Κριτική Θεάτρου: Ο Ρινόκερος του Ευγένιο Ιονέσκο

Ο Ρινόκερος που παρακολουθήσαμε στον ΘΟΚ, είναι συμβολικό έργο, βαθιά πολιτικό που γράφτηκε το 1959. Στην παράσταση ο θεατής θα πιστέψει την πραγματική άφιξη του ρινόκερου. Όμως όλα είναι αλληγορικά και συμβολικά. Ο Ρινόκερος είναι η εικόνα του ηθικου ξεπεσμού του ανθρώπου, η επικράτηση του ζωώδους ενστίκτου του ανθρώπου και της παντελούς εξαφάνισης του πολιτισμού. Ειναι η διανοητική προσαρμογή τόσο της ανυποψίαστης και συγχυσμένης κοινωνίας οπου ο συγγραφέας την παρουσιάζει ως σωματική αλλαγή πρώτα. Χωρις επιχειρήματα, χωρις ελευθέρη βούληση, οι άνθρωποι ακολουθούν το ρεύμα και προσχωρούν στην ιδεολογία, τον φασισμό. Σε κάθε φασισμό όπου δεν υπάρχει κριτική ικανότητα και μετατρέπει την κοινωνία σε μάζα που έχει τυφλή υποταγή και πίστη στην εξουσία και στην ιδεολογία που πρεσβεύει. Στον Ρινόκερο, πρωταγωνιστής ο αυτοβιογραφικός ήρωας του Ιονέσκο, ο Μπερανζέ (Ανδρέας Τσουρής) . Αφελής, αθώος, κωμικός κερδίζει την μεγαλύτερη συμπάθεια των θεατών . Γιατί; Eπειδή είναι ο μόνος άνθρωπος στην πόλη που έχει συμπόνια και αγάπη. Η υπόθεση εξελίσσεται σε μια επαρχιακή πόλη της Γαλλίας. Ο δειλός και καλόκαρδος, Μπερανζε, συνομιλεί με τον εγωπαθή φίλου του Ζαν. Ξαφνικά η πόλη κατατρομάζεται απο την εμφάνιση ενός ρινόκερου . Η είδηση φτάνει σε όλους τους πολίτες προκαλώντας τρόμο και σύγχυση. Ξαφνικά όμως , εμφανίζονται και άλλοι ρινόκεροι, η επιδημία εξαπλώνεται ημέρα με την ημέρα. Οι πολίτες ο ένας μετά τον άλλο ακολουθούν την τάση, αρχίζουν να μεταμορφώνονται σε ζώα, χωρις ουμανισμό, χωρίς ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Θεμελιώνουν έτσι τον νόμο της ζούγκλας στην κοινωνία. Η τρίτη σκηνή είναι η πιο συγκινητική. Ολοι στην πόλη έχουν υποκύψει στη ρινοκερίτιδα, εκτός από το Μπερανζέ, το Ντιτάρ και τη Ντέζι. O Mπερανζέ βρίσκεται κλειδωμένος στο διαμέρισμά του, ακούγοντας τα ουρλιαχτά των ρινόκερων, που ορμούν καταστρέφοντας τον πολιτισμό, μέχρι που φθάνει ο Ντιτάρ(Nεοκλής Νεοκλέους). Ο Ντιτάρ υποβαθμίζει τις μεταμορφώσεις, λέγοντας ότι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα της επιλογής, ακόμη και της μεταμόρφωσης. Αλλά ο Μπερανζέ επιμένει ότι οι μεταμορφώσεις δεν θα μπορούσαν να είναι εκούσιες, αφού ο φίλος του Ζαν αρχικά μισούσε τους ρινόκερους και τώρα πια υπέστη πλύση εγκεφάλου και έγινε ρινόκερος. Ο Μπερανζέ και η Ντέζι μένουν πια οι μόνοι άνθρωποι σε ένα κόσμο των τεράτων. Ο Μπερανζέ εξομολογείται στην Ντέζι ότι είναι ερωτευμένος μαζί της. Τα ζωντανά μουγκρητά των ρινόκερων ανθρώπων που έγιναν ζώα, παχύδερμα χωρις συναισθήματα αρχίζουν να τρελαίνουν τον πρωταγωνιστή και την κοπέλα του, που θέλουν να φτιάξουν ξανά το ανθρώπινο γένος, τους δύο εναπομείναντες ανθρώπους που έχουν στην καρδιά τους αγάπη ο ένας για τον άλλο, ανθρωπισμό και καθημερινή πάλη με τον εαυτό τους μέσα στην ερημιά της έρημης πόλης που ζουν.Η Ντέζι σε κάποια στιγμή μετά απο τον τσακωμό τους τρελαίνεται και γίνεται και αυτή ρινόκερος. Μέσα στη μοναξιά του ο Μπερανζέ αρχίζει να αμφιβάλλει για την ύπαρξή του , τη γλώσσα , την εμφάνισή , το μυαλό του. Μόνος, βρίσκει τον εαυτό του λάθος και προσπαθεί να μεταβληθεί σε ρινόκερο. Παλεύει και αποτυγχάνει. Επιστρέφει στον καθρέφτη, πρόσωπο με πρόσωπο με τη μοίρα του και καταρρέει. Ξαφνικά το ξεπερνά και φωνάζει θαρραλέα :΄΄ Δεν συνθηκολογώ !΄΄ Και να ‘μαι τώρα… ολομόναχος. Εγώ δεν θα γίνω ποτέ δικός σας. Δεν θα σας ακολουθήσω, δεν σας καταλαβαίνω! Θα μείνω αυτός που είμαι! Είμαι άνθρωπος .Ένα ανθρώπινο πλάσμα. Αλίμονο σ αυτόν που προσπαθεί να διατηρήσει την αυθεντικότητά του. Ας είναι. Θα υπερασπιστώ την ύπαρξή μου κόντρα σε ολόκληρο τον κόσμο! Είμαι ο τελευταίος άνθρωπος και θα μείνω έτσι ως το τέλος! Δεν παραδίνομαι!’’ Ο συγκινητικός μονόλογος του πρωταγωνιστή που τον ενσαρκώνει όπως αναφέρθηκε πιο πάνω ο Ανδρέας Τσουρής, το φινάλε δηλαδή της παράστασης είναι το αποκορύφωμα για σκέψεις και προβληματισμό. Ο Ιονέσκο στα έργα του και ο Ιος της Ρινοκερίτιδας Ο Ιονέσκο σχολιάζει την άνοδο του φασιμού, την μουδιασμένη κοινωνία, κοινωνία χωρίς κριτική σκέψη, ανίκανη, όπου ο κάθε άνθρωπος αδυνατεί να πάρει την ζωή του στα χέρια του. Στην παράσταση αυτή και σε άλλα έργα του Ιονέσκο, οι άνθρωποι απελευθερώνουν τα κτηνώδη τους ένστικτα μόλις νιώσουν την ασφάλεια ότι ανήκουν στην πλειοψηφία. Δηλαδή στο βόλεμα όπου βολεύονται. Επιλέγουν να πιστέψουν και συνεπακόλουθα να υποταχθούν πιστά και τυφλά σε οτιδήποτε που τους πάρέχει την επιβιώση τους, δίχως να έχουν κριτική , ελεύθερη σκέψη. Χωρίς να έχουν ατομικότητα. Χωρίς να σκέφτονται ελεύθερα, με ανοικτό μυαλό. Ο ιος της ρινοκερίτιδας η διανοητική και ψυχολογική κατάσταση της κοινωνίας σε όλα όσα επιβάλλει η εξουσία. Παραλογισμούς αλλά και ορθή λογική. Ο ιος, είναι άμεσα μεταδοτικός μέσω της γλώσσας. Η γλώσσα εκφράζει την σκέψη , την κενοτητα του λόγου, την αδιεξοδη, λογική, τους άστοχους προβληματισμούς, τις ανούσιες συζητησεις. Η κοινωνία που δεν εχει άποψη γιατι δεν έχει σκεφτεί πιο πριν είναι η κοινωνία που κατρακυλά στην μαζικοποίηση της οποιαδήποτε ιδεολογίας που σερβίρει η εξουσία. Ο ήρωας Μπερανζέ , αποτελεί σύμβολο αντίστασης, μονος τους παλευει εναντια στην αποκτηνωση. Μόνος του μέσα στην πόλη των τεράτων υπερασπίζεται και σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον ανθρωπισμό. Μια συνολική αποτίμηση της θεατρικής παράστασης μαζί με τα βαθιά μηνύματα τηςΑπο την αίθουσα οι βαθιά ευαίσθητοι άνθρωποι βγαίνουν με γεμάτα μάτια, δακρυσμένοι. Ο θεατής στο μυαλό του θα σκεφτεί πολλά, αλλά το κυριότερο πως πρέπει να παραμείνουμε άνθρωποι με αληθινή ανθρωπιά. Με αξιοπρέπεια δηλαδή αυτοσεβασμό, με συνείδηση καθαρή. Ο πραγματικός άνθρωπος που δεν είναι ρινόκερος, αλλά άνθρωπος, δεν ανήκει στην κοινή μάζα, αγωνίζεται, για την οικογένεια του, τους συνανθρώπους του, τους διπλανούς του. Πρέπει να αγωνίζεται για το δίκαιο. Για όλες τις αδικίες που γίνονται καθημερινά ανα το παγκόσμιο. Οταν δεν θα υπάρχει πια η ανεργία , που φέρνει ως αποτέλεσμα την φτώχεια και την πείνα τότε θα δούμε ένα κόσμο διαφορετικό, πραγματικα ευτυχισμένο.Ο κάθε άνθρωπος τότε θα ζει μια αξιοπρεπή ζωή, έχοντας πρώτιστα εργασία, δουλειά. Μια μέρα ίσως δούμε την δικαιοσύνη. Τον ήλιο να ανατέλλει νικηφόρα με ανθρώπους μόνο και τους ρινόκερους να οδηγούνται ισόβια στις φυλακές. Στο χέρι των πολιτών ανθρώπων είναι, φτάνει να καταλάβουν την εσσωτερική δύναμη που διαθέτουν. Ο Ρινόκερος λοιπόν, είναι αντιναζιστικό, έργο αντίσταστης κατά της παραπληροφόρησης, της προπαγάνδας. ΄Εργο ενάντια στα ψέματα που σερβίρει η εξουσία όπου καθοδηγεί και αποκτηνώνει τους ανθρώπους που πιστέυουν σε αυτήν τυφλά και δημιουργεί έτσι σκλάβους και όχι ανθρώπους με αξιοπρέπεια. Συμπερασματικά η θεατρική παράσταση ερχεται να θυμίσει στον ΄Ανθρωπο πως πρέπει να μάχεται για την ανθρωπιά, την ατομικότητα του. Πρεπει και έχει υποχρεωση να αντιμετωπιζει κρτικά ,οτι ακουει, βλεπει και μαθαίνει . Και φυσικά πάνω απ ‘όλα όσα θέτει προτεραιότητα του, τις αξίες και τα ιδανικά του. Συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές καθώς και τους ηθοποιούς της ποιοτικής αυτής παράστασης. Χριστίνα Κωνσταντίνου, Φιλόλογος Μεταπτυχιακή Δημοσιογραφίας-Επικοινωνίας