At The Crossroads

Συγκεντρώνοντας ορισμένες (μόνο) αξιόλογες περιπτώσεις καλλιτεχνών και σχημάτων, που συνέβαλαν αποφασιστικά στο αντάμωμα ελληνικής μουσικής παράδοσης και ξενόφερτων ηχητικών προσανατολισμών.

Διασχίζοντας τις δεκαετίες στα καθ’ ημάς, παρατηρούμε πότε εμβρόντητοι και άλλοτε με χασμουρητά τα δυτικά και λοιπά καλλιτεχνικά ήθη να συναντούν την παράδοσή μας. Από τα σπάργανα της προηγούμενης κιόλας εκατονταετίας, αλλά εντονότερα με αφετηρία την αυγή της μεταπολίτευσης, στα μέρη μας “αποβιβάστηκαν” ηχητικά δημιουργήματα που συγκέρασαν άρτια την εδώ μουσική παρακαταθήκη με τα αντίστοιχα τεκταινόμενα

Στις τελευταίες σχετικά αφίξεις απ’ τη σκοπιά της μουσικής θα ξεχώριζα, τους Γιαννιώτες V.I.C. που στα βράχια των stoner rock καταβολών τους ξεβράζουν με πυγμή κλαρίνου τις ηπειρώτικες ρίζες τους, καθώς και το αυτοσχεδιαστικό μωσαϊκό της May Roosevelt (με συμμετοχή στους έξοχα εκκεντρικούς 2L8) που στριμώχνει ρυθμούς ανά την Ελλάδα σε κλειστοφοβικές ηλεκτρονικές ελεγείες με ξεναγό το θέρεμιν, μέσα απ’ το προπέρσινο Haunted. Ήσσονος σημασίας και οι, επίσης, αγγλόφωνες περιπλανήσεις του εξτρεμιστικού συνόλου των Sleepin Pillow που παρασύρεται σε ψυχεδελικές και trip hop αναζητήσεις με γνώμονα το γόνιμο αντάμωμα της πάππου ως πάππου ανατολής, του ελληνικού στοιχείου και της δύσης. Αισίως, με δυο δείγματα γραφής στο ενεργητικό τους ατενίζουν το μέλλον με περίσσια δημιουργική διάθεση. Μια ακρόαση του τραγουδιού τους “The Black Sea”, όπου σε μια μελωδική ραχοκοκαλιά γεμάτη απ’ την ευδαιμονία της ποντιακής λύρας συρράφονται εκκενώσεις λευκού θορύβου της κιθάρας, θα σας πείσει επ’ αυτών.

Προσμετρώντας στους σημαντικούς κρίκους της αλυσίδας τον Αλέξανδρο Βούλγαρη, γνωστό ως The Boy, στον γοτθικό ήχο του οποίου το βρετανικό new wave και το πιάνο-ροκ γνέφουν προκλητικά στο ζεϊμπέκικο και το “μοντέρνο ελληνικό τραγούδι”, προσεγγίζουμε τα minimal τοπία του Πάνου- Biomass- Κυβελέα και του Electrozali. Στα τελευταία συνυπάρχει αρμονικά η αστείρευτη κρητική (το zali προκύπτει απ’ το «πεντοζάλι») ηχητική παρακαταθήκη με την αφαιρετική electronica (εξ ου και το πρώτο συνθετικό του τίτλου του εγχειρήματος). Αδύνατο να παραβλέψει κανείς και την αστείρευτη σε ιδέες κερκυραϊκή κολεκτίβα των Κόρε. Ύδρο., που τιμά την εντοπιότητά της τοποθετώντας αυτήν στην ίδια καμπίνα με την νεο-ψυχεδέλεια των Mercury Rev, τις indie pop ζυμώσεις και το αμερικάνικο εναλλακτικό ροκ. Το άλμπουμ τους Φτηνή ποπ για την ελίτ που βγήκε στο φως το 2006, θα πρέπει να συγκαταλέγεται στους σπουδαιότερους εγχώριους δίσκους ανεξαρτήτως ύφους. Εκ Κέρκυρας ορμώμενη κι η ποιητική θρησκευτικότητα του Αλέξανδρου Μίαρη και της συντροφιάς των Electric Litany. Από αγγλικού εδάφους, εκθέτουν μια μυσταγωγική αλληλουχία darkwave/shoegaze νεφελωμάτων, χατζιδακικών πιανιστικών περασμάτων και επτανησιακών λιτανειών. Ήδη ετοιμάζουν το δεύτερο LP τους, με τις ευλογίες του Alan Parsons…

Πάντοτε στα υπόψη οφείλουμε να υπολογίζουμε τους Γιάννη Αγγελάκα (με ή χωρίς τους Επισκέπτες του, αλλά και τον Νίκο Βελιώτη) και Μπάμπη Παπαδόπουλο, που στη μετά Τρύπες πραγματικότητα διατύπωσαν και έφεραν σε πέρας προτάσεις που έντυναν την ελληνικότητα -με το ρεμπέτικο σε πρώτο πλάνο- με ξενόφερτες κατευθύνσεις. Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, με τον προαναφερθέντα Παπαδόπουλο να ορθώνει ενορχηστρωτικά τείχη και συμπαγή ψυχεδελική παραγωγή, μεταλαμπάδευσε επιτυχώς με μεράκι, σεβασμό και ευγένεια την ντόπια παράδοση δεκαετιών ρίχνοντας της και μια υπολογίσιμη πρέζα Tom Waits-ικής παραζάλης. Μετέπειτα, δε, σε χαρακτηριστικές συνθέσεις του Θανάση θα εμφυσήσουν αισθαντικά τζαζ (κι όχι μόνο) αέρα οι Night On Earth, στο Second Hand του 2008… Ο Tom ο τρομερός που λέγαμε, θα εμπνεύσει και τον Μανώλη Αγγελάκη, κι αυτός με τη σειρά του θα διηγηθεί αφοπλιστικά ιστορίες απόκληρων της κοινωνίας μας με τους απόηχους των Μεγάλων της Ρεμπέτικης Σχολής στα μπαγκάζια του.

Η άνευ ελληνικού προηγουμένου ηλεκτρονική κληρονομιά της Λένας Πλάτωνος και των εν μέρει θιασωτών του ύφους της Στέρεο Νόβα, δικαίως θα απασχολήσει κάθε σεβαστό μελλοντικό ιστορικό εγχώριας τέχνης. Στο συχνά spoken-word χαρμάνι της πρώτης, οι εγκεφαλικές αναπτύξεις της Laurie Anderson κι η τευτονική μετρονομία των Kraftwerk θα πιαστούν χέρι χέρι με την πηγή συγκίνησης των Χατζιδακικών σκοπών και το art rock. Οι Στέρεο Νόβα, θα αφυπνίσουν τις αστικές συνειδήσεις με στίχους αποτύπωσης του ασφυκτικού κλοιού των μεγαλουπόλεων, πλάι σε trip hop, ambient, techno, house, breakbeat και με παρούσες τις νεοκυματικές, απ’ την ημεδαπή, σφήνες. Δυο εκ των τριών πρωταγωνιστών των ΣΒ, ο Κωνσταντίνος Βήτα κι ο Μιχάλης Δέλτα, άρθρωσαν και μετά τη διάλυση του σχήματος προτάσεις με εγχώρια στάμπα.

Εκ της προαναφερθείσας συγκομιδής, έχει αντλήσει εύθραυστη e-λικρίνεια το ονειρικό ντουέτο των Χρώματα ξεδιπλώνοντας με απύθμενη αθωότητα τα νανουρίσματά του. Το ήμισυ των τελευταίων, Φίλης Ιερόπουλος (Filtig), υπέγραψε ως Κασετίνα μαζί με την ambient κομψοτεχνίτρια Μαρία Παπαδομανωλάκη (Dalot) και τον Νίκο Γριβάκη (Leaf Loft, Vello Leaf) αιθέρια electro pop/shoegaze αναβαπτίσματα τόσο ελαφρών τραγουδιών μας όσο και σκληρών. Μετάγγισαν, δε, ακόμα και αινιγματική ποπ στην πανκ αιχμή των Γενιά του Χάους, Deus X Machina και Γκούλαγκ.

Με διαφορετική οπτική, αλλά εξίσου εύστοχα, σφιχταγκαλιάζουν την ελληνικότητα οι Happy Dog Project μέσα από το κεφάτο τζαζοφάνκ φίλτρο τους, ενώ η πολυπρισματική οπτική των GravitySays_i, αποτελεί μια περίτρανη απόδειξη του ότι καλαίσθητη αναλογία τεχνικής και τέχνης οδηγεί σε αφάνταστα ελκυστικά αποτελέσματα. To 2011 εδραίωσαν δια παντός τη σπουδαίοτητά τους, με το μίγμα ανατολίτικης (εμπεριέχει την εθνική μας)/μεσογειακής μελωδικότητας-ρυθμικότητας και πραγματικά προοδευτικού ροκ, προερχόμενο απ’ το σπαρακτικό The Figures Of Enormous Grey and the Patterns of Fraud… Κι οι Imam Baildi, θα αναφωνήσει κάποιος, έχουν δώσει, έστω κι αραιά, δείγματα αφομοίωσης και εν τέλει αξιοποίησης των ντόπιων ρευμάτων στο world μπλέντερ τους. Και οι Trio Tekke θα προσέθετα εγώ, με μια ευθύτατη απάντηση για το πως το ρεμπέτικο συνομιλεί με ρέγκε, τζαζ και λάτιν αρμονίες.

Στο κατόπι των αξέχαστων στιγμών της μνήμης και η χαρακτηριστική κι ιδιόμορφη δραστηριότητα των Mode Plagal, οι οποίοι παίρνοντας παραμάσχαλα την ελληνική παράδοση την μπόλιασαν εντυπωσιακά με jazz, funk, dub και rock ιχνοστοιχεία μέσα από ακομπλεξάριστα πειραματικούς δρόμους. Οι Palyrria απ’ τη μεριά τους, δανείζονται απ’ το μεγάλο μουσικό καλάθι των μεσογειακών και λοιπών βαλκανικών χωρών και πασπαλίζουν με dub, funk, hip hop κι εν γένει ηλεκτρονικές αποχρώσεις. Κι αν στα προαναφερθέντα σύνολα είναι μερικώς δυσδιάκριτες οι επιρροές, τόσο στο ποικιλότροπα λυρικό κι απόκοσμο σύμπαν της Σαβίνας Γιαννάτου (προσηλωμένη συνοδοιπόρος της Πλάτωνος), όσο και στην ανεξάντλητη εφευρετικότητα του ακούραστου τζαζ(;) πειραματιστή Μιχάλη Σιγανίδη, η κάθε κατηγοριοποίηση πέφτει μονομιάς στο κενό.

Πιο πίσω χρονολογικά, λάμπει σαν προϊόν καλλιτεχνικής ευημερίας το κράμα ηλεκτρισμένης ψυχεδέλειας και λαϊκών ελληνικών μορφωμάτων Reflections, ως σύμπραξη του Μάνου Χατζιδάκι με το σχήμα των New York Rock & Roll Ensemble, το οποίο και επαναδιαμορφώθηκε ευφορικά το 2005 απ’ τους επιβεβαιωμένα εξαίρετους Πατρινούς Raining Pleasure. Κανείς μυημένος, ωστόσο, δεν παραλείπει μέχρι τις μέρες μας να λατρεύει και να τιμά με επαναληπτικές ακροάσεις και το Χαμόγελο της Τζοκόντα, έργο στο οποίο ο Χατζιδάκις άπλωσε σα βάλσαμο τις μελίρρυτες μελωδίες της Μεσογείου σε ένα καμβά από κλασικότροπες ενορχηστρώσεις.

Εσαεί, θα συγκινούν κι οι μεσογειακές αρμονίες του Βαγγέλη Παπαθανασίου που επενδύουν εδώ και δεκαετίες τις πυκνές ατμόσφαιρες των synthesizers, αφού προηγουμένως κατέφθασαν ως ψήγματα στο θαυμάσιο και διεθνώς καταξιωμένο αρτιστικό ροκ των Aphrodite’s Child. Παραδίπλα κι ένας άλλος διακριθείς σε πολλές γωνιές της γης, ο Γιάννης Χρυσομάλλης, ο οποίος ως Yanni πλάθει ένα μελωδικότατα επικό new age με ελληνικό γενετικό κώδικα. Στους “κλασικούς” εμπίπτει κι ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος, ο οποίος υπό την αρωγή της μέγιστης ετικέτας ECM διανέμει πιανιστικά θέματα διανθισμένα με μια θρησκευτικότητα, προσανατολισμένη τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, καθώς και στο μεσοδιάστημα αυτών, την Ελλάδα… Η τζαζ κι η κλασική στήνουν ένα εύφορο “πηγαδάκι” προς ευχαρίστηση των αυτιών μας…

Λογαριάζοντας κι άλλα βαριά χαρτιά, αναπόφευκτα μνημονεύει κανείς τις καρποφόρες και πολλά σημαίνουσες απόπειρες των Διονύση Σαββόπουλου και Δήμου Μούτση να χτυπούν ευαίσθητες λαϊκές και ροκ χορδές, το απαστράπτον και ευρέως διαδεδομένο έργο του Παύλου Σιδηρόπουλου με τις παρεμβάσεις του ρεμπέτικου στο rock n’ roll περιεχόμενο και τον πηχτό punk ζόφο των Εν Πλω, που απλώνεται με τη σύμπραξη κλαρίνου και ρεμπέτικων. Πέρυσι, άλλωστε, το μοναδικό ολοκληρωμένο άλμπουμ των Εν Πλω, η φυσική μορφή του οποίου χάθηκε στις χαραμάδες του χρόνου, επανακυκλοφόρησε σε βινύλιο. Ένας εκ των εμπνευστών του, ο Ντίνος Σαδίκης κυκλοφορεί ακόμη εκεί έξω είτε κατά μόνας είτε συγκατοικώντας καλλιτεχνικά με τον Αγγελάκα και τους ομοϊδεάτες του. Μονάχος πλέον οραματίζεται κι ο Νίκος Πορτοκάλογλου, ο οποίος στις αρχές των 80s προσέδωσε αναπάντεχα ελληνικό χρώμα στις μετά-πανκ υφάνσεις με την παρέα των Φατμέ.

Στο βαγόνι της αμαξοστοιχίας που ενώνει το ροκ, την αγγλοσαξονική φολκ και το ιταλικό τραγούδι με την κοιτίδα του δικού μας λαϊκού, επιβιβάστηκαν απ’ τις πρώτες τους κιόλας ηχογραφήσεις αμφότεροι Αφοί Κατσιμίχα και Πυξ Λαξ, με ιδιαίτερα ενίοτε αποτελέσματα. Αργότερα, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης θα παρουσιάσει ένα σφύζουσας δημιουργικότητας έργο που εν τέλει θα κερδίσει φαινομενικά ετερόκλητους ακροατές, υπό ένα πολυποίκιλο πρίσμα λόγιας μουσικής, δυτικοτραφούς φολκ ροκ και ημεδαπών ηχητικών παραστάσεων. Κρατάω και τη σταθερή αξία που φέρει το όνομα Χειμερινοί Κολυμβητές. Ενός συγκροτήματος, που δίχως γεωγραφικούς περιορισμούς στρώνει με μαεστρία νοσταλγικά σοκάκια, μέσα απ’ τα οποία περνούν το ελληνικό φρόνημα, οι ιταλικοί σκοποί κι οι ανατολίτικες νύξεις.

Με κάθε ευκαιρία θα ανακαλώ και μεμονωμένες προτάσεις με ανατρεπτικές στοχεύσεις, όπως το υπόδειγμα εκφραστικής αρτιότητας και ελευθεριότητας της Μαρίας Βουμβάκη ονόματι Το τερραίν του Παραδείσου (2006), το οποίο γεφυρώνει σύγχρονη και παλιάς κοπής electronica, κλασικίζουσες φόρμες με ελληνικές λαϊκές, νεοκυματικές και τελευταίων χρονικά παρεμβολών ανησυχίες, σε μελοποιήσεις σπουδαίων ποιητικών έργων. Από Σαχτούρη, Σκαρίμπα και Δημουλά μέχρι Καρούζο και Σεφέρη… Από κοντά και το ευφάνταστο αμάλγαμα πολιτισμικών ηθών των Κρίστης Στασινοπούλου και Στάθη Καλυβιώτη στο Ταξιδοσκόπιο του 2006 (στα “καλύτερα” του 2012 το περσινό τους Greekadelia), που ξεσηκώνει σαν ταξιδιωτικό ημερολόγιο με ρεμπέτικα, νησιώτικα, μακεδονίτικα, θρακιώτικα, κρητικά, βαλκανικά, αρμένικα, φλαμένκο, tropical, blues, electro, afro, ska αρώματα…

Στις πειραματικές αναπτύξεις, τόσο των This Fluid μέσα στον ασυμβίβαστα γκροτέσκο και avant-garde μικρόκοσμο του ντεμπούτου τους (Flud-1997), όσο και του Κεφαλλονίτη Σωτήρη Δεμπόνου που καταγράφηκαν στην ατμοσφαιρική μελοποίηση (Ουράκας-2000) ανέκδοτων ποιημάτων του συντοπίτη του Αλέξανδρου Μοντεσάντου, οι θύμησες ήχων αυτού του τόπου μπλέκονται με τα νοερά ταξίδια σε διάφορες γωνιές της γης. Κι εκείνη η εσωστρεφής και συνεσταλμένη “ακουστική” επαναδραστηριοποίηση του Παύλου Παυλίδη με το Αφού Λοιπόν Ξεχάστηκα, ύστερα απ’ τη “δύση” των Ξύλινων Σπαθιών, σαγηνεύει ακόμα προφέροντας με την ίδια γαλήνια χροιά τα ονόματα των Nick Drake και Μάνου Χατζιδάκι…

Και καθώς οι δείκτες πηγαινοέρχονται στο ρολόι των ετών, κολλάνε στο συνταρακτικό To Δάσος των Ανθρώπων της Αγγελικής Ιονάτου. Ένα δίσκο στον οποίο, γαλλικά σανσόν, γενικότερα δυτικότροπη φολκ και ντόπιοι απόηχοι, εικονογραφούν θαυμαστές ηχητικές τοποθεσίες. Με μακρά πορεία στο πάντρεμα της εθνικής μας παρακαταθήκης με δυτικής οπτικής μουσικά θέματα, απ’ τις αρχές των 80s κυρίως που μετοίκισε στο Παρίσι, η Ιονάτου συγκλονίζει ανά τον κόσμο με τη συνέρρευση ελληνικών ποιημάτων- με έμφαση σε Ελύτη, Σαπφώ- στην πολύχρωμη παλέτα της.

Προ ημερών διασταυρωθήκαμε ξανά και με το καθηλωτικό Greece Goes Modern, αφιχθέν στα μέρη μας το 1967 μέσω των εμπνεύσεων του Μίμη Πλέσσα και των Orbiters. Μέσα του, πασίγνωστα δημοτικά μας άσματα πιάνονται αγκαζέ με 60s shake pop και jazz εμμονές, συνεχίζοντας ευδαιμονικά τα ξέφρενα σεργιάνια τους. Το εν λόγω LP, που αποτέλεσε δυσεύρετο διαμάντι για τέσσερις και πλέον δεκαετίες, βρίσκεται και πάλι δίπλα μας και αναμένεται -αν δεν έχει ήδη δηλαδή- να εξαντληθεί!

Στις συμπράξεις με αλλοεθνείς, επίσης, συναντάμε, εκείνη του Κύπριου- τον λογίζω επίσης ως “δικό μας”- Γιάννη Κυριακίδη με τον Andy Moor των εμβληματικών Ολλανδών The Ex, που “ξεσκόνισε” τις ρεμπέτικες σελίδες με φρέσκια ματιά, καθώς και το όραμα που στεγάστηκε στο δίσκo The Ugly American από τον crooner Mark Eitzel (American Music Club) και την αμέριστη συμπαράσταση Ελλήνων μουσικών. Ο Μάνωλης Φάμελλος ανέλαβε την παραγωγή, μείξη και ακουστική κιθάρα, ενώ μεταξύ των συμμετεχόντων διακρίνουμε και τους Δημήτρη Μπασλάμ (μπάσο) και Πάνο Τόλιο (τύμπανα). Ανέλπιστο κράμα λυρικής φολκ με τρανταχτές τις λαογραφικές μας προσμίξεις… Και εκτός αυτών, πως η μνήμη να απολέσει την καίρια πνευματική συνεύρεση του “ρεμπετομάστορα” Στέλιου Βαμβακάρη (γιο του Μάρκου) με τον “μπλούζμαν” Louisiana Red, στα χειμαρώδη αυλάκια που Το Blues Συναντά το Ρεμπέτικο;

Το παρόν κείμενο δεν έχει καμία άλλη επιδίωξη απ’ το να παραθέσει μερικές μονάχα εξέχουσες περιπτώσεις εγχώριων μουσικών, που έδρασαν εκτεταμένα εντός και εκτός των τειχών της χώρας, υπηρετώντας τα ντόπια ηχητικά κεκτημένα κι έχοντας παράλληλα ως βασικό μέλημά τους τη συνύπαρξη αυτών με μουσικά πρότυπα του εξωτερικού. Αποτελεί, απλώς, αφετηρία για ατέρμονες αναζητήσεις. Ξεχυθείτε, τι περιμένετε;

(η κεντρική εικόνα του άρθρου αποτελεί μέρος του artwork του άλμπουμ Ταξιδοσκόπιο των Κρίστης Στασινοπούλου και Στάθη Καλυβιώτη)