Με τη βοήθεια της Παναγίας...

Γράφει ο Γιώργος ΣωτηρόπουλοςΌταν μία χώρα ή ακόμα και ο καθένας προσωπικά διέρχεται μία δύσκολη κατάσταση, συνήθως καταφεύγει σε γιατροσόφια, που σκοπό έχουν να τονώσουν την πεσμένη ψυχολογία. Έτσι, τα άτομα καταφεύγουν στη θρησκεία ή σε άλλες πνευματικές αναζητήσεις, με σκοπό να αλλάξουν τρόπο σκέψης. Στην περίπτωση των μεγαλύτερων συνόλων, όπως είναι τα έθνη ή τα κράτη, συνήθως αυτή η ανάγκη για ψυχολογική τόνωση μεταφράζεται μέσα από εθνικούς μύθους και δοξασίες του τύπου «με .....χρόνια με καιρούς δικά μας θα’ ναι».
Τι συμβαίνει, όμως, όταν από κοινού τα κράτη και τα άτομα διέρχονται μία ψυχική φθορά; Ποιο στοιχείο λειτουργεί τονωτικά και βρίσκει θετική ανταπόκριση τόσο στα άτομα όσο και στα κράτη; Προφανώς, η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά υπάρχει μία περίπτωση, που θα μπορούσαμε να την εξετάσουμε καλύτερα, γιατί αφορά εμάς τους ίδιους, τους Έλληνες, δηλαδή, και ίσως μπορούμε να διερευνήσουμε λίγο καλύτερα τα αίτια μέσα από τη δική μας κοινωνική πραγματικότητα.
Στη χειμαζόμενη από την Ελλάδα οικονομική κρίση, λοιπόν, τόσο το ίδιο το κράτος όσο και οι πολίτες του, διέρχονται μία πρωτοφανή δοκιμασία, που οι ιστορικοί του μέλλοντος θα πρέπει να καταγράψουν μάλλον με τα μελανότερα χρώματα. Η προσπάθεια να απαντήσει το κράτος στην ψυχική δοκιμασία αλλά και να τονώσει τους πολίτες του δεν είναι μόνο η πολιτική της ανάπτυξης ή της οπισθοδρόμησης αλλά και το επιχείρημα της ευγνωμοσύνης προς αυτό που ήδη υπάρχει αλλά και αυτό που θα μπορούσε να επακολουθήσει. Αυτό το τελευταίο επιχείρημα είναι που έχει επηρεάσει και τους πολίτες, με αποτέλεσμα η λέξη «ευγνωμοσύνη» να είναι πλέον μία λέξη του συρμού.
Κάθε κράτος, κατ’αρχήν, οφείλει να προστατεύει τους πολίτες του με διάφορους τρόπους και να μεριμνά για την τόνωσή τους. Όμως, όταν μετέρχεται μεταφυσικά επιχειρήματα, του τύπου «με τη βοήθεια της Παναγίας θα τα καταφέρουμε» ή «πρέπει να αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη με ό,τι έχουμε ανά πάσα στιγμή» εκεί τα πράγματα είναι διαφορετικά και γίνονται πιο επικίνδυνα. Είναι διαφορετικά γιατί τη μεταφυσική επιχειρηματολογία δεν μπορεί κανείς εύκολα να την καταρρίψει. Είναι ζήτημα αποδοχής και πίστης. Επομένως, με την επίκληση τέτοιων επιχειρημάτων δεν υπάρχει διάλογος. Είναι, όμως, και επικίνδυνη, γιατί προσπαθεί να κατευνάσει την αγανάκτηση και να μιλήσει στο θυμικό ενός λαού αλλά και να τον στρέψει προς την πλευρά του «αποδέξου τώρα ό,τι σου δίνω και να λες και ευχαριστώ από πάνω»
Έτσι, όταν το κράτος επιχειρηματολογεί, συνήθως το πράττει με σκοπό την καταστολή. Όταν ο πολίτης αποδέχεται αυτήν την επιχειρηματολογία, τότε εκφράζει την ευγνωμοσύνη του, πιστεύοντας ο ίδιος προς το Θεό, αλλά στην ουσία παρέχει άθελά του ψήφο εμπιστοσύνης στο κράτος. Τότε, ο πολίτης ιδιωτεύει, δηλαδή αποσύρεται από τη συμμετοχή του στα κοινά, προσπαθώντας να κάνει ό,τι μπορεί καλύτερα για τον εαυτό του και τους οικείους του. Γίνεται συντηρητικός και προσπαθώντας να γίνει «νοικοκύρης» αποποιείται άλλες ιδιότητές του.
Μια επίσημη επιχειρηματολογία βασισμένη σε μεταφυσικές έννοιες δείχνει μάλλον την έλλειψή της από πρωτοβουλίες, όπως και την αδυναμία της να ανταποκριθεί ορθά στο πρόβλημα. Γιατί πολύ απλά δε θέλουμε το κράτος να κάνει το σταυρό του, για να σωθούμε, αλλά το θέλουμε δυναμικά να προωθεί βιώσιμες λύσεις. Είναι σαν βλέπουμε το πλήρωμα ενός αεροπλάνου να κάνει το σταυρό του στην περίπτωση αναταράξεων. Φανταστείτε τη απήχηση θα είχε αυτό στους επιβάτες.

Συνεπώς, η αδυναμία του κράτους να δώσει λογικές απαντήσεις και η επίκληση μεταφυσικών φαινομένων εντείνουν την κρίση, φοβίζουν τον κόσμο, κατευνάζουν την αγανάκτησή του και τον στρέφουν προς την ιδιωτεία. Συγχρόνως, δε, στερούν και από αυτά τα ίδια τα μεταφυσικά φαινόμενα τη δύναμή τους, γιατί καθίστανται του συρμού. Η φράση λοιπόν «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ» βρίσκει απήχηση στην περίπτωση της Ελλάδας. Το κράτος θα πρέπει να αναζητήσει λύσεις βασισμένες στη λογική και ο πολίτης θα πρέπει να είναι προσεκτικός και φειδωλός, όταν με το παραμικρό χρησιμοποιεί φράσεις, εμποτισμένες με κοσμική ενέργεια χιλιάδων ετών.