Η νεκρή γλώσσα της Μαρίας Ρεπούση

Μια απλή, περιθωριακή βουλευτής της ελάσσονος αντιπολίτευσης δημιούργησε με μια ολιγόλεπτη δήλωσή της το απόλυτο χάος στην ελληνική δημόσια σφαίρα και κυρίως στις διαδικτυακές διενέξεις. Αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι ο Έλληνας ψοφάει για πολέμους αξιών: όποια κι αν είναι τα τρέχοντα, φλέγοντα και επείγοντα προβλήματα, δώσ’του ένα θέμα αξιών ώστε να χωριστούν οι πολίτες σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα και πάρ’ του την ψυχή. Είναι απίστευτη η καταιγίδα που δημιουργεί πάντοτε το μάθημα των θρησκευτικών, η γλώσσα και άλλα συναφή ζητήματα: «αρένα πολέμου αξιών», από ‘δω οι μεν, από ‘κεί

Φυσικά, αυτά τα ζητήματα είναι όντως πολύ σημαντικά, σε καίριο βαθμό και με δριμύ τρόπο. Όμως, τις τελευταίες ημέρες δεν υπήρχε απολύτως κανένα διακύβευμα: ούτε κάποιο νομοσχέδιο ή τροπολογία που θα περνούσε, ούτε κάποια μείζων αλλαγή προ των πυλών σχετικά με τη γλώσσα ή τα θρησκευτικά, τίποτα απολύτως! Μόνον η μεμονωμένη άποψη μίας βουλευτού της ελάσσονος αντιπολίτευσης. Να σημειώσω ότι όταν η Ρεπούση κρατούσε στα χέρια της την ιστορική παιδεία των μαθητών της ΣΤ’ δημοτικού, ναί, είχε και παραείχε νόημα να ασχολούμαστε με τις απόψεις της. Σήμερα όμως, με τις σημερινές της ιδιότητες, τι νόημα έχει; Δεν φταίει λοιπόν η Ρεπούση, φταίει το πανελλήνιο που ανήγαγε σε εθνικό θέμα τις απόψεις μίας βουλευτού.

Πάντως η κυβέρνηση θα μπορούσε να αξιοποιήσει αυτήν την ευκαιρία. Πάνω στην αναπουμπούλα με τα αρχαία και τα θρησκευτικά, θα μπορούσε να περάσει 43 νέους νόμους, 87 φορολογικά νομοσχέδια, 3 νέα μνημόνια και 8 μεσοπρόθεσμα. Άμα προχθές καταργούσαν 5-6 ΔΕΚΟ, ποιός θα το έπαιρνε χαμπάρι; Όλοι ασχολούνται με τη Ρεπούση. Χαμένες ευκαιρίες!

Η γλώσσα της Ρεπούση

Και όντως φταίμε: είμαστε ανεκδιήγητοι, τέρατα έλλειψης μέτρου: Καθόμαστε και συζητάμε όλη μέρα κι όλη νύχτα στα διαδικτυακά αλώνια τις γλωσσικές απόψεις ανθρώπου που χρησιμοποιεί από το βήμα της Βουλής το ρήμα «επικοινωνώ» σαν μεταβατικό και δη διαβάζοντάς το από γραπτό κείμενο, ενώ ρίχνει στο καπάκι αόριστο που δηλώνει στιγμιαία πράξη («γεννήθηκαν και επικοινωνήθηκαν») μαζί με φράση που δηλώνει συνεχόμενη και επαναλαμβανόμενη («όλη την περίοδο της αρχαιότητας»)… Τις γλωσσικές της απόψεις!

(Για του λόγου το αληθές, ολόκληρη η πρόταση: http://youtu.be/1zMtYpEXGsc?t=2m58s 02.58+: «…τα αρχαία ελληνικά είναι η γλώσσα μέσα στην οποία γεννήθηκαν και επικοινωνήθηκαν πολύ υψηλά νοήματα και έννοιες για την ανθρωπότητα όλη την περίοδο της αρχαιότητας»)

Τί δείχνει ο σχολιασμός εκ μέρους της ελληνικής διαδικτυακής σφαίρας των γλωσσικών απόψεων ενός γηγενούς ανθρώπου που δεν μπορεί να χειριστεί με στοιχειώδη επάρκεια την δημοτική νεοελληνική, αν όχι αμετροέπεια;

Η γλώσσα των θρησκευτικών

Όπως είπαμε, το μάθημα των θρησκευτικών αποτελεί par excellence πρόσφορο θέμα για αρένα πολέμου αξιών και για τοποθετήσεις με ιδεολογικά προαπαιτούμενα. Ως εκ τούτου, είναι τεράστιο ζήτημα το οποίο δεν θα αγγίξουμε στην ουσία του: αν τυχόν κάποιος αναγνώστης ενδιαφέρεται για την γνώμη του υποφαινομένου, μπορεί να την εντοπίσει εδώ.

Όμως, το ζήτημα για τα θρησκευτικά έτσι όπως τίθεται συνήθως από την Ρεπούση εξανεμίζεται αν λάβουμε υπ’ όψιν τα εξής:

α) Όποιος λέει ότι τα σημερινά θρησκευτικά είναι κατήχηση δεν γνωρίζει ούτε τι είναι η κατήχηση ούτε το τι λένε τα σημερινά θρησκευτικά. (Δεν είναι τυχαίο ότι η Ρεπούση δήλωνε τις προάλλες πόσο αδιανόητο είναι να λαμβάνει χώρα υποχρεωτική πρωινή προσευχή στα σχολεία, η οποία ούτως ή άλλως έχει πάψει να είναι υποχρεωτική εδώ και μερικές δεκαετίες. Πρέπει να κατεβάσει το καινούργιο update…)

β) Το μάθημα των θρησκευτικών επιδέχεται πολλές βελτιώσεις. Όμως, αυτό που η κάθε Ρεπούση φαντασιώνεται ως «λαϊκό κράτος» και «Ευρώπη» υπάρχει μόνο στην Γαλλία και μόνο εν μέρει, η Ευρώπη δεν έχει καμμία σχέση. Όλη την ώρα σχολιάζει «πουθενά στην Ευρώπη δεν υπάρχει αυτό, πουθενά στην Ευρώπη δεν υπάρχει το άλλο». Στην Ιταλία έχουν σταυρούς στις τάξεις, σε κρατίδια της Γερμανίας (και αλλού) διδάσκονται θρησκευτικά, ενώ θρησκειολογία δεν έχω ακούσει προσωπικά να διδάσκεται ΠΟΥΘΕΝΑ στην Ευρώπη ως κύριο μάθημα. Μα και πέραν τούτων, κάθε λαός κάνει τις επιλογές του. End of story.

Δηλαδή, αυτού του επιπέδου η επιχειρηματολογία στηρίζεται σε λογικές προϋποθέσεις που δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα, που έχουν πραγματολογικά λάθη, οπότε δεν είναι άξια συζήτησης και πάμε παρακάτω.

Η γλώσσα της γλώσσας

Δείγμα της ολέθριας προχειρότητας με την οποία αντιμετωπίζονται τα ζητήματα στον ελληνικό δημόσιο λόγο είναι οι διχογνωμίες που έχουν ξεσπάσει σχετικά με το αν τα «αρχαία ελληνικά» είναι νεκρή γλώσσα ή όχι. Όποιος διαθέτει ένα πληκτρολόγιο και μια σύνδεση στο διαδίκτυο επανεφευρίσκει εξ υπαρχής κλασσική φιλολογία και γλωσσολογία στην καθισιά του, τη σφάζει στο γόνατο. Ο εφιάλτης συνεχίζεται και στους φοιτητές φιλολογίας και γλωσσολογίας: φόβος και τρόμος η ασχετοσύνη πολλών πτυχιούχων φιλολόγων στα διαδικτυακά threads. Μιλάμε για όργιο, χάος, τρικυμία εν κρανίω, ασύστολη κοτσανολογία με ύφος αυθεντίας. Νύχτα το πήραν το πτυχίο; (Πάντως αυτοί θα διδάσκουν τα παιδιά σας…). Ευτυχώς αυτά τα πράγματα έχουν μελετηθεί διεξοδικά και υφίσταται η σχετική βιβλιογραφία.

Η Ρεπούση είπε την μισή αλήθεια στο βήμα της Βουλής: ότι «νεκρή γλώσσα» είναι μια γλώσσα χωρίς φυσικούς ομιλητές που να την διαθέτουν ως μητρική. Δεν είπε όμως την… άλλη μισή: ότι τα «αρχαία ελληνικά» δε συνιστούν, με τα κριτήρια της γλωσσολογίας, ξεχωριστή γλώσσα! «Γλώσσα» είναι η ελληνική, η οποία αναγνωρίζεται με τα γλωσσολογικά κριτήρια ως ενιαία, παρά τις φάσεις, τις μεταλλάξεις τις εξελίξεις και τις διαλέκτους της. Δεν θέλω να σοκάρω τον αναγνώστη, αλλά η αττική διάλεκτος, αυτό που συνήθως ονομάζουμε «αρχαία», είναι… διάλεκτος. Αν χειριζόμασταν την ενοείδεια της γλώσσας διαφορετικά, θα έπρεπε κάθε επιμέρους διάλεκτος της ελληνικής, από τις πολλές εκατοντάδες, να θεωρηθεί ξεχωριστή γλώσσα, απλώς συγγενής με τα «ελληνικά» (και ποιά θα είναι πλέον τα «ελληνικά;»). Πόσω δε μάλλον όταν τα ελληνικά του Ξενοφώντα είναι πιο κοντά στην σημερινή καθομιλουμένη απ’ ότι τα μετα-μεσαιωνικά (!) αρχαία αγγλικά στην σημερινή αγγλική…

«Γλώσσα» είναι η Ελληνική, η οποία διαθέτει φυσικούς ομιλητές (όπως θα έχετε διαπιστώσει) για μια εντυπωσιακή ποικιλία από τις συνολικά πολλές εκατοντάδες των διαλέκτων της.

Δυστυχώς πρέπει να το ξεκαθαρίσουμε γιατί κυριαρχεί χάος, τα πραγματολογικά δεδομένα έχουν υποκατασταθεί πλήρως από τις ιδεολογικές τοποθετήσεις. Τα παρακάτω δεν τα καταθέτω ως κλασσικός φιλόλογος του Ε.Κ.Π.Α. (που είμαι), αλλά ως πολίτης με στοιχειώδη έστω ενημερότητα γι’ αυτά τα θέματα.

Δεν πληρούνται οι γλωσσολογικές προϋποθέσεις για να θεωρείται η «αρχαία Ελληνική» άλλη γλώσσα από την «νέα Ελληνική». Είναι η ίδια γλώσσα, η εξής μία, με διαφορετικές φάσεις. Κάτι που δεν συμβαίνει π.χ. με τα λατινικά και τα ιταλικά ή τα γαλλικά. Δεν μπορεί μια παλαιότερη φάση μιας ζωντανής γλώσσας να θεωρείται νεκρή γλώσσα. Αυτά είναι τα βασικά, τα στοιχειώδη της γλωσσολογίας, μιλάμε για εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες. Δεν έχει κατατεθεί παγκοσμίως σοβαρή (‘κλασσική’) γλωσσολογική άποψη που να χειρίζεται αυτές τις δύο φάσεις ως διαφορετικές γλώσσες, αν μη τι άλλο και για τεχνικούς λόγους. Η βιβλιογραφία ευχερώς διαθέσιμη. Από κεί και πέρα, εκτυλίσσεται το χάος της αποψάρας.

Ο πρύτανης της γλωσσολογίας στην Ελλάδα Γεώργιος Μπαμπινιώτης (μας άφησε πρώτα να βολοδέρνουμε για μέρες στα μαρμαρένια αλώνια του ελληνικού διαδικτύου επεξηγώντας τα αυτονόητα και κατόπιν) αποτελείωσε το θέμα με την παρέμβασή του σχετικά με τις απόψεις Ρεπούση.

Το ζουμί της; «Ξεπερασμένες, παλιομοδίτικες και χωρίς επιστημονική βάση». «Λέει άλλα αντ’ άλλων. Και θέλει προσοχή. Ίσως θα έπρεπε να μην προβάλλουμε πολύ τέτοιες απόψεις ξεπερασμένες, παλιομοδίτικες και χωρίς καμία επιστημονική βάση». «Από τη στιγμή, όμως που θα πει ότι η γλώσσα μας είναι νεκρή, δεν έχει καμία επαφή με την πραγματικότητα, με την επιστήμη και την αλήθεια». «Δεν πρέπει να γινόμαστε συνομιλητές φληναφημάτων».

Βέβαια, για κάποιους στο χαώδες διαδίκτυο, ο Μπαμπινιώτης δεν ξέρει αρκετά καλή γλωσσολογία, τόσο καλή όσο οι ίδιοι…

Η γλώσσα του αντιλόγου

Βέβαια, τις τελευταίες ημέρες δεν ήταν μόνο ο λόγος όσων θεωρούν την «αρχαία Ελληνική» «νεκρή γλώσσα» πρόξενος ντροπής. Παρακολούθησα την ταυτόχρονη παρουσία Ρεπούση-Ανθίμου στην τηλεόραση και πραγματικά εντράπηκα. Ο Επίσκοπος της Θεσσαλονίκης βγήκε «στο παράθυρο», άρχισε να εκσφενδονίζει διάφορα λάθη και να βασίζει τα επιχειρήματά του σε αυτά, όπως το ότι η Ρεπούση διδάσκει Γαλλικά στο Πανεπιστήμιο, χάνοντας το δίκιο του, ξαναέπαιρνε τον λόγο υψώνοντας τη φωνή σαν κάθε έμπειρος πανελίστας, χτυπούσε τις γροθίτσες του για να υπογραμμίσει το βασικό του επιχείρημα: ότι η Ρεπούση, λόγω σπουδής, δεν είναι αρμόδια. Τι κοτσάνα είν’ αυτή; Δηλαδή αν ήταν αρμόδια και έλεγε ακριβώς τα ίδια (όλο και κάποιον θα βρούμε…), τότε θα’ταν όλα μέλι γάλα; Ή μήπως ότι οι βουλευτές πρέπει να περιορίζονται στα θέματα… της βασικής τους σπουδής; Επίσης, «το Σύνταγμα!», το οποίο είναι ένα (πολύ σωστό) νομικό επιχείρημα αλλά όχι αυτό που περιμένεις να ακούσεις από έναν Επίσκοπο της Εκκλησίας. Ο μόνος αντίλογος ενός εκκλησιαστικού Πατέρα στην παραθεώρηση της ολότητας της γλώσσας και της θέσης της εκκλησιαστικής ευσέβειας στον ελληνικό λαό είναι ότι «τα προβλέπει το Σύνταγμα»; Ο,τι έλεγε γινόταν αυτομάτως «η θέση της Εκκλησίας» στην ταινία της οθόνης. Και η νεομάρτυς της ανανεωτικής «αριστεράς» Ρεπούση φυσικά χαμογελούσε με μέγιστη την αυτοδικαίωση και την αυταρέσκεια, που είναι το καύσιμό της, το οποίο της δίνουν αφειδώς οι Άνθιμοι.

Όλα τα παραπάνω έχουν φυσικά ένα και μόνο ένα αποτέλεσμα: μέσα στον ωκεανό της παραπληροφόρησης και στις σκληρύνσεις των αντιπαλοτήτων, μια μερίδα της κοινωνίας (και κυρίως οι νεώτερες ηλικίες) «ζυμώνεται» με αυτές τις απόψεις, απουσίᾳ σοβαρού αντιλόγου. Έτσι, η σημερινή παραφροσύνη της αντίληψης των «αρχαίων» ως «νεκρής γλώσσας» ή των «θρησκευτικών» ως «αντιευρωπαϊκής εικόνας Τεχεράνης» θα είναι το αυριανό αυτονόητο και δεδομένο. Μακρινό όνειρο το να υπήρχαν κριτήρια σοβαρότητας στον δημόσιο λόγο.

Σ.Μ.

ΥΓ: Θυμηδία προκαλεί η Μαρία Ρεπούση όταν γράφει σε άρθρο της για «τη Δεξιά που μας κυβερνά», αναφερόμενη στην κυβέρνηση στην οποία συμμετείχε έως μόλις προχθές… Δηλαδή όσο η κυβέρνηση είχε γαρνιτούρα ΔΗΜΑΡ δεν ήταν «η Δεξιά που μας κυβερνά»;