Α.Ζήνων: Η δύσκολη περίοδος μετά το Ανάν κι η "επιστράτευση"

Oι τριμερείς συνεργασίες που ανέπτυξε η Κύπρος μαζί με την Ελλάδα, με χώρες της περιοχής, δεν έχουν τη μορφή "συμμαχίας", και ούτε στρέφονται κατά οιουδήποτε, αλλά ενισχύουν πολιτικά τη χώρα μας, η οποία αποκτά περισσότερα ερείσματα διεθνώς, δήλωσε στο ΚΥΠΕ ο τέως Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών Αλέξανδρος Ζήνων, αναφέροντας, παράλληλα, πως θα πρέπει να συνεκτιμηθούν οι παράγοντες

Οι συνεργασίες της Κύπρου

Σε συνέντευξή του στο ΚΥΠΕ και ερωτηθείς για την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας στις τουρκικές προκλήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, και εάν οι τριμερείς συνεργασίες, και γενικά οι συνέργειες της Κύπρου με άλλα κράτη, βοηθούν σε περιόδους κρίσεων, όπως αυτή που σημειώθηκε με την παρεμπόδιση, από τουρκικά πολεμικά πλοία, της γεώτρησης στο τεμάχιο 3, ο κ. Ζήνων επεσήμανε πως «όσες χώρες έχουν τοποθετηθεί στο θέμα της ΑΟΖ μας, τοποθετήθηκαν κατά τρόπο υποβοηθητικό για τις θέσεις μας και δεν έχω ακούσει δήλωση υποστηρικτική των τουρκικών θέσεων».

«Απ` εκεί και πέρα, θα πρέπει να συνεκτιμηθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν τα συμφέροντα των συγκεκριμένων χωρών σε σχέση με την Τουρκία, αλλά και γενικότερα η θέση της χώρας αυτής στην περιοχή», ανέφερε ο κ. Ζήνων, ο οποίος αφυπηρέτησε πρόσφατα από το Υπουργείο Εξωτερικών, ύστερα από υπηρεσία 39 ετών σε διάφορες θέσεις τόσο στο Κέντρο όσο και σε διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό, και έχοντας εκπροσωπήσει την Κύπρο σε πολιτικές διαβουλεύσεις με πολλές χώρες.

Υπογράμμισε πως μέσω των τριμερών συνεργασιών, η χώρα «ενισχύεται και πολιτικά και αποκτά περισσότερα ερείσματα διεθνώς, που την βοηθούν να αντεπεξέλθει πιο αποτελεσματικά στις διάφορες προκλήσεις που αντιμετωπίζει».

«Όπως είδατε, σε διεθνή σώματα όπου συμμετέχουμε, αναφέρομαι ειδικότερα στην ΕΕ, η πολιτική και διπλωματική συμπαράσταση εκφράσθηκε και μάλιστα κατά τρόπο σαφή και έντονο. Εξ όσων είμαι σε θέση να γνωρίζω, οι ενέργειές μας συνεχίζουν και πιθανολογώ ότι θα κλιμακωθούν σταδιακά, ανάλογα και με τις αντιδράσεις του καθεστώτος Ερντογάν», σημείωσε ο κ. Ζήνων.

Είπε, ακόμη, πως υπάρχουν δύο βασικά πράγματα τα οποία πρέπει να λεχθούν: «Πρώτον, ότι η κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι σχέσεις του τουρκικού καθεστώτος τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με την ΕΕ, δεν βοηθά προς την κατεύθυνση συνετισμού της Τουρκίας».

«Δεύτερον, οι όποιες ενέργειες και παρεμβάσεις προς το τουρκικό καθεστώς, με όποια σχετική αξία έχουν, για να έχουν κάποιο αποτέλεσμα, θα πρέπει να είναι διακριτικές, ούτως ώστε να μη θίγουν δημόσια το κύρος της χώρας αυτής. Τούτων λεχθέντων, πιστεύω ότι μοχλοί άσκησης επιρροής προς την Άγκυρα υπάρχουν και νομίζω κινούμαστε προς την κατεύθυνση αυτή», ανέφερε.

Ερωτηθείς κατά πόσον υπήρξαν κάποιες στιγμές, τις οποίες ο ίδιος βίωσε, κατά τις οποίες η Κυπριακή Δημοκρατία βρέθηκε σε πραγματικά πολύ δύσκολη θέση και υπό μεγάλη πίεση από άλλες χώρες, στο πλαίσιο των προσπαθειών για επίλυση του Κυπριακού, ο κ. Ζήνων απάντησε: “Προσωπικά δεν μου έτυχε να βρεθώ σε θέση σαν αυτή που περιγράφετε. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως άλλοι, που είχαν την άμεση ευθύνη χειρισμού του εθνικού μας θέματος, δεν βίωσαν τέτοιες εμπειρίες”, επεσήμανε, υπενθυμίζοντας πως το Υπουργείο Εξωτερικών δεν έχει άμεση ανάμειξη στη διαπραγματευτική διαδικασία, αλλά δρα υποστηρικτικά προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, προωθώντας τις θέσεις και την πολιτική του διεθνώς.

«Αν υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία αισθάνθηκα κι` εγώ, όπως όλοι μας, την πίεση που αναφέρετε, ήταν η περίοδος αμέσως πριν και αμέσως μετά την απόρριψη του σχεδίου Ανάν. Δεν ένιωσα όμως ότι βρισκόμουν σε δύσκολη θέση, με την έννοια ότι είχαμε αρκετά επιχειρήματα για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την κατάσταση που δημιουργήθηκε. Μας πήρε κάποιο χρόνο βέβαια, στην πορεία όμως μπορέσαμε σε μεγάλο βαθμό να διασκεδάσουμε τις αρχικές αρνητικές εντυπώσεις. Αν το πετύχαμε απόλυτα; Ασφαλώς όχι, αλλά περιορίσαμε σημαντικά τον αρνητικό αντίκτυπο», σημείωσε.

Αναφερόμενος σε ένα ενδιαφέρον, όπως το χαρακτήρισε, περιστατικό, είπε πως μετά το δημοψήφισμα του 2004 μετέβη ως Ειδικός Απεσταλμένος του Προέδρου της Δημοκρατίας σε αριθμό χωρών, για να εξηγήσει τις θέσεις μας. «Μεταξύ αυτών και στην Ελβετία, όπου συνάντησα τον Υφυπουργό Εξωτερικών, Franz von Däniken. Άρχισα να του εξηγώ τα περί δημοψηφίσματος και του αποτελέσματός του. Με διέκοψε, λέγοντας ότι ‘αυτό αποφάσισε ο λαός, αυτό είναι το ορθό. End of the story!’. Και η συζήτηση συνεχίστηκε με άλλα θέματα».

Ερωτηθείς σε σχέση με την πορεία των διαπραγματεύσεων Κύπρου – Ηνωμένου Βασιλείου, εν όψει της εξόδου του ΗΒ από την ΕΕ (Brexit), ο κ. Ζήνων υπενθύμισε την πολιτική συμφωνία που υπήρξε μεταξύ Λευκωσίας και Λονδίνου, σύμφωνα με την οποία τα δικαιώματα των κατοίκων και των εργαζομένων στις Βρετανικές Βάσεις δεν θα πρέπει να επηρεασθούν δυσμενώς λόγω του Brexit.

Πρόσθεσε πως «κατά τη διαπραγμάτευσή μας με το Ηνωμένο Βασίλειο, ήλθαν στην επιφάνεια κάποια θέματα επί των οποίων υπάρχει μεταξύ μας διαφωνία, ουσιαστικά από την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας. Δεν είναι όμως αυτό ούτε το κατάλληλο φόρουμ ούτε ο κατάλληλος χρόνος για επίλυση των διαφωνιών αυτών».

Σημείωσε πως η γενικότερη διαπραγμάτευση για το Brexit είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία, που περιλαμβάνει όλο το εύρος των σχέσεων ΕΕ - ΗΒ, σε όλους τους τομείς και στην οποία η Κύπρος, όπως και κάθε κράτος μέλος, έχει ουσιαστικό λόγο και μέσα επηρεασμού και διαμόρφωσης των αποφάσεων.

«Πιστεύω, όμως, ότι υπάρχει εκατέρωθεν η πολιτική βούληση και θέληση να καταλήξουμε σε μια επωφελή, κυρίως για τους επηρεαζόμενους πολίτες μας, συμφωνία με τη βρετανική πλευρά», σημείωσε.

Οι δύσκολες στιγμές

Κληθείς να πει ποιο θέμα θεωρεί ως το πιο φλέγον που χειρίστηκε κατά τη θητεία του στη θέση του Γενικού Διευθυντή, αλλά και γενικότερα κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στο Υπουργείο, ο κ. Ζήνων είπε πως σε μια πορεία σχεδόν σαράντα χρόνων, αυτά είναι πολλά, αλλά θα ξεχώριζε 2-3.

«Όταν έγινε η ανακήρυξη του ψευδοκράτους, τον Νοέμβριο του 1983, βρέθηκα Επιτετραμμένος στη Ρώμη, γιατί Πρέσβης δεν υπήρχε. Θυμάμαι μείναμε στην Πρεσβεία άγρυπνοι για δύο εικοσιτετράωρα, για να διαχειρισθούμε την κατάσταση με τις χώρες διαπίστευσής μας, Ιταλία, Ελβετία και Μάλτα και de facto το Βατικανό, γιατί η εκεί Πρεσβεία μας δεν είχε ιδρυθεί ακόμη», ανέφερε.

«Σε στενή συνεννόηση και συνεργασία με τον κ. Κώστα Σημίτη (ήταν τότε Υπουργός Γεωργίας), ο οποίος είχε έλθει ως προσωπικός απεσταλμένος του Ανδρέα Παπανδρέου, πετύχαμε αλλαγή και ουσιαστική βελτίωση της ιταλικής θέσης, η οποία είχε αρχικά διαμορφωθεί κατά τρόπο ‘χλιαρό’ και ουδέτερο από τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Εξωτερικών, Bruno Bottai (γιο στενού συνεργάτη και Υπουργού του Μουσολίνι), και έπειτα από συνάντηση που είχα με τον αείμνηστο Giulio Andreotti, Υπουργό Εξωτερικών τότε», ανέφερε.

«Σημαντική θεωρώ, επίσης, την από πλευράς μας διαχείριση του επαναπατρισμού εβδομήντα σχεδόν χιλιάδων ξένων υπηκόων κατά την κρίση του Λιβάνου το καλοκαίρι του 2006, για τον οποίο είχα την de facto ευθύνη. Κατορθώσαμε τότε, χωρίς σχέδια ή προγραμματισμό, χωρίς θεσμοθετημένη Μονάδα Διαχείρισης Κρίσεων, να συντονίσουμε την όλη επιχείρηση, με τη συνδρομή των εδώ ξένων πρεσβειών και όλων των εμπλεκομένων υπηρεσιών του κράτους», ανέφερε.

Υπήρξε "επιστράτευση" όλου του Υπουργείου, ακόμη και των ευρισκομένων στην Κύπρο με άδεια συναδέλφων από το εξωτερικό. Σημαντική ήταν η συνεισφορά στην προσπάθεια των, σήμερα, Πρέσβεων Γιώργου Σιακαλλή και Όμηρου Μαυρομμάτη, πρόσθεσε.

«Μερικές βδομάδες μετά τη λήξη της κρίσης, κλήθηκα στις Βρυξέλλες από τον Επίτροπο Michel Barnier για να ενημερώσω τις Υπηρεσίες της Επιτροπής και τα κράτη μέλη για τα σχέδιά μας (που δεν υπήρχαν τότε) και τις πρακτικές που εφαρμόσαμε. Δεν με πίστευαν όταν τους είπα ότι είχαμε ενεργήσει χωρίς σχέδια. Λίγους μήνες αργότερα, με πρωτοβουλία του τότε Υπουργού Εξωτερικών της Ισπανίας, Miguel Angel Moratinos, διοργανώθηκε στη Λευκωσία σεμινάριο για όλα τα κράτη μέλη, για να διδαχθούν από τα σχέδια και τις πρακτικές μας», είπε ο κ. Ζήνων.

Σημείωσε, εξάλλου, πως κατά την τελευταία του θητεία στη θέση του Γενικού Διευθυντή - στην οποία υπηρέτησε και μεταξύ των ετών 2006-2008 - είχε την επιπρόσθετη ευθύνη/αρμοδιότητα για τα θέματα ασφάλειας και αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, πέραν της ευθύνης διαχείρισης κρίσεων.

«Συνέβησαν πολλά, το καθένα από τα οποία απαιτούσε διαφορετικό χειρισμό. Τα σχέδια τώρα υπάρχουν, αλλά δεν μπορούν να είναι εξαντλητικά και εξειδικευμένα. Κάθε κρίση είναι διαφορετική και απαιτεί προσαρμογή των σχεδίων στα πραγματικά δεδομένα της κάθε περίπτωσης. Με ταχύτητα και ορθή κρίση, αποτρέψαμε καταστάσεις που είχαν χαρακτηριστικά πολύ παρόμοια με εκείνα του Μαρί (αποτρέψαμε πλοίο με πυρομαχικά να προσεγγίσει την Κύπρο), διαχειριστήκαμε ασύμμετρες απειλές και δυνητικά επικίνδυνες για την ασφάλεια του κράτους καταστάσεις, όπως επίσης και τρομοκρατικές ενέργειες σε τρίτες χώρες στον βαθμό που επηρεάζονταν πολίτες μας», ανέφερε.

«Ακόμη και στην περίπτωση της αεροπειρατείας του αεροσκάφους της Egypt Air, μέχρι και την τελευταία στιγμή δεν γνωρίζαμε την πραγματική φύση της απειλής και τη χειριστήκαμε ως σοβαρή και πραγματική», ανέφερε.

Ερωτηθείς πόσο δύσκολο είναι να διοικεί κανείς το Υπουργείο Εξωτερικών, με δεδομένο ότι οι υπηρεσίες του βρίσκονται διάσπαρτες και στο εξωτερικό, ο κ. Ζήνων επεσήμανε πως «το Υπουργείο Εξωτερικών έχει αυτή την ιδιαιτερότητα, που καθιστά τη διοίκησή του κάπως ιδιόμορφη».

«Είναι φυσικό κάποιος που είναι τοποθετημένος στην άλλη άκρη του πλανήτη να μην αισθάνεται έντονα ότι ελέγχεται στον ίδιο βαθμό με κάποιον που υπηρετεί στο Κέντρο. Ξεκινήσαμε όμως να αναπτύσσουμε, και με τη βοήθεια του Γενικού Ελεγκτή της Δημοκρατίας, περισσότερο τώρα σε σύγκριση με το παρελθόν, τις μεθόδους και τα συστήματα άσκησης διοικητικού ελέγχου, βοηθούσης και της σύγχρονης τεχνολογίας», ανέφερε.

Έχουν επίσης γίνει, πρόσθεσε, «πιο συχνές και πιο συστηματικές οι επισκέψεις κλιμακίων της Διεύθυνσης Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Διαχείρισης σε διπλωματικές αποστολές, όπως επίσης και του Διευθυντή της Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου.

Ερωτηθείς εάν θεωρεί πως ατασθαλίες που κατά καιρούς έχουν επισημανθεί στις εκθέσεις του Γενικού Ελεγκτή της Δημοκρατίας σε ό,τι αφορά το ΥΠΕΞ έχουν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, ο κ. Ζήνων είπε πως «οι ‘ατασθαλίες’ στις οποίες αναφέρεστε είχαν διαπραχθεί πριν αρκετά χρόνια και έχουν διαπιστωθεί πρόσφατα. Για όσες τέτοιες περιπτώσεις έχω υπόψη μου, νομίζω είναι δύο, έχουν κινηθεί οι προβλεπόμενες από τον νόμο διαδικασίες», ανέφερε.

«Ο Γενικός Ελεγκτής, στις εκθέσεις του, επισημαίνει κυρίως ελλείψεις, παρατυπίες και αδυναμίες, για τις οποίες δόθηκαν οι αναγκαίες εξηγήσεις και δρομολογήθηκαν διορθωτικά μέτρα. Πάγια γραμμή του Υπουργείου είναι η συμμόρφωση με τις συστάσεις του Γενικού Ελεγκτή και εκεί όπου υπάρχει διάσταση απόψεων, και υπήρξαν τέτοιες περιπτώσεις, η από κοινού εξεύρεση των προσφορότερων λύσεων. Πολλές από τις αδυναμίες αυτές είναι συστημικές και μόνο με τη δραστική μεταρρύθμιση μπορούν να διορθωθούν», ανέφερε ο κ. Ζήνων.

Κληθείς να αξιολογήσει το επίπεδο της κυπριακής διπλωματικής υπηρεσίας και ερωτηθείς αν υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και τι μπορεί να γίνει προς αυτή την κατεύθυνση, ο κ. Ζήνων σημείωσε πως η διπλωματική υπηρεσία της Κύπρου είναι μικρή, και σε προσωπικό και σε μέσα.

«Τα προβλήματα και οι προκλήσεις που έχει κληθεί κατά καιρούς να αντιμετωπίσει, ήταν και παραμένουν τεράστια. Να αναφέρω μερικά, τα οποία δεν είναι αυτονόητα: Η διατήρηση του κράτους ως αναγνωρισμένου μέλους της διεθνούς κοινότητας και η παράλληλη αποτροπή της αναγνώρισης/αναβάθμισης του τουρκοκυπριακού καθεστώτος, η επίτευξη της απόφασης για ένταξή μας στην ΕΕ (δεν αναφέρομαι στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, που ήταν το εύκολο κομμάτι της ένταξης, αλλά σε όλη εκείνη την προσπάθεια, το βάρος της οποίας ανέλαβαν ο Αλέκος Μιχαηλίδης και ο Ιωάννης Κασουλίδης, για λήψη της απόφασης για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων), πιο πρόσφατα η αναβάθμιση του ρόλου της Κύπρου μέσω των Τριμερών Μηχανισμών Περιφερειακής Συνεργασίας, η δημιουργία της Άτυπης Ομάδας Συνεργασίας των Επτά Μεσογειακών κρατών - μελών της ΕΕ (MED7), η επιτυχής διαχείριση της κατάστασης που προέκυψε από την προσάρτηση της Κριμαίας, η αναβάθμιση της χώρας μας ως περιφερειακού δρώντος σε θέματα ασφάλειας και αντιμετώπισης ασύμμετρων, κ.λπ», είπε.

Ανέφερε πως «περιθώρια βελτίωσης ασφαλώς και υπάρχουν, ποιοτικά και ποσοτικά. Πρέπει να μας δοθούν περισσότερα μέσα, υλικά και ανθρώπινα. Ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Εξωτερικών είναι μόνο γύρω στο 1% του συνόλου του κρατικού προϋπολογισμού! Να εφαρμοσθούν οι εισηγήσεις των Βρετανών εμπειρογνωμόνων για τη μεταρρύθμιση, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία αποτελούν δικά μας διαχρονικά αιτήματα. Αλλά για να γίνει αυτό, απαιτούνται νομοθετικές ρυθμίσεις και το θέμα της μεταρρύθμισης δεν εγκρίθηκε από τη Βουλή», είπε ο κ. Ζήνων.

Σημείωσε, ακόμη, πως η εξωτερική υπηρεσία του ΥΠΕΞ θα πρέπει, επίσης, σε όλο της το εύρος, να ρυθμίζεται από δική της, ειδική νομοθεσία και να μην υπάγεται στον περί Δημοσίας Υπηρεσίας νόμο. Αυτό συμβαίνει σε χώρες που προσεγγίζουν το θέμα αυτό με τη δέουσα σοβαρότητα, πρόσθεσε.

Θα πρέπει, ακόμη, ανέφερε, να εισαχθούν διαδικασίες ταχύτερης ανέλιξης των ικανότερων στελεχών, ανεξάρτητα από την αρχαιότητα. «Την τελευταία πενταετία, το εφαρμόσαμε σε κάποιο βαθμό στην πράξη, με πολύ θετικά αποτελέσματα, αλλά δυστυχώς προσκρούσαμε σε κατεστημένα συμφέροντα που κρύβονται πίσω από το πρόσχημα της αρχαιότητας. Χρειάζεται να επαναφερθούν παλαιότερες, καταργηθείσες νομοθετικές ρυθμίσεις, τις οποίες είχε εφαρμόσει τότε επιτυχώς ο αείμνηστος Αλέκος Μιχαηλίδης και είχε προσπαθήσει να επαναφέρει, δυστυχώς χωρίς επιτυχία, ο Γιώργος Λιλλήκας», ανέφερε.

Υπογράμμισε πως «το Υπουργείο διαθέτει εξαιρετικά στελέχη, τα οποία ασφυκτιούν, μεταξύ άλλων και λόγω της έλλειψης προοπτικών ανέλιξης. Πρόσφατα είχαμε δύο παραιτήσεις, καθ` όλα εξαίρετων συναδέλφων, για τούς λόγους αυτούς», κατέληξε.