Σταγόνες Ομήρου: Άλογα Ιλιάδας

Ανάγνωση από τον Λάζαρο Μαύρο της σημερινής 15ης  «Σταγόνας Ομήρου» στην Πρώτη Εκπομπή  με τίτλο «Άλογα της Ιλιάδας» της δασκάλας Ελένης Σιούφτα. 

Tα άλογα είναι οι σύντροφοι του πολεμιστή της Ιλιάδας. Μαζί τους αναπτύσσει ιδιαίτερη σχέση. Τα αγαπά, τα φροντίζει, τους δίνει ονόματα.

Από όλους τους ήρωες μονάχα ο Αχιλλέας έχει αθάνατα άλογα, τον Ξάνθο και τον Βάλιο .Μητέρα τους ήταν η Άρπυια Ποδάργη και πατέρας τους ο Ζέφυρος. Τα είχε χαρίσει ο Ποσειδώνας στον Πηλέα , τον πατέρα του Αχιλλέα.

Ο Αχιλλέας δανείζει το άρμα με τα άλογά του  στον Πάτροκλο για να αντιμετωπίσει

τους Τρώες. Όταν αυτός  σκοτώνεται από τον  Έκτορα , ο Αυτομέδοντας που κυβερνάει το άρμα τα  κραίνει μαλακά και τα φοβερίζει για να αποχωρήσουν από το πεδίο της μάχης . Κι εδώ ο ποιητής ζωγραφίζει μία από τις πιο σπουδαίες εικόνες της Ιλιάδας. 

« Ως ασάλευτη στέκεται στήλη επάνω

στο μνήμ᾽ ανδρός ή γυναικός, ακλόνητοι κι εκείνοι

εμέναν, στο πανεύμορφον αμάξι τους ζεμένοι,

με τα κεφάλια στηρικτά στην γην· και πυρωμένα

εχύναν δάκρυα που ο καλός τούς λείπει κυβερνήτης.

Και ως απ᾽ την ζεύγλην έπεφτεν η φουντωμένη χαίτη

εις τα δυο πλάγια του ζυγού, μολύνετο εις το χώμα.» (Ρ,434-440)

Έμπλεα πένθους τα άλογα του Αχιλλέα , μένουν ασάλευτα όπως ασάλευτος κείτεται στο χώμα ο Πάτροκλος. Η ακινησία τους είναι η ακινησία του θανάτου . 

«Δάκρυα δέ σφι θερμὰ», καυτά, ανθρώπινα τα δάκρυα . «Θαλερὴ δ᾽ ἐμιαίνετο χαίτη ζεύγλης ἐξεριποῦσα παρὰ ζυγὸν ἀμφοτέρωθεν. Οι χαίτες τους σκονίζονται .

Σε ώρες πένθους δεν αρμόζει η ομορφιά. Ό,τι ακριβώς ισχύει και για τον ομηρικό άνθρωπο.

« Κυλινδόμενος κατὰ κόπρον», (Χ,414) κυλισμένος στην λάσπη ο Πρίαμος, θρηνεί τον γιο του τον Έκτορα,

« Κόνιν αἰθαλόεσσαν χεύατο κὰκ κεφαλῆς, χαρίεν δ᾽ ᾔσχυνε πρόσωπον»,(Σ,23)

Αθάλην πήρε κι έχυσε και με τα δυο του χέρια στην κεφαλήν, ο Αχιλλέας και ασχήμισε το πρόσωπο τ᾽ ωραίο, μαθαίνοντας για τον θάνατο του Πάτροκλου.

Αντίκρισε  το οδυνυρό θέαμα των αλόγων που θρηνούν και  , ἐλέησε Κρονίων, τα λυπήθηκε  ο Δίας.Αγκάλιασε  με τα λόγια του τα άδολα αυτά ζώα κάνοντας την πικρή διαπίστωση  πως ίσως δεν ήταν σωστή επιλογή να χαρίσουν οι θεοί  άλογα αθάνατα σε άνθρωπο θνητό.

«Δύστυχοι, τι σας δώσαμε του σεβαστού Πηλέως

θνητού ανθρώπου, αγέραστοι και αθάνατοι όπως είσθε;

Ή για να πάσχετε και σεις με των θνητών το γένος; (Ρ ,443-445)

Μόνο που πλάι σε αυτή τη διαπίστωση ακουμπάει και ένας ισχυρισμός που  υπονοείται συχνά στους ομηρικούς στίχους:

«Διότι θλιβερότερο του ανθρώπου δεν υπάρχει,

κανέν᾽ απ᾽ όσα εκεί στην γην κινούνται και αναπνέουν.»(Ρ,446-447)

Τα ίδια άλογα θα συνομιλήσουν με τον Αχιλλέα  λίγο πριν αυτός μπει στην μάχη για να αριστεύσει κάνοντας σωρεία ανδροκτασιών  αφήνοντας  τελευταίο στη σειρά  τον  Έκτορα. Θα τους ζητήσει να τον σώσουν και να μην τον εγκαταλείψουν στα χέρια των εχθρών όπως είχαν κάνει με τον Πάτροκλο. Ο πόδας αἰόλος ἵππος, το γρήγορο άλογο ο Ξάνθος, θα αντικρούσει τα λόγια του Αχιλλέα αποκαλύπτοντάς του ποιος ευθύνεται για τον θάνατο του Πάτροκλου.

«Μέγας θεός ο αίτιος κι η ανίκητ᾽ είναι η μοίρα·

και όχι από αμέλειαν ποτέ και οκνηριά δική μας

απ᾽ τ᾽ άρματα τον Πάτροκλον εγύμνωσαν οι Τρώες·

αλλ᾽ ο εξαίσιος των θεών τον φόνευσεν, ο Φοίβος.»

Μόνο που το άλογο θα προχωρήσει και θα δώσει μορφή στο σχήμα της προφητείας που ήδη γνωρίζει ο Πηλείδης λέγοντας :

«αλλά και σένα η μοίρα από θεόν και από θνητόν διόρισε να πέσεις» 

(Τ,416-417)

Ο Αχιλλέας θα πει με γενναιότητα πως ήδη γνωρίζει πως θα πεθάνει αλλά αυτό δεν είναι κάτι που θα τον απομακρύνει από την μάχη.

Η Ζακλίν ντε Ρομιγύ, η μεγάλη ελληνίστρια, γοητευμένη από το θαύμα που ο Όμηρος επινοεί, τα άλογα δηλαδή να μιλούν, θα σχολιάσει στο βιβλίο της «Συναντήσεις με την Αρχαία Ελλάδα» (αποσπάσματα από διάφορα σημεία):

«Το άλογο δεν αναγγέλλει αδιάφορα μια προφητεία.Μίλησε από οίκτο για τη μοίρα του μεγαλύτερου ήρωα που τώρα είναι καταδικασμένος να πεθάνει.Το άλογο μίλησε με χαμηλωμένο το κεφάλι και με τη χαίτη να αγγίζει το χώμα.»

«Αυτά τα δάκρυα (για τον θάνατο του Πάτροκλου) κι αυτός ο οίκτος συνθέτουν στην καρδιά του ποιήματος ένα μεγάλο πλέγμα συμπόνοιας:στον Όμηρο όπως πάντοτε, οι παρατηρήσεις προετοιμάζουν η μία την άλλη, γίνονται σημεία οργανωμένου συνόλου.

Και τελικά, μήπως το κεντρικό θέμα είναι ο οίκτος για τον ήρωα επειδή αυτός είναι θνητός;»