Τα 75 χρόνια πυρηνικού προγράμματος του Ιράν (1950 -21.6.2025)

Στις 13 Ιουνίου 2025 το Ισραήλ ξεκίνησε τη διεξαγωγή της παρατεταμένης αεροπορικής επιθετικής επιχείρησης «Ανατέλλων Λέων» κατά του Ιράν. Σκοπός αυτής της πρωτοφανούς σε δύναμη πυρός και διάρκεια επιθετικής ενέργειας ήταν η εξουδετέρωση πρωτίστως της πυρηνικής απειλής και δευτερευόντως της βαλλιστικής απειλής του Ιράν.

Βέβαια, για επιχειρησιακούς λόγους, οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις (Israeli Defense Forces – IDF) επέκτειναν τις επιθετικές τους επιχειρήσεις κατά της ιρανικής αεράμυνας, κατά στρατιωτικών, βιομηχανικών,

Επιπρόσθετα στοχοποίησαν ανώτατους στρατιωτικούς και καθεστωτικούς αξιωματούχους, αλλά και σημαντικούς Ιρανούς πυρηνικούς επιστήμονες.

Τη δεκαετία του 1950, επί εποχής Σάχη, το Ιράν ξεκίνησε την ανάπτυξη του πυρηνικού του προγράμματος για ειρηνικούς σκοπούς με την υποστήριξη των Αμερικανών και αργότερα σε συνεργασία με Δυτικοευρωπαίους.

Το 1968 υπέγραψε και το 1970 επικύρωσε τη «Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων» (Treaty on the Non- Proliferation of Nuclear Weapons – NPT), η οποία αποσκοπεί στον περιορισμό της εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων και στην προώθηση της συνεργασίας για την ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας, όπως η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Έκτοτε το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα είχε τεθεί επίσημα υπό την εποπτεία της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – IAEA). Παρεμπιπτόντως, τις ίδιες χρονιές υπέγραψε και επικύρωσε την NPT και η Ελλάδα.

Αμέσως μετά την ιρανική επανάσταση και την ανατροπή του Σάχη (1979) η Τεχεράνη διέκοψε την ανάπτυξη του πυρηνικού της προγράμματος. Ωστόσο, δύο χρόνια αργότερα (1981) αποφάσισε ότι η πυρηνική ανάπτυξη έπρεπε να συνεχιστεί. Μάλιστα, τη δεκαετία του 1990 ξεκίνησε να συνεργάζεται στενά με τη Ρωσία.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 υπήρξε διεθνής ανησυχία όταν Ιρανοί αντικαθεστωτικοί αποκάλυψαν ότι το Ιράν διεξήγαγε μυστικές πυρηνικές δραστηριότητες, τις οποίες δεν δήλωνε στην ΙΑΕΑ.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ξεκινήσει έρευνα της IAEA, προκειμένου να διαπιστωθεί η πραγματική κατάσταση της ανάπτυξης του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, καθώς και οι προθέσεις της Τεχεράνης.

Λόγω της μη συμμόρφωσης των Ιρανών με τις υποχρεώσεις που απέρρεαν από τη «Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων» (NPT), το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ζήτησε το 2006 από το Ιράν να αναστείλει τα προγράμματα εμπλουτισμού ουρανίου.

Έναν χρόνο αργότερα, οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών κατέληξαν στην εκτίμηση ότι, το 2003, το Ιράν σταμάτησε ένα ενεργό πρόγραμμα για την κατασκευή πυρηνικών όπλων.

Στην ίδια περίπου εκτίμηση κατέληξε το 2011 και η IAEA, δηλώνοντας πως υπήρχαν αξιόπιστες ενδείξεις ότι μέχρι το 2003 το Ιράν σχεδίαζε την κατασκευή πυρηνικής βόμβας.

Να σημειώσουμε ότι, στις 18 Δεκεμβρίου του 2003, η Τεχεράνη υπέγραψε αλλά δεν επικύρωσε – οπότε δεν εφάρμοσε – το Επιπρόσθετο Πρωτόκολλο (Additional Protocol) της NPT, με το οποίο οι επιθεωρητές της IAEA μεταξύ άλλων αποκτούν διευρυμένα δικαιώματα πρόσβασης και ελέγχου, ακόμη και απροειδοποίητα, στο σύνολο των πυρηνικών εγκαταστάσεων μιας χώρας.

Με σημαντική υποστήριξη από τη Μόσχα, το 2011 το Ιράν απέκτησε τον πρώτο πυρηνικό σταθμό του Μπουσέρ στα παράλια του Περσικού Κόλπου και ανακοίνωσε ότι σχεδίαζε την κατασκευή περισσότερων πυρηνικών σταθμών μεσαίου μεγέθους. Μια έκθεση του Ιδρύματος Carnegie Endowment για τη Διεθνή Ειρήνη του 2013, την οποία συνέταξε ο αμερικανο-ιρανός αναλυτής Καρίμ Σαντζαπούρ, ανέφερε ότι το συνολικό κόστος κατασκευής, λειτουργίας, έρευνας και διεθνών κυρώσεων που σχετίζονται με τα πυρηνικά του Ιράν ανήλθε σε περίπου 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Λίγο αργότερα διόρθωσε ότι ο λογαριασμός μπορεί στην πραγματικότητα να έχει φτάσει τα 500 δισεκατομμύρια δολάρια.

Για τον περιορισμό του πυρηνικού του προγράμματος, το Ιράν υπέγραψε το 2015 τη συμφωνία «Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης» (Joint Comprehensive Plan of Action – JCPOA). Ωστόσο, η αποχώρηση των Αμερικανών από τη συμφωνία το 2018 επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ και οι επακόλουθες ιρανικές παραβιάσεις έθεσαν εν αμφιβόλω το μέλλον της συμφωνίας και συνεπώς τον έλεγχο του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος από την ΙΑΕΑ.

Στις αρχές Μαρτίου του 2025 ο Αμερικανός Πρόεδρος έστειλε επιστολή στον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, με την οποία ζητούσε τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων για την επίτευξη μιας πυρηνικής συμφωνίας. Λίγες ημέρες αργότερα, απείλησε να βομβαρδίσει τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις και να επιβάλει πρόσθετες οικονομικές κυρώσεις, εάν δεν επιτευχθεί μια αμερικανο-ιρανική πυρηνική συμφωνία εντός δύο μηνών. Τελικά η Τεχεράνη αποδέχθηκε το αίτημα για διεξαγωγή έμμεσων αμερικανο-ιρανικών συνομιλιών, παρότι δεν συμφωνούσε με την άσκηση «μέγιστης πίεσης» του Τραμπ.

Στις 31 Μαΐου 2025 μια έκθεση της IAEA υποστήριζε ότι «ο ταχύς εμπλουτισμός ουρανίου του Ιράν θα του επέτρεπε να οπλίσει γρήγορα και να κατασκευάσει πολλαπλά πυρηνικά όπλα». Στις 12 Ιουνίου, τελευταία ημέρα της δίμηνης προθεσμίας για επίτευξη αμερικανο-ιρανικής πυρηνικής συμφωνίας που τελικά δεν ευοδώθηκε, η ισραηλινή πολεμική αεροπορία ανακοίνωσε ότι «το Ιράν είναι πιο κοντά από ποτέ στην απόκτηση πυρηνικών όπλων».

Προκειμένου λοιπόν να εξουδετερώσει την ιρανική πυρηνική απειλή, τα ξημερώματα της επόμενης ημέρας το Ισραήλ ξεκίνησε τη διεξαγωγή της αεροπορικής επίθεσης «Ανατέλλων Λέων» κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων και του βαλλιστικού οπλοστασίου του Ιράν.

Κάθε απειλή εξαρτάται από το γινόμενο δύο παραγόντων.

● Πρώτος παράγοντας είναι η πρόθεση των πιθανών δρώντων (χωρών ή ομάδων ή προσώπων) να εκδηλώσουν την απειλή.

● Δεύτερος παράγοντας είναι η επιχειρησιακή δυνατότητα των πιθανών δρώντων. Δηλαδή, η κατοχή κατάλληλων όπλων και μέσων, καθώς και η απαραίτητη εκπαίδευση – ικανότητα. Είναι προφανές ότι, όταν το γινόμενο αυτών των δύο παραγόντων δεν είναι μηδέν, τότε έχουμε απειλή, διότι υφίσταται και πρόθεση και επιχειρησιακή δυνατότητα.

Ας πάμε τώρα στην ιρανική πυρηνική απειλή. Για να δικαιολογείται η ισραηλινή ή και η αμερικανική επιθετική ενέργεια κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν, θα πρέπει το θεοκρατικό καθεστώς να διαθέτει πυρηνικά όπλα – στην παρούσα φάση, η ΙΑΕΑ, το Ισραήλ και οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριζαν ότι το Ιράν ήταν ένα βήμα πριν από την κατασκευή πυρηνικών όπλων – και να έχει την πρόθεση να τα χρησιμοποιήσει κατά του εβραϊκού κράτους.

Εάν γνωρίζουμε τις πραγματικές τιμές αυτών των δύο παραγόντων, τότε μπορούμε να αποφανθούμε με βεβαιότητα αν το Ιράν συνιστά ή όχι πυρηνική απειλή κατά του Ισραήλ.

Γνωρίζουμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης, εκτός του ότι ανέπτυσσε μια ακραία επιθετική ρητορική κατά του εβραϊκού κράτους, υποστήριζε οικονομικά και στρατιωτικά ένοπλες σιιτικές οργανώσεις (Χεζμπολάχ, Χούθι, Χαμάς κ.τ.λ.), προκειμένου να δραστηριοποιούνται κατά του Ισραήλ.

Άρα, η πρόθεση της Τεχεράνης υφίσταται.

Επιπρόσθετα, όπως προαναφέρθηκε, μετά το 2000 υπήρξαν αποκαλύψεις σχετικά με την ανάπτυξη ενός ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, που είχε στόχο και την κατασκευή πυρηνικού όπλου. Μάλιστα, τις τελευταίες δύο δεκαετίες τα ΜΜΕ, οι αξιωματούχοι της ΙΑΕΑ και οι υπηρεσίες πληροφοριών τουλάχιστον των δυτικών χωρών έκαναν λόγο για προγράμματα εμπλουτισμού ουρανίου σε υψηλό ποσοστό, ο οποίος δεν δικαιολογούσε την ανάπτυξη ενός πυρηνικού προγράμματος για ειρηνικούς σκοπούς.

Ακόμη και οι Ιρανοί κατά καιρούς είχαν παραδεχθεί τον υψηλό βαθμό εμπλουτισμού ουρανίου, αλλά όχι την επιδίωξη κατασκευής πυρηνικού όπλου.

Επομένως εκτιμάται ότι η τιμή της επιχειρησιακής τους δυνατότητας ήταν πριν από την έναρξη των συγκρούσεων ίση με μηδέν, αλλά το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα θα λάμβανε τιμή μεγαλύτερη του μηδενός. Δηλαδή, θα διέθετε πυρηνικό όπλο.

Ωστόσο αυτή είναι μια εκτίμηση και όχι απαραίτητα η πραγματικότητα. Κανείς δεν μπορεί να αποδείξει ότι οι Ιρανοί τις επόμενες ημέρες ή και μήνες θα διέθεταν πυρηνικό όπλο. Όπως δεν μπορεί με βεβαιότητα να αποδείξει ότι δεν κατέχουν ήδη πυρηνικά όπλα.

Μετά τις πρώτες ημέρες του πολέμου και αφού προηγήθηκε η διαβεβαίωση της ΙΑΕΑ ότι οι πυρηνικές εγκαταστάσεις της Νατάνζ υπέστησαν σχεδόν ανεπανόρθωτες βλάβες, η δυνατότητα κατασκευής ιρανικού πυρηνικού όπλου εντοπίστηκε κυρίως στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Φορντόου.

Περίπου 40 χιλιόμετρα νότια της ιερής ιρανικής πόλης Κομ ή περίπου 170 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τεχεράνης βρίσκεται το αυστηρά φυλασσόμενο υπόγειο πυρηνικό συγκρότημα Φορντόου.

Σύμφωνα με το BBC, που επικαλείται έγγραφα που «έκλεψαν» οι ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών από τους Ιρανούς, οι κύριες αίθουσες του Φορντόου βρίσκονται περίπου 80 έως 90 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και θεωρούνται ασφαλείς από οποιαδήποτε αεροπορική βόμβα που θα μπορούσε να κατέχει το εβραϊκό κράτος. Επομένως, η από αέρος καταστροφή του με ισραηλινά όπλα είναι αδύνατη.

Η ΙΑΕΑ υποστηρίζει ότι διαθέτει δορυφορικές εικόνες, που δείχνουν την κατασκευή του Φορντόου ήδη από το 2002.

Η ιδέα λειτουργίας του ήταν η προμήθεια ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού από το νόμιμο πολιτικό πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, το οποίο θα μετέτρεπαν σε ουράνιο οπλικής ποιότητας (~90%).

Το 2009, όταν αποκαλύφθηκε η ύπαρξη του Φορντόου, ο τότε Αμερικανός Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα δήλωσε ότι «το μέγεθος και η διαμόρφωση αυτής της πυρηνικής εγκατάστασης είναι ασυμβίβαστα με ένα πρόγραμμα για ειρηνικούς σκοπούς».

Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την εγκατάσταση δημοσιοποιήθηκαν από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου το 2018, όταν στις ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών περιήλθαν περισσότερα από 55.000 σχετικά έγγραφα.

Εκείνη την εποχή, ο τότε Ιρανός υφυπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγτσί χαρακτήρισε τις αποκαλύψεις και τα σχόλια του Νετανιάχου «παιδαριώδη» και «γελοία».

Ωστόσο, ο τότε Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο δήλωσε ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες γνώριζαν για τα έγγραφα και πίστευαν ότι ήταν αυθεντικά».

Μεταξύ των εγγράφων υπήρχαν λεπτομερή σχέδια και πληροφορίες που υποστήριζαν ότι η αποστολή του Φορντόου είναι να παράγει ουράνιο κατάλληλο για πυρηνικά όπλα, τουλάχιστον ένα ή δύο ετησίως.

Πρόσφατες εκθέσεις της ΙΑΕΑ υποστήριζαν ότι το Ιράν είχε αυξήσει την παραγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου σε επίπεδο 60% στις εγκαταστάσεις του Φορντόου, οι οποίες τώρα περιείχαν 2.700 φυγοκεντρητές.

«Η σημαντικά αυξημένη παραγωγή και συσσώρευση ουρανίου υψηλού εμπλουτισμού από το Ιράν, το μόνο κράτος χωρίς πυρηνικά όπλα που παράγει τόσο πυρηνικό υλικό, προκαλεί σοβαρή ανησυχία», ανέφερε η ΙΑΕΑ σε έκθεσή της στις 31 Μαΐου 2025, λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του πολέμου.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας (Institute for Science and International Security – ISIS), «το Ιράν μπορούσε να μετατρέψει το τρέχον απόθεμα εμπλουτισμένου ουρανίου κατά 60% σε 233 κιλά ουρανίου οπλικής ποιότητας σε τρεις εβδομάδες στο εργοστάσιο εμπλουτισμού καυσίμων Φορντόου», αρκετό για εννέα πυρηνικά όπλα.

Για τους παραπάνω λόγους η καταστροφή του Φορντόου συνιστά τον αντικειμενικό σκοπό της ισραηλινής επιχείρησης «Ανατέλλων Λέων». Όμως πόσο εφικτός ήταν αυτός ο αντικειμενικός σκοπός για το εβραϊκό κράτος;

Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η μόνη χώρα που διαθέτει το είδος της βόμβας που μπορεί να καταστρέψει τις πυρηνικές του εγκαταστάσεις.

Η καταστροφή του από αέρος θα  ήταν σχεδόν αδύνατη για το Ισραήλ, σύμφωνα με έκθεση του Μαρτίου από τη δεξαμενή σκέψης του Royal United Services Institute (RUSI).

Οι βόμβες GBU-57 φτάνουν σε βάθος μόνο περίπου 60 μέτρων, ενώ, όπως προαναφέρθηκε, το βάθος των εγκαταστάσεων στο Φορντόου είναι 80 έως 90 μέτρα.

Επίσης, η GBU-57 μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο από βομβαρδιστικά stealth B-2 της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας.

Επομένως, η καταστροφή του θα απαιτούσε πολλαπλές ρίψεις βομβών GBU-57 στο ίδιο σημείο στόχευσης, προκειμένου να αυξηθεί η πιθανότητα να διεισδύσει στις υπόγειες ενισχυμένες εγκαταστάσεις.

Όλα αυτά έλαβαν τέλος τις νυκτερινές ώρες του Σαββάτου 21  Ιουνίου, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ενεπλάκησαν άμεσα στον πόλεμο στοχοποιώντας τρεις πυρηνικές εγκαταστάσεις: Φορντόου, Νατάνζ και Ισφαχάν. Τουλάχιστον δύο ξεχωριστοί σχηματισμοί βομβαρδιστικών αεροσκαφών stealth B-2 Spirit, αφού κατευθύνθηκαν δυτικά διασχίζοντας τον Ειρηνικό Ωκεανό, προσέγγισαν τον ιρανικό εναέριο χώρο και χτύπησαν τους στόχους με βόμβες GBU-57/B «Massive Ordnance Penetrator» (MOP) βάρους 30.000 λιβρών.

Πλην εξαιρετικά απίθανων σεναρίων, οι εν λόγω βόμβες, που θεωρούνται ως η μόνη άμεσα διαθέσιμη συμβατική επιλογή για την καταστροφή υπόγειων ενισχυμένων πυρηνικών εγκαταστάσεων, διέκοψαν για άγνωστο χρονικό διάστημα τις φιλοδοξίες της Τεχεράνης για κατασκευή πυρηνικού όπλου.

Βασίλης Γιαννακόπουλος, ταξίαρχος ε.α. της Π.Α., γεωστρατηγικός αναλυτής ([email protected])

Διαβάστε επίσης

Ουκρανία: Ένας νεκρός και δύο τραυματίες από ρωσικές επιθέσεις στη Χερσώνα – Δεκάδες καταρρίψεις drones ανακοίνωσε η Μόσχα

Επίθεση καμικάζι σε εκκλησία στη Συρία: Οι Κούρδοι απορρίπτουν την εκδοχή της Δαμασκού για τους δράστες

Λευκός Οίκος: Το Ιράν δεν απομάκρυνε το εμπλουτισμένο ουράνιο πριν τα αμερικανικά πλήγματα