Στην Κύπρο επιστρέφονται τέσσερις κλεμμένες τοιχογραφίες

Σύμφωνα με ανακοίνωση της Προεδρίας, διευθετείται αίσια κατάληξη σχετικά με τέσσερις κλεμμένες εκκλησιαστικές τοιχογραφίες τις οποίες ιδιωτικός οργανισμός έχει ανακτήσει εδώ και μερικά χρόνια και βρίσκονται μέχρι στιγμής στο εξωτερικό.

Στη συνέχεια διαβουλεύσεων που γίνονται σε αυτό το χρονικό διάστημα, οι τοιχογραφίες – δύο από τις οποίες προέρχονται από τη Μονή της Παναγίας Αψινθιώτισσας (Συγχαρί) –πρόκειται να παραδοθούν στις Αρχές της Δημοκρατίας.

Συγκεκριμένα, ο Οργανισμός Walk of Truth, ο οποίος έχει ανακτήσει τις τοιχογραφίες, με επιστολή του στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας γνωστοποιεί

την πρόθεσή του να τις παραδώσει στις Αρχές του κράτους. Η διαδικασία παράδοσης θα κοινοποιηθεί μόλις οριστικοποιηθεί η σχετική ημερομηνία.

Σε ανακοίνωση του ο οργανισμός Walk Of Truth με επικεφαλής την Ε/κ κ. Τασούλλα Χατζητοφή, μέσω της οποίας επιστράφηκαν στην Κύπρο τα μωσαϊκά της Παναγίας της Κανακαριάς αναφέρεται στο ιστορικό της ανακάλυψης και επιστροφής των τοιχογραφιών.

Η ιστορία

Η πραγματική ιστορία πίσω από τις τέσσερις τοιχογραφίες είναι η ακόλουθη:

Η κ. Τασούλα Χατζητοφή, ιδρύτρια του οργανισμού Walk of Truth, εντόπισε τα τις τέσσερεις τοιχογραφίες σε συλλογή στον Καναδά. Έπεισε τον κάτοχό τους να τα επιστρέψει στον νόμιμο ιδιοκτήτη τους, και εκείνος έστειλε τις τοιχογραφίες, το 2014, μέσω FEDEX, σε δωμάτιο ξενοδοχείου στο Λονδίνο, επ’ ονόματι της, δηλώνοντας ότι επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος. Τα ψηφιδωτά ήταν σε κακή κατάσταση, έτσι το πρώτο βήμα της κυρίας Χατζητοφή ήταν να ζητήσει γνωμάτευση εμπειρογνώμονα σχετικά με την άμεση, σε πρώτο στάδιο (first-aid) αποκατάσταση των τοιχογραφιών, καθώς και τον τρόπο συσκευασίας τους, με στόχο τη μεταφορά τους. Ο συντηρητής, που γνωμάτευσε pro bono ήταν ο Laurence Morocco, ο οποίος είχε συντηρήσει τις τοιχογραφίες του Αγίου Ευφημιανού στο Menil Foundation, στο Χιούστον στα τέλη της δεκαετίας του ‘90. Η κυρία Χατζητοφή έχει καταβάλει προσωπικά όλα τα έξοδα της καθαυτό αποκατάστασης (η συντήρηση έγινε σε εργαστήριο στο Λονδίνο) και μεταφοράς, καθώς επίσης και της ασφαλούς φύλαξής τους, μέχρι σήμερα.

Οι τοιχογραφίες φωτογραφήθηκαν και ο Δρ Αθανάσιος Παπαγεωργίου, πρώην διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων, επιβεβαίωσε ότι μόνο δύο εξ αυτών προέρχονται από την Εκκλησία της Αψιδιώτισσας στο κατεχόμενο μέρος της Κύπρου, ενώ τα άλλα δύο ενώ φαίνεται να είναι κυπριακά δεν υπάρχουν στοιχεία για το χώρο προέλευσης τους.

Το 2014, όταν η κυρία Χατζητοφή κατάφερε να εξασφαλίσει τις τοιχογραφίες, ήταν φυσιολογικό να αποταθεί στην Εκκλησία της Κύπρου για να μάθει ποιος είχε την κυριότητα της Εκκλησίας της Αψιδιώτισσας. Η κυρία Χατζητοφή ανακάλυψε ότι οι τοιχογραφίες ανήκαν στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων, που είναι ο νόμιμος ιδιοκτήτης της Εκκλησίας της Αψιδιώτισσας. Επικοινώνησε, συνεπώς, με τον εκπρόσωπο του Πατριαρχείου στη Λευκωσία, Μητροπολίτη Τιμόθεο, αφού έκανε τις συστάσεις ο Μητροπολίτης Βασίλειος. Η κυρία Χατζητοφή εξασφάλισε την άδεια του Μητροπολίτη Τιμόθεου να παρουσιάσει τις τέσσερεις τοιχογραφίες στη Βουλή των Λόρδων, τον Δεκέμβριο του 2014, στα πλαίσια συνεδρίου με τίτλο «Blood, Treasure and Islamic state: War, Extremism and the Looting of Culture» [«Αίμα, Θησαυρός και Ισλαμικό κράτος: Πόλεμος, Εξτρεμισμός και η Λεηλασία του Πολιτισμού»]. Στο συνέδριο αυτό συμμετείχαν πέραν των 200 διεθνών προσωπικοτήτων. Μεταξύ των ομιλητών ήταν η Βαρόνη Elizabeth Berridge, ο βαρόνος Serge Bremmers, κατήγορος για τα εγκλήματα στη πρώην Γιουγκοσλαβία, ο καθηγητής Willy Bruggeman, επικεφαλής της αστυνομίας του Βελγίου και πρώην διευθυντής της Europol, ο βρετανός βουλευτής David Burrowes και ο ειδικός σε θέματα νομοθεσίας περί αρχαιοτήτων καθηγητής Norman Palmer. Ανάμεσα στους βασικούς ομιλητές ήταν επίσης η Πρόεδρος του Walk of Truth κ. Τασούλα Χατζητοφή. Το συνέδριο κατέληξε ότι χρειάζεται συνολική αλλαγή των νομοθεσιών για να καταστεί δυνατή η προστασία της πολιτιστικής κληρονομίας των Λαών. Όλα τα έξοδα του συνεδρίου, τα οποία ανήλθαν σε 50.000, με εξαίρεση 5000 ευρώ που δόθηκε ως εισφορά από το Κυπριακό Υπουργείο Εξωτερικών, καλύφθηκαν από την εταιρία Octagon Professionals International B.V με έδρα την Ολλανδία η οποία είναι ιδιοκτησία της κ. Τασούλας Χατζητοφή.
Οι τοιχογραφίες κινηματογραφήθηκαν και το σχετικό φιλμ προβλήθηκε επανειλημμένως, συμπληρωματικά προς τις διαλέξεις της κ. Χατζητοφή στα Πανεπιστήμια Χάρβαρντ, Φλέτσερ και άλλα πολλά έκτοτε. Τα έξοδα παραγωγής του φιλμ πληρώθηκαν εν μέρει από το Υπουργείου Εξωτερικών, από το κονδύλι που προοριζόταν για τη Διαφώτιση.

Το Τμήμα Αρχαιοτήτων απέστειλε μήνυμα, καλώντας την κυρία Χατζητοφή να προσλάβει επαγγελματία φωτογράφο και να αποστείλει τις φωτογραφίες στο Τμήμα, πράγμα το οποίο και έκανε. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων άρχισε εκ νέου να αμφισβητεί την κυριότητα της Εκκλησίας, και να υπαινίσσεται ότι η κυβέρνηση είναι ο νόμιμος ιδιοκτήτης. Πέρα από τα προβλήματα κυριότητας στόχος της κ. Χατζητοφή ήταν όπως οι τοιχογραφίες επιστρέψουν στην Κύπρο και στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους.

Οι Βρετανοί πολιτικοί, David Burrowes και Λαίδη Berridge, υποσχέθηκαν να συνοδεύσουν τις τοιχογραφίες στην Κύπρο, και η κυρία Χατζητοφή άρχισε να οργανώνει την επιστροφή τους, με παραλήπτη τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο οποίος θα αναλάμβανε να τις παραδώσει στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων παρενέβη, ισχυριζόμενο ότι οι τοιχογραφίες ανήκουν στην Κυβέρνηση της Κύπρου.
Η κυρία Χατζητοφή αμφισβήτησε τη συγκεκριμένη ερμηνεία και η παράδοση των τοιχογραφιών αναβλήθηκε από την Κυβέρνηση. Ένα χρόνο μετά, οι τοιχογραφίες αποτέλεσαν θέμα συζήτησης στο Δημαρχείο του Λονδίνου, επί δημαρχίας Μπόρις Τζόνσον, όταν συστήναμε την Πολυκομματική Κοινοβουλετική Ομάδα για την πολιτιστική κληρονομιά, η ημερήσια διάταξη της οποίας καθορίζεται από τον οργανισμό Walk of Truth. Ο Μπόρις Τζόνσον συζήτησε το ενδεχόμενο να συνοδεύσει τον David Burrowes για να επιστρέψουν τα ψηφιδωτά, και η κυρία Χατζητοφή άρχισε ξανά να προβαίνει στις απαραίτητες διευθετήσεις. Ωστόσο, δεν ορίστηκε ημερομηνία, καθότι συνεχιζόταν η διαμάχη για το θέμα της κυριότητας. Τον Απρίλη του 2016, η κυρία Χατζητοφή επισκέφθηκε την Κύπρο με τη Λαίδη Berridge, ενώ εισηγήθηκε ξανά να φέρει μαζί της τις τοιχογραφίες. Και πάλι όμως, οι ημερομηνίες δεν επιβεβαιώθηκαν, καθώς το θέμα της ιδιοκτησίας παρέμενε άλυτο. Η κυρία Χατζητοφή έλαβε την πρωτοβουλία να συναντηθεί με την κυρία Ιερωνυμίδου, και έγραψε επανειλημμένως στις Κυπριακές αρχές.

Το περασμένο καλοκαίρι, η κυρία Χατζητοφή αιτήθηκε ξανά συνάντησης, πριν το καλοκαίρι, στην παρουσία όλων των κομμάτων. Αντιθέτως, η κυρία Ιερωνυμίδου την δέχτηκε στο γραφείο της, στην παρουσία της κυρίας Πηλίδου και του κυρίου Γιώργου Φιλοθέου. Στη διάρκεια της συζήτησης, και οι τρεις επέμεναν ότι σύμφωνα με τον νόμο (τροποποίηση του περί Αρχαιοτήτων Νόμου αναφορικά με την ερμηνεία «αρχαιότητα» (Άρθρο 2 του βασικού Νόμου) έγινε για εναρμόνιση με τον περί της Επιστροφής των Πολιτιστικών Αγαθών Νόμο (Ν. 183 (1) 2002) και σύμφωνα με τις σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, όπου αρχαιολογικά αντικείμενα καθορίζονται «ηλικίας άνω των 100 ετών») τα ψηφιδωτά ανήκαν στην κυβέρνηση. Η κυρία Χατζητοφή ζήτησε γνωμάτευση από τον Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, προς επιβεβαίωση της συγκεκριμένης θέσης, ή επιστολή από τον εξοχότατο Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία να δηλώνει ότι θα παραδώσει τις τοιχογραφίες στον νόμιμο ιδιοκτήτη τους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Τμήμα Αρχαιοτήτων δεν ρώτησε ποτέ την κυρία Χατζητοφή για τις δαπάνες που απορρέουν από την άμεση αποκατάσταση, πλαισίωση και μεταφορά των ψηφιδωτών σε ασφαλές μέρος για φύλαξη. Επίσης το Τμήμα Αρχαιοτήτων αμφισβητεί την αξίωση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων για την κυριότητα των τοιχογραφιών. Εξ όσων πληροφορούμαστε, πρόσφατα ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων απέστειλε επιστολή προς εσάς επαναλαμβάνοντας τη θέση του περί ιδιοκτησία των τοιχογραφιών.