«Μπουρανί» στον Τύρναβο

Ένα από τα έθιμα που έκαναν τον Τύρναβο ξακουστό είναι το "Μπουρανί", την Καθαρή Δευτέρα. Η κραιπάλη και κάποιος βαθμός έκλυσης των ηθών είναι βασικά στοιχεία των εκδηλώσεων ευθυμίας, κατά την ημέρα αυτή.

Μάλιστα, η χρησιμοποίηση ερωτικών συμβόλων συνδυάζεται απόλυτα με τις παραδοσιακές λαϊκές εκδηλώσεις των Τυρναβιτών. Το "Μπουρανί" είναι ένα λαϊκό πανηγύρι, αλλά στην ουσία είναι η γιορτή του φαλλού και συμβολίζει την αναπαραγωγή και την ευτεκνία. Για την προέλευση του, υπάρχουν δύο εκδοχές.

Η πρώτη αναφέρει ότι οι ρίζες του βρίσκονται στις πανάρχαιες εορτές των Ελλήνων: τα Διονύσια, τα Θεσμοφόρια, τα Αφροδίσια, τα Θαργήλια και κυρίως οι αλωαί, που ήταν γεωργική εορτή, πανάρχαια λατρεία και προθρησκευτική.

Η δεύτερη εκδοχή θέλει το έθιμο να προέρχεται από Αρβανίτες που εγκαταστάθηκαν στον Τύρναβο γύρω στο 1770, λίγο πριν από τα «Ορλωφικά». Αυτή η εκδοχή μάλλον είναι και η επικρατέστερη, καθώς τεκμηριώνεται από ιστορικά στοιχεία, αφού λέγεται πως εκείνη την εποχή έπεσε στον Τύρναβο επιδημία χολέρας και οι περισσότεροι κάτοικοί του βρήκαν τραγικό θάνατο.

Η πόλη ερημώθηκε και ο σουλτάνος της περιοχής έφερε ένα τμήμα Αρβανιτών, για να κτίσει την καινούργια πόλη, δίπλα στην παλιά (η περιοχή αυτή ονομάζεται "Κόκκαλα" επειδή στην περιοχή θάφτηκαν όσοι βρήκαν τον θάνατο από την χολέρα).

Οι Αρβανίτες αυτοί, λοιπόν, καθιέρωσαν το έθιμο, που σώζεται έως τις μέρες μας.

Το έθιμο αυτό λαμβάνει χώρα την Καθαρά Δευτέρα, κάθε χρόνο, στον Τύρναβο. Οι κάτοικοι της πόλης πηγαίνουν στο εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία στα βόρεια της πόλης, σ' έναν ελεύθερο ευρύ χώρο (ένα μεγάλο αλώνι).

Η πορεία γίνεται σε πομπή, της οποίας προηγούνται διάφορες ομάδες (θίασοι) μεταμφιεσμένων ή μη (μόνον ανδρών), οι οποίοι κουβαλούσαν όλα τα απαραίτητα για τη λειτουργία.

Όταν η πόλη έφθανε στο χώρο του Προφήτη Ηλία, εκεί κάθε ομάδα έστρωνε στο έδαφος διάφορα φαγητά και μια μεγάλη φιάλη σε σχήμα "φαλλού" γεμάτη με κρασί ή με γαλακτόχρουν κράμα ούζου ή τσίπουρου με νερό.

Παράλληλα, άναβαν φωτιά πάνω στην οποία παρασκευαζόταν το "Μπουρανί", μια χορτόσουπα από σπανάκι και ξύδι για να νοστιμίζει.

Αφού γινόταν το "Μπουρανί", που είχε τη μορφή σούπας, σερβιριζόταν στους "μυούμενους" ως μέθεξη - συμμετοχή στα δρώμενα - και έτσι άρχιζε ο χορός και τα τραγούδια, οι αστεϊσμοί και τα πειράγματα με άσεμνες βασικά εκφράσεις.

Πολλοί από τους άντρες που συμμετείχαν σ' αυτό το τελετουργικό κρατούσαν στα χέρια τους φαλλούς σαν σκήπτρα, που ήταν κατασκευασμένα από ξύλο ή πηλό ή ακόμα και από ψωμί και που αποτελούσαν το κυριότερο τελετουργικό σύμβολο.

Στο έθιμο αυτό συμμετείχαν αυστηρά μόνο άντρες, ενώ οι γυναίκες απείχαν, ίσως για λόγους σεμνοτυφίας, λόγω των φερόμενων φαλλικών συμβόλων. Γυναικόπαιδα, όμως, παρακολουθούσαν τα δρώμενα, καθώς επίσης και πλήθη επισκεπτών από διάφορα μέρη της Ελλάδας.

Όταν τελείωνε το βράσιμο του "Μπουρανί", όλοι μετέβαιναν δίπλα στις όχθες του Τιταρήσιου κι εκεί έτρωγαν και έπιναν εξακολουθώντας τα άσεμνα πειράγματα και τραγούδια.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία, σημειώνει ο κ. Κωστούλας, ότι το έθιμο αυτό είναι κατάλοιπο των Βακχικών τελετών, που διατηρήθηκε στους αιώνες και αναβιώνει ακόμα και σήμερα, δείχνοντας την προσήλωση των Τυρναβιτών στα έθιμα και τις παραδόσεις.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι την εποχή της Τουρκοκρατίας, εκείνος ο οποίος γίνονταν τύφλα στο μεθύσι τον ανακήρυτταν "Βασιλιά της Αποκριάς" και αφού τον ανέβαζαν στους ώμους, τον περιέφεραν γύρω-γύρω στην πλατεία, με άσεμνες χειρονομίες και λόγια.

Μια άλλη εκδοχή λέει πως τον "Βασιλιά της Αποκριάς" τον ανέβαζαν ανάποδα πάνω σ' ένα γαϊδούρι και τού έδιναν να κρατάει την ουρά του ζώου, καθώς τον περιέφεραν σ' όλη την πόλη. Η πτυχή αυτή του εθίμου καταργήθηκε το 1875.

Όσο τα χρόνια περνούσαν και κυρίως προς τα τέλη της δεκαετίας του '70, οι γυναίκες αρχίζουν να παίρνουν ενεργά μέρος στο όλο τελετουργικό, ιδιαίτερα μετά τη δημιουργία του Σωματείου Μπουρανί, το 1979. Μάλιστα φτάσαμε στο σημείο, αυτό το κάποτε ανδροκρατούμενο σωματείο, να αποκτήσει γυναίκα πρόεδρο στα τέλη της δεκαετίας του '90.

Αν λοιπόν πάρετε την απόφαση και επισκεφτείτε τον Τύρναβο σήμερα, μην ξαφνιαστείτε από τα "πειράγματα". Είναι βλέπετε το έθιμο και όλα εκείνη την ημέρα επιτρέπονται!