Πατέρας για ένα έθνος, σύμβουλο για την ανθρωπότητα

Ο άνθρωπος που αναγέννησε ένα έθνος και αποτέλεσε ένα σύμβολο που θα πρέπει να μιμείται κάθε άνθρωπος, ο Νέλσον Μαντέλα, έσβησε στα 95 του χρόνια. Το βράδυ της 5ης Δεκεμβρίου ο «Ματίμπα» των Νοτιοαφρικανών άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στο Γιοχάνεσμπουργκ.

Ο Νέλσον Μαντέλα γεννήθηκε στις 18 Ιουλίου του 1918 ως Ρολιλάλα, στο Τράνκσεϊ της Νοτίου Αφρικής, γιος του αρχηγού της τοπικής φυλής Thembu, Χένρι Μαντέλα.

Όταν η οικογένεια του θέλησε να τον παντρέψει χωρίς τη δική του συγκατάθεση έκανε την πρώτη του «επανάσταση» και έφυγε για το Γιοχάνεσμπουργκ, όπου εργάστηκε ως φύλακας σε ορυχείο. Εκεί γνώρισε έναν μεσίτη, που τον σύστησε στον Λάζαρ Σιντέλσκι, ο οποίος του πρότεινε να γράφει άρθρα μέσω της δικηγορικής του εταιρείας, Witkin Eidelman & Sidelsky.

Παράλληλα, ξεκίνησε σπουδές στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου του Witwatersrand, από όπου έφυγε το 1948, χωρίς να πάρει το πτυχίο του. Στη συνέχεια μετέβη στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, όπου επίσης δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του.

Παρόλα αυτά, ακόμα και χωρίς πτυχίο, μπόρεσε μαζί με το φίλο του Όλιβερ Τάμπο να ανοίξουν την πρώτη δικηγορική εταιρεία μαύρων, «Mandela & Tambo», τον Αύγουστο του 1952.

Η αρχή στην πολιτική δράση

Ο Μαντέλα από πολύ νωρίς είχε δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την πολιτική. Το 1944 μαζί με τον Όλιβερ Τάμπο και τον Γουόλτερ Σιζούλου, ίδρυσε τη νεολαία του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, (African National Congress - ANC), το οποίο μαχόταν κατά του καθεστώτος και συνέδραμε στη δημιουργία του Συνασπισμού Νεολαίας. Σιγά σιγά αναρριχήθηκε στις τάξεις του ANC, υιοθετώντας μία πιο «επιθετική» πολιτική γραμμή, το «Πρόγραμμα Δράσης».

Το 1952 τέθηκε επικεφαλής της κίνησης πολιτικής ανυπακοής απέναντι σε έξι νέους άδικους νόμους της κυβέρνησης. Μετά από αυτό ο Μαντέλα μαζί με άλλους 19 συνελήφθησαν για τη συμμετοχή τους στην καμπάνια και καταδικάστηκαν σε 9 μήνες καταναγκαστικών έργων, με διετή αναστολή.

Το κυνήγι εναντίον του και οι δίκες

Το 1952 δέχεται το πρώτο χτύπημα. Το ANC κρίνεται παράνομο και ο Μαντέλα κηρύσσεται πρόσωπο υπό περιορισμό. Πλέον μόνο μυστικά μπορούσε να παρακολουθεί τις εξελίξεις κάτι που δεν άλλαξε ούτε στις 22 Ιουνίου του 1955, όταν και υιοθετήθηκε η «Χάρτα της Ελευθερίας» της Ν. Αφρικής, μια δήλωση Συμμαχίας των Κογκρέσων της Ν. Αφρικής (African National Congress, South African Indian Congress, South African Congress of Democrats και Coloured People's Congress).

Τελικά, στις 5 Δεκεμβρίου του 1955, ο Νέλσον Μαντέλα συνελήφθη μαζί με άλλους 156 ακτιβιστές. Τους επόμενους 28 μήνες μπαίνει σε έναν κυκεώνα δικών, οι οποίες ολοκληρώνονται στις 29 Μαρτίου του 1961 αθωώνοντας τον Μαντέλα.

Το 1960, ο Μαντέλα προτείνει τη δημιουργία στρατιωτικής μονάδας εντός του ANC. Ο επικεφαλής της οργάνωσης δεν ενέκρινε ανοιχτά την πρόταση ωστόσο τόνισε πως όσοι ήθελαν να εμπλακούν στη χρήση βίαιων μέσων, στηρίζοντας τον Μαντέλα, δεν θα αποτρέπονταν από το ANC. Έτσι, γεννήθηκε το "Umkhonto we Sizwe" (Το δόρυ του Έθνους).

Προσπαθώντας να βρει στήριξη από παντού στη μάχη κατά του Απαρτχάιντ στις 11 Ιανουαρίου του 1962, έφυγε κρυφά από τη Ν. Αφρική, με το όνομα David Motsamayi και πήγε στην Αγγλία. Στη συνέχεια εκπαιδεύτηκε στο Μαρόκο και την Αιθιοπία και επέστρεψε στη Ν. Αφρική, τον Ιούλιο του 1962.

Πολύ σύντομα, στις 5 Αυγούστου συνελήφθη και κατηγορήθηκε για παράνομη έξοδο από τη χώρα και προτροπή των εργατών σε απεργία. Καταδικάστηκε σε 5 χρόνια καταναγκαστικών έργων στη φυλακή της Πρετόρια.

Τον Οκτώβριο του 1963, ο Μαντέλα και 9 ακόμη κατηγορήθηκαν για δολοπλοκία, με στόχο τη βίαιη πτώση της κυβέρνησης, στη δίκη που έμεινε γνωστή ως "Rivonia Trial". Τελικά στις 12 Ιουνίου του 1964, ο Μαντέλα και επτά από τους κατηγορουμένους καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη μετά την ανακάλυψη του μυστικού αρχηγείου του ANC όπου βρέθηκε το ημερολόγιό του μαζί με διάφορα έγγραφα για τη δράση των αντάρτικων ομάδων.

Ο ίδιος είπε κατά τη διάρκεια της δίκης και ενώ αντιμετώπιζε τη θανατική ποινή: «Πολέμησα κατά της κυριαρχίας των λευκών και πολέμησα κατά της κυριαρχίας των μαύρων. Ονειρεύομαι το ιδανικό μίας δημοκρατικής και ελεύθερης κοινωνίας, όπου όλοι οι άνθρωποι θα ζουν μαζί, σε αρμονία, και με ίσες ευκαιρίες. Είναι ένα ιδανικό, για το οποίο ελπίζω να ζήσω και να πετύχω. Αν όμως αυτό χρειάζεται... είναι ένα ιδανικό, για το οποίο είμαι προετοιμασμένος να πεθάνω».

Ο άνθρωπος που γίνεται σύμβολο

Ο Μαντέλα και οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι (πλην ενός που ήταν λευκός και οδηγήθηκε στη φυλακή της Πρετόρια) οδηγήθηκαν στη φυλακή του νησιού Ρόμπεν, η οποία τον «φιλοξένησε» για τα επόμενα 18 χρόνια.

Εκεί, οι φυλακισμένοι αναγκάζονται να σπάζουν πέτρες, ενώ οι (λευκοί φυσικά) φύλακες τους φέρονταν βάναυσα σωματικά και πνευματικά. Απαγορευόταν στους φυλακισμένους να φορούν γυαλιά ηλίου και αυτό κατέστρεψε ένα μέρος της όρασης του Μαντέλα. Επίσης, κάθε κρατούμενος δικαιούταν ένα γράμμα και έναν επισκέπτη κάθε έξι μήνες! Οι εφημερίδες στη φυλακή απαγορεύονταν, ωστόσο ο Μαντέλα κάποιες φορές είχε πρόσβαση σε αυτές με αποτέλεσμα να οδηγείται πολλές φορές στην απομόνωση.

Οι τραγικές αυτές συνθήκες διαβίωσης για τους φυλακισμένους οδήγησαν σε πολλές απεργίες πείνας και στάσεις εργασίας, πολλές από τις οποίες είχε οργανώσει ο ίδιος ο Μαντέλα. Σιγά σιγά από το 1967 και μετά από όλους αυτούς τους αγώνες οι συνθήκες κράτησης άρχισαν να βελτιώνονται. Ο Μαντέλα άρχισε να αλληλογραφεί μέσα από τη φυλακή με σημαντικούς ακτιβιστές κατά του απαρτχάιντ, όπως ο Ντέσμοντ Τούτου. Τότε άρχισε να γράφει και την αυτοβιογραφία του, η οποία παρόλο που «διέρρευσε» στην Αγγλία παρέμεινε ανέκδοτη. Οι φύλακες ανακάλυψαν κάποιες σελίδες του έργου του Μαντέλα και σταμάτησε να γράφει για τέσσερα χρόνια κατά τα οποία μελέτησε νομική.

Τον Μάρτιο του 1982, ο Μαντέλα μεταφέρθηκε στη φυλακή Πόλσμουρ στο Κέιπ Τάουν όπου του επετράπη να συνεχίσει τις σπουδές του και να πάρει τελικώς το πτυχίο Νομικής, το 1989. Την χρονιά εκείνη ο τότε πρόεδρος της χώρας Πίτερ Μπότα πρότεινε να τον απελευθερώσει υπό τον όρο να αποκηρύξει τη βία, κάτι που ο Μαντέλα δεν δέχτηκε. Βγήκε μόνο για λίγο από τη φυλακή, καθώς χρειάστηκε να εγχειριστεί για προστάτη και επέστρεψε τον Νοέμβριο του 1985.Το 1988 χρειάστηκε θεραπεία για φυματίωση και στις 7 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους μεταφέρθηκε στη φυλακή Βίκτορ Βέρστερ.

Ενώ βρισκόταν στη φυλακή, σταδιακά μετετράπη σε σύμβολο της αντίστασης κατά του Απαρτχάιντ , ο ηγέτης κάθε καταπιεσμένου μαύρου Νοτιοαφρικανού, αλλά και κάθε καταπιεσμένου ανά τον κόσμο. Τα κάγκελα δεν μπορούσαν να φυλακίσουν το πνεύμα του το οποίο δημιούργησε τις βάσεις για την πτώση του ρατσιστικού καθεστώτος.

Η αποφυλάκιση και η αναγνώριση

Μετά από 27 ολόκληρα χρόνια στις φυλακές, ο Μαντέλα ανέπνευσε και πάλι τον αέρα της ελευθερίας την Κυριακή 11 Φεβρουαρίου του 1990. Εννέα μέρες πριν ο πρόεδρος Φρεντερίκ ντε Κλερκ είχε αναγνωρίσει το ANC και είχε αναστείλει κάθε εκτέλεση.

«Καθώς περνούσα επιτέλους αυτές τις πύλες αισθανόμουν ότι, έστω και στα 71 μου η ζωή μου ξεκινούσε ξανά. Οι 10.000 ημέρες στη φυλακή είχαν επιτέλους τελειώσει», είχε γράψει ο ίδιος για την ημέρα που αποφυλακίστηκε.

Αμέσως μετά την αποφυλάκισή του, μαζί με τη δεύτερη γυναίκα του, ρίχτηκαν στον αγώνα επίτευξης των στόχων που τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι είχαν θέσει τέσσερις δεκαετίες νωρίτερα, οδηγώντας με τη δράση του στην πτώση του ρατσιστικού καθεστώτος.

Το 1991 πραγματοποιήθηκε το πρώτο εθνικό Συνέδριο του ANC, στη Νότιο Αφρική, όπου εξελέγη πρόεδρος του κόμματος, διαδεχόμενος τον φίλο του, Όλιβερ Τάμπο.

Το 1992 διοργανώθηκε στη Νότια Αφρική το ιστορικό δημοψήφισμα για την κατάργηση του απαρτχάιντ το οποίο παρόλο που συμμετείχαν μόνο οι λευκοί κάτοικοι της Νότιας Αφρικής, εγκρίθηκε με ποσοστό 68,7%. Μετά από αυτό άνοιξε ο δρόμος για τις πρώτες πολυφυλετικές εκλογές στην ιστορία της νοτίου Αφρικής, οι οποίες έγιναν στις 27 Απριλίου 1994. Το ANC πέτυχε σαρωτική νίκη, με ποσοστό 62,65% και 252 έδρες στο 400μελές κοινοβούλιο της χώρας και ο Μαντέλα ανέλαβε πρόεδρος της χώρας σε μια πανηγυρική τελετή, παρουσία πολλών πολιτικών ηγετών απ' όλο τον κόσμο.

Κατά τη διάρκεια της τετραετούς θητείας του, ο Μαντέλα με κάθε τρόπο προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα των λευκών και των μαύρων Νοτιοαφρικανών και να πείσει όλους να διαγράψουν το βίαιο παρελθόν τους.

Το 1997 ο Μαντέλα παρέδωσε την ηγεσία του ANC στον Τάμπο Μπέκι και δύο χρόνια αργότερα του παρέδωσε και την προεδρία της χώρας. Παραμένοντας πιστός στη δέσμευσή του, αποσύρθηκε από το αξίωμα του προέδρου, μετά την ολοκλήρωση μίας μόλις θητείας, το 1999.

Το 1998, την ημέρα των 80στών γενεθλίων του, παντρεύτηκε την Γκράσα Μασέλ, τη χήρα του πρώην προέδρου της Μοζαμβίκης Σαμόρα Μασέλ με την οποία είχε δεσμό τα τελευταία χρόνια. Είχε ήδη χωρίσει, το 1992, από την δεύτερη σύζυγό του, Ουίνι Μαντέλα, με την οποία απέκτησε δύο κόρες. Με την πρώτη σύζυγό του, Έβλιν Ντόκο, με την οποία χώρισε το 1957 μετά από 13 χρόνια έγγαμου βίου, απέκτησε δύο γιους και δύο κόρες, η μία εκ των οποίων πέθανε σε βρεφική ηλικία.

Ο Μαντέλα συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο ίδρυμα για παιδιά που φέρει το όνομά του και δημιούργησε το 1995. Δυναμικός ήταν ο αγώνας του και κατά του AIDS , από το οποίο είχε χάσει ένα γιο, για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την οικονομική ανάπτυξη της Αφρικής.

Οι διακρίσεις

Ενώ ήταν ακόμη κρατούμενος, το 1988, το Ευρωκοινοβούλιο του είχε απονείμει το βραβείο Ζαχάροφ «για την ελευθερία του πνεύματος», ενώ το 1992 τιμήθηκε με το τουρκικό βραβείο «Κεμάλ Ατατούρκ», αλλά αρχικά αρνήθηκε να το παραλάβει, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία και το δέχτηκε μόνο το 1999.

Τρία χρόνια μετά την αποφυλάκισή του, το 1993 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, το οποίο μοιράστηκε με τον Φρεντερίκ ντε Κλερκ.

Το 1998 είχε τιμηθεί από τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον με το χρυσό μετάλλιο, την ανώτατη διάκριση, του Κογκρέσου ενώ το 2006 η Διεθνής Αμνηστία τον ανακήρυξε «Πρεσβευτή της Συνείδησης», την υψηλότερη διάκρισή της.

Τον Νοέμβριο του 2009 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ανακήρυξε την 18η Ιουλίου «Ημέρα του Μαντέλα» και κάλεσε όλους τους ανθρώπους να αφιερώσουν 67 λεπτά από το χρόνο τους για να κάνουν κάτι θετικό για τον πλησίον τους, τιμώντας τα 67 χρόνια που ο Μαντέλα αφιέρωσε στον αγώνα του κατά του ρατσισμού.

Το 1994 είχε αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Έγραψε δύο αυτοβιογραφικά βιβλία, το «Μακρύ δρόμο προς την ελευθερία» και το «Συζητήσεις με τον εαυτό μου» που έγιναν διεθνή μπεστ-σέλερ.

Από το 2004 ο Μαντέλα είχε περιορίσει σημαντικά τις δημόσιες εμφανίσεις και τις δραστηριότητές του γιατί, όπως είχε πει ο ίδιος, ήθελε να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στην οικογένεια και τους φίλους του. «Μην μου τηλεφωνήσετε, θα σας πάρω εγώ», είχε πει τότε χαριτολογώντας.

Επίλογος

Ο Νέλσον Μαντέλα υπήρξε ίσως ο τελευταίος σπουδαίος ηγέτης και κυρίως άνθρωπος που γνώρισε η σύγχρονη ιστορία. Ένας άνθρωπος που πέρασε τόσα πολλά όσο λίγοι είχε το σθένος όταν βγήκε μετά από μια ολόκληρη ζωή από τη φυλακή να συγχωρήσει τους θύτες του κι όχι μόνο να μην ζητήσει να εκδίκηση, αλλά να αγωνιστεί με κάθε τρόπο για να εμποδίσει όποιον προσπαθούσε να εκδικηθεί για χάρη του. Χρησιμοποίησε κάθε μέσο, ακόμα και τον αθλητισμό στο θρυλικό εκείνο παγκόσμιο πρωτάθλημα ράγκμπι του 1995 για να οδηγήσει το έθνος του στη συγχώρεση κηρύσσοντας την αγάπη σαν ένας νέος Μεσσίας. Και σίγουρα τα κατάφερε.

Μετά από 95 χρόνια δύσκολης ζωής το σώμα του είχε πια δικαίωμα να ξεκουραστεί. Το πνεύμα του όμως δεν πεθάνει ποτέ, όπως σίγουρα και ο ίδιος δε θα ήθελε, και θα μείνει εδώ για πάντα για να μας διδάσκει τη δύναμη της συγχώρεσης, του αγώνα και της αγάπης.