H άγνωστη ιστορία του «Εκθετοτροφείου» Λευκωσίας

Μία... άγνωστη πλέον (εν αχρησία ευτυχώς) λέξη. Για τα έκθετα (εγκαταλελειμμένα) βρέφη και νήπια: Εκθετοτροφείον ονομαζόταν το ίδρυμα, πριν ένα αιώνα, της Αρχιεπισκοπής Κύπρου, στον Άγιο Ιάκωβο τον Πέρση της Λευκωσίας (νυν τουρκοκρατούμενο, εκεί δίπλα στον Άγιο Κασσιανό), για τη φροντίδα των έκθετων βρεφών, που μέσα στη δυστυχία τους τα εγκατέλειπαν οι μανάδες τους.

ΥΠΗΡΞΕ πολύ μεγάλο πρόβλημα τα χρόνια εκείνα της Τουρκοκρατίας (έως 1878) και κατά τις πρώτες δεκαετίες της Αγγλοκρατίας, το οποίο αποτυπώθηκε και

Ακόμη και η ξύλινη «βρεφοδόχη» ή «βρεφοθήκη» έξω από την Αρχιεπισκοπή κι έξω απ’ το Εκθετοτροφείον, όπου νύχτα πήγαιναν κρυφά και άφηναν τα βρέφη τους οι δύστυχες μητέρες που αποφάσιζαν να τα εγκαταλείψουν.

Γ Ι Α Τ Ι και πώς συνέβαιναν τότε τέτοια αποτρόπαια μάς εξήγησε σήμερα, στην Πρώτη Εκπομπή του ΡΑΔΙΟ ΠΡΩΤΟ, ο ιστορικός ερευνητής στο Κέντρο Μελετών της Ιεράς Μονής Κύκκου κ. Κωστής Κοκκινόφτας.

«Η εποχή εκείνη ήταν πραγματικά πολύ δύσκολή για τη σκλαβωμένη από την Τουρκία Κύπρο. Ακόμη και τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας, ήταν δύσκολο για τους χωρικούς Κύπριους, που έκανα πολλά παιδιά, να τα βγάλουν πέρα. Η παιδική θνησιμότητα, όπως και οι θάνατοι των γονέων σε νεαρές ηλικίες, ήταν πολύ ήταν μεγάλη», εξήγησε εισαγωγικά.

«Υπήρχαν και παιδιά εκτός γάμου, που ήταν ανεπιθύμητα από μητέρες που δεν ήθελαν να τα κρατήσουν. Από αναφορές που έχουμε από την περίοδο της τουρκοκρατίας, συνήθως αυτά τα παιδιά προέρχονταν είτε από ανεπιθύμητους γάμους και υπήρχαν δυσκολίες στην ανατροφή, είτε από μητέρες ανύπαντρες. Πολλά κορίτσια από τα χωριά κατέβαιναν ως υπηρέτριες στα σπίτια, οι λεγόμενες ‘’δούλες’’. Από απογραφές που έκαναν οι Άγγλοι το 1881, καταγράφονται υπηρέτριες κάτω των 6 ετών».

«Σε καταμέτρηση που έκανα κάποτε σε ένα βιβλίο θανάτων στη Μαραθάσα, εν συγκρίσει με το βιβλίο γεννήσεων, διαπίστωσα πως από τα 220 παιδιά που είχαν γεννηθεί, τα 130 δεν κατάφεραν να φτάσουν στην ηλικία των 10 χρόνων. Οι γυναίκες έφταναν πολλές φορές στο τραγικό διάβημα να τα εγκαταλείπουν έξω από τα σπίτια πλουσίων, εκκλησίες ή την Αρχιεπισκοπή».

«Τότε η Αρχιεπισκοπή, που είχε το ηθικό και εκκλησιαστικό καθήκον, έδινε τα παιδιά σε τροφούς, τους οποίους και τους πλήρωνε για να τα συντηρήσουν. Πολλά από τα παιδιά δυστυχώς, λόγω και της ελλιπούς διατροφής και των παιδικών ασθενειών πέθαιναν, με αποτέλεσμα η Αρχιεπισκοπή να προχωρήσει στη δημιουργία εκθετοτροφείου. Στην παλιά πόλη της Λευκωσίας, υπήρχε το εκκλησάκι του Αγίου Ιακώβου του Πέρση, που ανακαίνισε ο μεγάλος δραγομάνος Χατζηγιωργάκης Κορνέσιος και μπορούσε να φιλοξενήσει παιδιά. Έγινε μια πρώτη προσπάθεια το 1913 από τον Αρχιεπίσκοπο Κυριλλό τον Β' που δεν ευοδώθηκε. Όταν το 1916 ανέλαβε ο Κύριλλος ο Γ', συγκάλεσε μια ευρύτατη σύσκεψη, στην οποία και συμμετείχαν ο ηγούμενος της Μονής Κύκκου και εκκλησιαστικοί επίτροποι των ναών της Λευκωσίας, όπου και αποφάσισαν από κοινού να επιμεριστούν τα έξοδα λειτουργίας του εκθετοτροφείου».

«Μάζεψαν 13 έκθετα παιδιά και διόρισαν δασκάλα, τη δυναμική Ευαγγελία Παναγίδου, και μια φροντίστρια. Πολλοί κάτοικοι της Λευκωσίας, όπως ο γιατρός Ευέλθων Γλυκύς, πρόσφεραν δωρεάν υπηρεσίες, τρόφιμα και συμπαράσταση. Η λειτουργία του εκθετοτροφείου, φαίνεται να τερματίστηκε στα τέλη του 1930, όπου άρχισε η λειτουργία του ορφανοτροφείου».

Ο κ. Κοκκινόφτας αναφέρθηκε και στην ύπαρξη πολλών φωτογραφιών, στις οποίες απεικονίζονται περίπου 70 παιδιά κουρεμένα, με στολή-ποδιές.

Η ύπαρξη επιστολών της εποχής, σύμφωνα με τον ίδιο, μαρτυρεί ότι τα περισσότερα παιδιά έφεραν το όνομα «Ιάκωβος» και υιοθετούνταν από πλούσιες οικογένειες. Οξύτατο πρόβλημα επιβίωσης παρουσίαζαν τα αβάφτιστα παιδιά, όπου έπρεπε να βρεθεί γυναίκα για θηλασμό. Επιστολή, μάλιστα, του Κυρίλλου Γ' προς τον ηγούμενο του Κύκκου Κλεόπα, αναφέρει πως από αυτά τα παιδιά, μόνο 1-2 στα δέκα επιβίωσαν.

Οι δασκάλες του εκθετοτροφείου φρόντιζαν τα αγόρια να μαθαίνουν κάποια τέχνη και τα κορίτσια να πλέκουν και να υφαίνουν. Η Εκκλησία καμία φορά πραγματοποιούσε και την τέλεση των γάμων τους σε νεαρή ηλικία, δίνοντάς τους ένα είδος προίκας.

Οι κάτοικοι της περιοχής βοηθούσαν με τη διοργάνωση μικρών εορτών, όπου τα παιδιά παρουσίαζαν τις κατασκευές τους, τις οποίες και πουλούσαν.

Μελετώντας τις εφημερίδες της εποχής, διαπιστώνει πως γονείς αναγκάζονταν λόγω των κακουχιών να τα ρίχνουν ακόμα και σε πηγάδια. «Η εκκλησία προσπαθούσε να μην οδηγούνται σε εγκλήματα σε βάρος των παιδιών τους», κατέληξε, μεταξύ άλλων.

(Φωτογραφία Αρχείου)