσματα της εφαρμογής του «δόγματος του σοκ» στην Ελλάδα είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής: απώλεια εθνικής κυριαρχίας, μείωση μισθών και εισοδημάτων, άνοδος της ανεργίας, αύξηση της φτώχειας, κλείσιμο επιχειρήσεων, εντατικοποίηση (fast track) των ιδιωτικοποιήσεων κερδοφόρων δημόσιων επιχειρήσεων και ξεπούλημα «φιλέτων» δημόσιων εκτάσεων. Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, η ύφεση βαθαίνει και το δημόσιο χρέος – αντί να μειώνεται – αυξάνεται.

Σε ένα δισέλιδο εφημερίδας, κανείς δεν μπορεί να εξαντληθεί το θέμα των μνημονίων. Απλώς υπενθυμίζουμε κάποια από τα σημεία-κλειδιά μίας υπόθεσης που άλλαξε το ρου της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.

Απώλεια εθνικής κυριαρχίας

«Από την στιγμή που συμμετέχουμε σε ευρωπαϊκούς θεσμούς ένα μέρος

της εθνικής μας κυριαρχίας εκχωρήθηκε. Φτάσαμε στο σημείο να προσδεθούμε στις απαιτήσεις των δανειστών μας, υπαχθήκαμε σε μια σύμβαση με το πιο σκληρό δίκαιο (Αγγλικό)…» τάδε έφη ο Αντώνης Ρουπακιώτης, υπουργός Δικαιοσύνης.

Αποτελεί κοινή παραδοχή πως η Ελλάδα εξαρτάται από τους δανειστές της. Οι παρεμβάσεις τα τρία αυτά χρόνια ξεπερνούν τα εσκαμμένα και αυτό γιατί η αλήθεια είναι πως πάντα υπάρχουν παρεμβάσεις και στην προμνημονιακή εποχή, όμως σήμερα η κατάσταση έχει ξεφύγει.

Τελευταίο και πιο τραγικό παράδειγμα η απαίτηση της τρόικας να μην μειωθεί ο ΦΠΑ στην εστίαση και αν γίνει τελικά εγκριθεί κάτι τέτοιο θα προέρχεται έπειτα από τη συγκατάβασή τους.

Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει τη δυνατότητα ούτε στα πιο απλά θέματα να αποφασίσει μόνη της και μάλιστα την ώρα που με στόμφο «διαφημίζει» το πρωτογενές πλεόνασμα που κατεγράφη το πρώτο τρίμηνο του 2013.

O Ευρωπαίος Κεντρικός Τραπεζίτης Μάριο Ντράγκι, στα τέλη του 2012, εξέφρασε την απόλυτη συμφωνία για έλεγχο των εθνικών προϋπολογισμών από έναν Υπερεπίτροπο. «Κάποιες κυβερνήσεις δεν έχουν ακόμα συνειδητοποιήσει ότι έχουν χάσει εδώ και καιρό την εθνική τους ανεξαρτησία λόγω του υψηλού χρέους τους. Μόνο αν εκχωρήσουν την εθνική τους κυριαρχία θα έχουν τη στήριξη και την αλληλεγγύη της ευρωζώνης», έλεγε ο κεντρικός τραπεζίτης, επιβεβαιώνοντας τα όσα συμβαίνουν μέχρι και σήμερα.

Συρρίκνωση της οικονομίας, διόγκωση χρέους

Οι οριζόντιες περικοπές μισθών και συντάξεων, καθώς και η επιβολή φόρων ήταν από τα κύρια μέτρα που εφαρμόστηκαν στα τρία αυτά μνημονιακά χρόνια. Την ίδια στιγμή, το ελληνικό ΑΕΠ συρρικνώθηκε περίπου 20%, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα: ποσοστό-ρεκόρ για μία χώρα που δεν βρίσκεται σε πόλεμο.

Ειδικότερα, κατά τα μνημονιακά χρόνια σαρώθηκε ο εργασιακός τομέας, με τον κατώτατο μισθό να μειώνεται συνεχώς και τα πιο πολλά επιδόματα να καταργούνται. Υπολογίζεται πως οι μισθοί και συντάξεις, σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, μειώθηκαν ίσως και περισσότερο από 25% μεσοσταθμικά. Παράλληλα, η εργασία έγινε πιο «ελαστική», οι κλαδικές συμβάσεις πλέον δεν υφίστανται, ενώ κι οι απολύσεις στον δημόσιο τομέα είναι προ των πυλών. Ο «εργασιακός Μεσαίωνας» έφερε πολλούς Έλληνες σε απόγνωση, απογειώνοντας τα επίπεδα φτώχειας και ανεργίας, ενώ οδήγησε σε μαρασμό την αγορά.

Παρά τα σκληρά μέτρα που έχουν ληφθεί τα τελευταία χρόνια, τα νούμερα εξακολουθούν να μη «βγαίνουν». Η κυβέρνηση πανηγυρίζει για την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος, ωστόσο αυτό είναι αποτέλεσμα «τεχνικών» παρεμβάσεων, καθώς το δημόσιο δεν έχει καταβάλει δαπάνες ή δεν έχει επιστρέψει φόρους στους δικαιούχους, συνολικού ύψους 2,2 δισ. ευρώ.

Ειδικότερα, για το έτος 2012, το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας διαμορφώθηκε στο -10% του ΑΕΠ, ενώ το δημόσιο χρέος έκλεισε στο 156,9%. Αξίζει να σημειωθεί πως οι ελληνικές κυβερνήσεις ακόμα δεν έχουν καταφέρει να μειώσουν σε χαμηλά επίπεδα το έλλειμμα: από το ρεκόρ του -15,6% το 2009 (το οποίο ήταν συνδυασμός οικονομικής κρίσης και πολιτικής παρέμβασης), φτάσαμε στο -10,7% το 2010, περάσαμε στο -9,5 το 2011 για να κλείσει στο -10,0% του ΑΕΠ, πέρυσι.

Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι το χρέος, η βιωσιμότητα του οποίου καθορίζει και το εάν μία χώρα διατηρεί εθνική κυριαρχία ή είναι υποχείριο των δανειστών της. Ενώ λοιπόν, το δύσκολο 2009, το ενοποιημένο χρέος έκλεισε στο 129,7% του ΑΕΠ, το 2010 εκτοξεύθηκε στο 148,3%, για να ανέλθει σε ακόμα υψηλότερα επίπεδα το 2011, κλείνοντας στο 170,3%.

Ενδεικτικό της απελπιστικής κατάστασης της ελληνικής οικονομίας ήταν η απόφαση για «κούρεμα» του ελληνικού χρέους, τον Οκτώβριο του 2011: μία επιβεβλημένη κίνηση, σύμφωνα με τους οικονομολόγους, καθώς το χρέος έχει ξεφύγει και δεν ήταν διαχειρίσιμο. Ωστόσο ακόμα και σήμερα το χρέος παραμένει υψηλό, με τους αναλυτές να τονίζουν πως πρέπει οπωσδήποτε να σημειωθεί και νέο «κούρεμα».

Σε όλα τα παραπάνω, να συμπληρωθεί και η δυσπραγία των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες περιμένουν την ανακεφαλαιοποίηση για να ορθοποδήσουν, αδυνατώντας να παρέχουν ρευστότητα στην πραγματική οικονομία. Ακόμα κι οι αποκρατικοποιήσεις (οι οποίες θεωρητικά θα έδιναν ανάσα στην οικονομία) προχωρούν με αργούς ρυθμούς και με την κυβέρνηση να λαμβάνει χαμηλό αντίτιμο για το ξεπούλημα ορισμένων από τις κρατικές επιχειρήσεις-«φιλέτα» της Ελλάδας.

Σε κάθε περίπτωση, ζητούμενο παραμένει πάντα η ανάπτυξη. Είναι η παράμετρος για την οποία μιλούν συνέχεια οι κυβερνήσεις, την οποία θεωρούν ως βαρόμετρο και ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάκαμψη και για την απαλλαγή της Ελλάδας από το υπέρογκο χρέος και τους δανειστές της. Ωστόσο, επί της ουσίας, καμία μέχρι στιγμής κυβέρνηση δεν έχει προχωρήσει σε σημαντικές δράσεις προς αυτήν την κατεύθυνση. Γιατί άραγε;

Κοινωνία σε αποδιάρθρωση

Η εξέταση των δεικτών για τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού στην Ελλάδα δείχνει ξεκάθαρα ότι η στέρηση βασικών αγαθών και υπηρεσιών (δυσκολία ικανοποίησης βασικών αναγκών, ανεπαρκείς συνθήκες στέγασης, επιβάρυνση από τις δαπάνες στέγασης, αδυναμία πληρωμής δανείων ή αγορών με δόσεις, δυσκολίες στην πληρωμή πάγιων λογαριασμών, δυσκολία αντιμετώπισης των συνήθων αναγκών, ποιότητα ζωής) αγγίζει πλέον ένα πολύ σημαντικό ποσοστό και του μη φτωχού πληθυσμού.

Οι τραγικές συνέπειες της συνεχιζόμενης ύφεσης έχει γονατίσει το μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της χώρας.

Η ανεργία το νούμερο ένα πρόβλημα της εποχής μας

Εφιάλτης έχει γίνει για την ελληνική κοινωνία η ανεργία. Από την είσοδο της Ελλάδας στο μνημόνιο μέχρι και σήμερα, η καμπύλη ανεβαίνει συνεχώς, φθάνοντας στο εξωπραγματικό νούμερο 27,2%, που μεταφράζεται σε 1.348.742 ανέργους.

Σα να μην έφθανε αυτό: οι προβλέψεις του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, αναφέρουν πως η ανεργία κατά μέσον όρο το 2013 θα αγγίξει το εφιαλτικό ποσοστό του 29%. Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι ο αριθμός των ανέργων θα φθάσει το 1.450.000 άτομα. Ανεργία στο 30,1% για το 2013 «βλέπει» και το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) στις τελευταίες προβλέψεις του για τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών της ελληνικής οικονομίας.

Ο άνθρωπος που μας έβαλε στο μνημόνιο, ο Γιώργος Παπανδρέου, έλεγε το Σεπτέμβριο του 2011 πως στόχος είναι: «Να μην υπάρχει οικογένεια χωρίς τουλάχιστον έναν εργαζόμενο…». Δυστυχώς για εμάς, η σημερινή πραγματικότητα είναι ακόμα πιο τραγική.

Κατέστρεψαν τις μικρο-μεσαίες επιχειρήσεις

Η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, σύμφωνα και με τα στοιχεία του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, έχει οδηγήσει σε διακοπή εργασιών περίπου 100.000 επιχειρήσεις τα τελευταία 2,5 χρόνια. Στοιχεία που επιβεβαιώνονται και από την Eurostat.

Εν τω μεταξύ, περίπου 1 στις 4 επιχειρήσεις βρίσκεται σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τις υποχρεώσεις της, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να βάλει λουκέτο.

Παράλληλα 1 στις 2 επιχειρήσεις αντιμετωπίζει δυσκολίες στην έγκαιρη καταβολή μισθών προς τους υπαλλήλους της, περίπου το 30% οφείλει ενοίκια, ενώ πάνω από 3 στις 10 έχουν καθυστερημένες οφειλές σε ΔΕΚΟ (ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ), αλλά και υποχρεώσεις σε προμηθευτές.

«Σκοτώνοντας» την ελπίδα για το αύριο

Τα τελευταία χρόνια τα περιστατικά αυτοκτονιών στην Ελλάδα παρουσιάζουν ανησυχητική έξαρση, κατατάσσοντας τη χώρα μας στις πρώτες θέσεις της σχετικής λίστας στην Ευρώπη. Τα πρόσφατα στοιχεία του υπουργείου Δημόσιας Τάξης, που διαβιβάστηκαν στη Βουλή, κάνουν λόγο για 3.124 τελεσθείσες αυτοκτονίες ή απόπειρες. Όλα αυτά, μέχρι και τον Αύγουστο του 2012, όπου υπάρχουν και επίσημα στοιχεία. Μέχρι και σήμερα, οι αυτοκτονίες ξεπερνούν τις 3.500 και δυστυχώς τα δυσάρεστα συμβάντα δεν έχουν τέλος…

Κάποτε την πρωτιά στις αυτοκτονίες είχαν οι χώρες του Βορρά – ενώ πλέον η Ελλάδα φιγουράρει ψηλά στη λίστα, εξαιτίας της απουσίας του κράτους πρόνοιας.

Η οικονομική κρίση πυροδοτεί ευάλωτα και παραπάνω του κανονικού ευαίσθητα άτομα οδηγώντας τα στην αυτοκτονία.

Ουρές για ένα πιάτο φαγητό

Οι επισκέψεις στα συσσίτια για ένα πιάτο φαγητό αυξάνονται συνεχώς, με το προφίλ των ανθρώπων που αναζητούν βοήθεια να αποκτά νέα χαρακτηριστικά. Στις «παραδοσιακές» ευπαθείς ομάδες έχουν ήδη προστεθεί άτομα που είδαν τη ζωή τους μέσα σε λίγα χρόνια να μεταβάλλεται και να παίρνει διαφορετική τροπή εξαιτίας των πολιτικών που εφαρμόζονται στη χώρα.

Οι μισθοί, οι συντάξεις πείνας και η αυξανόμενη ανεργία, οδηγούν τους ανθρώπους να αναζητούν δομές κοινωνική αλληλεγγύης προκειμένου να εξασφαλίσουν τουλάχιστον ένα πιάτο φαγητό.

Τα συσσίτια έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, με τους δήμους, την εκκλησία και χιλιάδες εθελοντικούς φορείς να «τραβούν το κουπί» σε μια μάχη άνιση.

Βοηθούμε ο ένας τον άλλο για να «σωθούμε»

Η προφανής απουσία του κράτους σε δομές που θα στηρίξουν τους πολίτες την περίοδο της κρίσης έχει γεννήσει χιλιάδες οργανωτικά σχήματα σε όλη την Ελλάδα, με διαφορετικές ονομασίες και χαρακτηριστικά ενός ευρύτερου κινήματος αλληλεγγύης για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας.

Οι πολίτες σε όλη την Ελλάδα αυτοοργανώνονται και παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους. Σύνθημά τους: «Κανένας μόνος του στην κρίση» και όραμά τους, να αντισταθούν στη λαίλαπα που εξαφανίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

• Δωρεάν μαθήματα σε μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου

• Κοινωνικά Ιατρεία για τους ανασφάλιστους και άπορους συμπολίτες μας

• Κοινωνικά φαρμακεία

• Εθελοντικά συσσίτια από πολίτες για πολίτες

• Πολιτιστικά δρώμενα με αντίτιμο τρόφιμα μακράς διαρκείας

• Κοινωνικά παντοπωλεία

• Ανταλλακτήρια πάσης φύσεως αντικειμένων

• Τράπεζες χρόνου

• Εναλλακτικά νομίσματα

Μερικές από τις δομές που έχει δημιουργήσει η κρίση και στηρίζουν εκατομμύρια ανθρώπους.

Φυσικό επακόλουθο των παραπάνω, η σημαντική αύξηση της εγκληματικότητας. Οι πολίτες νοιώθουν πλέον ανασφαλείς, ενώ η αστυνομία «μπλεγμένη» στη δίνη της οικονομικής συρρίκνωσης αδυνατεί να καλύψει το σύνολο των αναγκών.