Χαρακτήρες γραφών

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ Η. ΧΑΛΑΖΙΑ
Κάθε γραφή χαράσσεται, από την άποψη του υλικού που χρησιμοποιεί, επάνω στην ύλη η οποία την δέχεται, με ένα όργανο που το χρειάζεται περισσότερο ή λιγότερο επιδέξια, ένας χαράκτης ή ένας γραφέας, είτε κοίλη με την αιχμή απλά, ή μαζί με την χρωστική ουσία. Κάθε γραφή παρουσιάζει, από την ίδια άποψη, μια σειρά χαρακτήρων που της είναι ιδιαίτερα και οι οποίοι έχουν σχέση ασφαλώς με την κοινωνική ομάδα, τη γλώσσα και την εποχή που εκφράζει την γραφή. Όμως οι χαρακτήρες αυτοί έχουν επίσης σχέση με την ύλη, τη φύση του οργάνου την δεξιοτεχνία και της συνήθειες του γραφέα. Μας ενδιαφέρει, πριν περάσουμε στην μελέτη των διαφορετικών γραφών ιστορικών και σημερινών, να γνωρίσουμε αυτές τις ύλες, αυτά τα όργανα και αυτές τις κινήσεις γιατί δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι επιδρούν στο σχέδιο των γραμμάτων, και να ορίσουμε τις έννοιες που είναι σχετικές με τους χαρακτήρες αυτών των γραφών.

Στα πρώτα χρόνια, υπήρχαν ποικίλες ύλες που χρησίμευαν για να δεχτούν τις γραφές και ακόμη σήμερα τις χρησιμοποιούν κατ’ εξαίρεση. Οι σκληρές ύλες όπως η πέτρα, ο σχιστόλιθος, τα τούβλα, κομμάτια από πήλινα σκεύη, το ελεφαντόδοντο, το κόκαλο, το γυαλί, ο σίδηρος, ο ορείχαλκος και άλλα μέταλλα φέρουν αυτό που ονομάζουμε συνήθως επιγραφές.

Η πέτρα είναι πάντοτε κατ’ εξοχή ύλη των μνημειακών γραφών. Τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, οι χιττικές επιγραφές, τα λείψανα της Βίβλου, οι μνημειακοί ελληνικοί και λατινικοί χαρακτήρες, είναι χαραγμένοι στην σκληρή πέτρα και μερικές φορές σμιλευμένοι ανάγλυφα. Η γραφή η λεγόμενη σφηνοειδής της Σουμερίας και της Πρόσω της Ασίας είναι αντίθετα χαραγμένη κατά προτίμηση πάνω σε πινακίδες από φρέσκο άργιλο, που κατόπιν σκληρύνθηκαν στο φούρνο. Οι αρχαιότεροι κινεζικοί χαρακτήρες είναι σκαλισμένοι στον ορείχαλκο ή σε όστρακο χελώνας. Οι Άραβες την εποχή του Μωάμεθ χρησιμοποιούσαν πολύ τα κόκαλα της καμήλας.

Ύλες λιγότερο φ8αρτές και σκληρές έδωσαν γενικά στις γραφές σχήματα πιο ελεύθερα και πιο ευκίνητα. Μεταχειρίζονται ξύλο, φλοιό δέντρων, φύλλα φοίνικα, υφάσματα, μετάξι, δέρματα ζώων και πινακίδες από κερί.

Το φύλλο του φοίνικα είχε μεγάλη διάδοση στους Ινδούς. Οι Κινέζοι χρησιμοποίησαν πριν από το χαρτί, λουρίδες από μπαμπού και ξέφτια από μετάξι. Το δέρμα είναι επίσης από τις πρώτες ύλες των αραβικών γραφών. Στη Ρώμη συνήθιζαν να χρησιμοποιούν πινακίδες αλειμμένες με κερί και ενωμένες δυο-δυο, τρεις-τρεις ή και σε μεγαλύτερο αριθμό(δίπτυχα, τρίπτυχα, πολύπτυχα). Ανακάλυψαν πρόσφατα στην Β. Αμερική πινακίδες, τις λεγόμενες πινακίδες του Αλμερτίν από το όνομα του ερευνητή που πρώτος τις μελέτησε, οι οποίες έφεραν την γραφή επάνω στο ξύλο και χρονολογούνται από την εποχή των Βανδάλων(τέλος του 5οθ αιώνα). Στο Μαρόκο εξακολουθούν πάντοτε να χρησιμοποιούν τις πινακίδες από ξύλο.

Ο πάπυρος, η μεμβράνη και το χαρτί είναι οι ύλες με την μεγαλύτερη διάδοση από τα πρώτα χρόνια μ.Χ.. Τον πάπυρο τον χρησιμοποίησαν κυρίως στην αρχαιότητα, την μεμβράνη στον Μεσαίωνα και το χαρ