Νεοελληνική φαυλοκρατία

Ενα σχετικά πρόσφατο βιβλίο του Ευάγγελου Κοροβίνη («Η Νεοελληνική Φαυλοκρατία», Αρμός, 2008), που έπεσε τελευταία στα χέρια μου, ανοίγει ορίζοντες στη σκέψη μας για εθνική αυτογνωσία. Ιδιαίτερα τώρα που ετοιμαζόμαστε να γιορτάσουμε τα 200 χρόνια της ύπαρξής μας σαν κράτους.  Διεισδύοντας με κριτική ματιά στην ιστορία μας διαπιστώνει φαινόμενα και συμπεριφορές που ενοχλούν ίσως και ξενίζουν. Αγγίζουν όμως σημαντικές χορδές αλήθειας και προκαλούν σοβαρούς προβληματισμούς. Η ίδρυση του νεοελληνικού κράτους αγνόησε και βαριά ποδοπάτησε κάποιες φορές βαθιές παραδόσεις και συνήθειες.

Ο έντονος κοινοτισμός που υπήρχε στα εδάφη και στις κοινωνίες των Ελλήνων περιφρονήθηκε υπέρ της δημιουργίας ενός συγκεντρωτικού κράτους που δικτυώθηκε με την κοινωνία μέσω δεσμών πελατείας, εξυπηρετήσεων και ρουσφετιών. Αυτό το σύστημα σχέσεων που βαθμιαία παγιώθηκαν και κυριάρχησαν ονομάζει ο συγγραφέας φαυλοκρατία.

Παράλληλα άρχισε να πασχίζει για τη δική του επικράτηση ένα διαφορετικό σχήμα νοοτροπιών και αντιλήψεων που πολεμούσε για την επικράτηση θεσμών και πρακτικών περισσότερο αποτελεσματικών και ορθολογικών. Οι τάσεις αυτές εξέφραζαν αντιλήψεις σύγχρονες με προσανατολισμό τις μεταρρυθμίσεις και την προσαρμογή της κοινωνίας στα καινούργια δεδομένα.

Αυτονόητα, οι εκσυγχρονιστικές αυτές τάσεις έρχονταν συνεχώς σε σύγκρουση με την παραδοσιακή φαυλοκρατία που κατά βάση κυριαρχούσε στο ελληνικό πολιτικό σύστημα. Το καίριο σημείο της δουλειάς του Κοροβίνη βρίσκεται στη διαπίστωση πως και τα δύο ανταγωνιζόμενα συστήματα σκέψης και πρακτικής ήσαν εισαγόμενα. Από αντιλήψεις και πρακτικές του εξωτερικού. Εμφανίστηκαν μαζί με τη θεσμοθέτηση κρατικών δομών. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές αρχές του κοινοτισμού που κυριαρχούσαν στον τόπο από αρχαίων χρόνων, ακόμα και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, και που έδιναν έμφαση στις τοπικές αντιλήψεις και διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Η ελληνική παράδοση ήταν εμποτισμένη με έντονα στοιχεία ελευθερίας και αυτονομίας που έδινε ξεχωριστό χρώμα στον ελληνικό τρόπο ζωής.

Ολα αυτά χάθηκαν κάτω από την κατακλυσμική σφραγίδα του νεοελληνικού κρατισμού. Που με την ιδιαιτερότητα της φαυλοκρατίας άπλωσε τα πλοκάμια του σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Αυξάνοντας την καταπίεση, την άθλια κυβερνησιμότητα και την αναποτελεσματικότητα. Η εκσυγχρονιστική τάση σε σπάνιες περιπτώσεις, και σε μικρές περιόδους, μπόρεσε να κυριαρχήσει.

Στο οπισθόφυλλο ο εκδότης παραθέτει απόσπασμα χαρακτηριστικής περιγραφής της φαυλοκρατίας, από την πολιτεία του γνωστού πολιτικού της μετεπαναστατικής εποχής Ι. Κωλέττη: «Με τις αθρόες απολύσεις κομματικών αντιπάλων, τον διορισμό «ημετέρων», την κατοχύρωση των προνομίων των διάφορων τοπαρχών και τις εκλογές βίας και νοθείας ήταν πράγματι ο πρώτος που διασφάλισε «μακρόβιες» κυβερνήσεις».