Γραφείο Προϋπολογισμού Βουλής: Πρώτα οι μεταρρυθμίσεις, μετά η λύση για χρέος

Πληρώνουμε τη διαπραγμάτευση Βαρουφάκη- «Παγίδα» οι υπερ-αισιόδοξες προβλέψεις - «Μικρό καλάθι» για ελάφρυνση του χρέους συστήνει το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής - Ανάγκη ρεαλισμού για τη μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας

Του Κωστή Πλάντζου

Πιο σκληρό Μνημόνιο και πολυμερής εποπτεία ήταν το αποτέλεσμα της ...εκδίωξης της Τρόικας. Σύμφωνα με την τριμηνιαία έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής,

«η χώρα παραμένει υπό αυστηρότερη εποπτεία και οικονομικό έλεγχο από εκείνη που ισχύει υπό κανονικές συνθήκες στην Ευρωζώνη («πολυμερής εποπτεία») και από οποιαδήποτε παρόμοια εποπτεία στο παρελθόν»!

Στην τριμηνιαία Έκθεση υπογραμμίζεται ότι η κυβέρνηση δεν πρέπει να εγκλωβίζεται στην προσπάθεια ελαφρυνσης του χρέους (γιατί εξαρτάται και από άλλους) αλλά πρέπει να προχωρήσει τις μεταρρυθμίσεις, όπου εντοπίζει όμως και λάθη. Επίσης αμφισβητείται η επίσημη αισιοδοξία πως η χώρα επιστρέφει σε Ανάπτυξη.

Τονίζεται αντιθέτως ότι:

1. «Παραμένει δύσκολη η οικονομική ανάρρωση από την αντιπαράθεση με τους δανειστές του α΄ εξαμήνου 2015 που παρά λίγο να οδηγήσει τη χώρα εκτός Ευρωζώνης»

2. Η κυβέρνηση και η ΤτΕ αναμένουν σχεδόν αλματώδη ανάπτυξη το 2017 κατά 2,7% του ΑΕΠ. Την ίδια αισιόδοξη πρόβλεψη περιέχει το Σχέδιο Προϋπολογισμού 2017 (Οκτώβριος 2016). Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) μάλιστα, υπερθεματίζει (..) Όμως τα στοιχεία που διαθέτουμε δεν επιτρέπουν τόση αισιοδοξία. Αν επιβεβαιωθούν οι απαισιόδοξες προβλέψεις, θα ανατραπούν και προσδοκίες που έχουν επενδυθεί στο πρόγραμμα προσαρμογής (=τρίτο Μνημόνιο).

3. Για την α΄ αξιολόγηση που έκλεισε και την επόμενη που μόλις ξεκίνησε, η έκθεση επισημαίνει:

- ολοκληρώθηκε η α΄αξιολόγηση και η εκταμίευση της δεύτερης υποδόσης, αφού η Ελλάδα εφάρμοσε όλα τα προαπαιτούμενα, μολονότι η εκπλήρωσή τους δεν ήταν πολιτικά εύκολη και άρχισε η διαδικασία για τη δεύτερη αξιολόγηση.

- Στόχος της β΄αξιολόγησης δεν είναι μόνον οι έγκαιρες εκταμιεύσεις των δόσεων, αλλά και η εφαρμογή της απόφασης του Μαΐου 2016 της Ευρωομάδας για μερικά πρώτα βήματα ελάφρυνσης των δαπανών για εξυπηρέτηση του χρέους. Η κυβέρνηση αναμένει ότι όλα αυτά θα αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη στην ελληνική οικονομία και, πιο απλά, θα επιτρέψουν στην ΕΚΤ να περιλάβει τα ελληνικά ομόλογα στο πρόγραμμα «ποσοτικής χαλάρωσης», που με τη σειρά του θα επηρεάσει τους ξένους επενδυτές και θα ανοίξει το δρόμο για την αναχρηματοδότηση του χρέους μέσω των αγορών. Το επόμενο βήμα θα είναι η οριστική διευθέτηση του χρέους με κάποιο συμβιβασμό μεταξύ ΔΝΤ και ΕΕ

- Η δεύτερη αξιολόγηση, που μόλις άρχισε, θα κρίνει σειρά προαπαιτούμενων για περαιτέρω εκταμιεύσεις: Ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος 2017-2020, που θα περιέχει «προβλέψεις» για τη δημοσιονομική διαχείριση πέραν του επόμενου έτους, καθιέρωση συστήματος για την έγκαιρη πληρωμή των προμηθευτών του Δημοσίου, τροποποίηση της ισχύουσας νομοθεσίας για τα μη εξυπηρετούμενα («κόκκινα») δάνεια, ολοκλήρωση σχεδίου για τη δια βίου μάθηση και εκπαίδευση με συγκεκριμένους στόχους, ολοκλήρωση της αξιολόγησης των ΔΣ των τραπεζών με βάση τα νέα κριτήρια, άνοιγμα του επαγγέλματος των μηχανικών, εφαρμογή της υπηρεσίας «μιας στάσης» για την ίδρυση επιχειρήσεων.

- «Κεντρικό τους χαρακτηριστικό», αναφέρεται στην Έκθεση, «είναι ότι περιορίζουν ή εκλογικεύουν τις πολιτικές παρεμβάσεις σε πολλούς τομείς συμπληρώνοντας έτσι περιορισμούς και εκλογικεύσεις που έχουν ήδη αρχίσει να εφαρμόζονται π.χ. σε σχέση με τη δημοσιονομική διαχείριση. Βασικά περιορίζουν τις μυωπικές ή/και πελατειακού τύπου, πολιτικές παρεμβάσεις σε οικονομία και κοινωνία εισάγοντας γενικής ισχύος κανόνες και υποδεικνύουν τομές σε πολλές περιοχές πολιτικής που έπρεπε να είχαν γίνει από καιρό (χωροταξία, δικαιοσύνη, υποθηκοφυλακεία, αδήλωτη εργασία, μεταβίβαση άλλων ΔΕΚΟ στο Ταμείο Συμμετοχών, κανόνες πρόσβασης στην αγορά φυσικού αερίου, άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων κ.λπ.)».

- Ορισμένες μεταρρυθμίσεις δεν φαίνεται να έχουν μελετηθεί προσεκτικά ως προς τις συνέπειές τους, π.χ. το νομοσχέδιο για το «νέο θεσμικό πλαίσιο για την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας». Δεν αμφισβητούμε την πολιτική πρόθεση απλοποίησης των διαδικασιών, αλλά σημειώνουμε ότι καταργεί προληπτικούς ελέγχους και άδειες. Δεν είναι απλά «νεοφιλελεύθερο», όπως διατείνονται μερικοί. Αντικαθιστά την ex ante γραφειοκρατία με ex post ελέγχους, όποτε ευαρεστηθούν οι διάφορες αρχές. Αυτό μπορεί να έχει ως συνέπεια την ομηρεία των επιχειρήσεων που έχουν ήδη επενδύσει, να προκαλέσει νέες αβεβαιότητες και να ευνοήσει περισσότερο τη διαφθορά!

Εργασιακές σχέσεις: Χρειάζεται ρεαλισμός

Σκληρές αποφάσεις, αλλά με τρόπο που να μη διασαλεύουν την εργασιακή ασφάλεια, συστήνει το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής. Εκτιμά ότι σκληρά μέτρα μπορούν να ανασχεθούν και να θεραπευτούν, όταν επιστρέψει η Ανάπτυξη.

Συγκεκριμένα, η έκθεση τονίζει ότι:

- Το πόρισμα της Διεθνούς Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων περιέχουν προτάσεις που «θα βοηθήσουν την κυβέρνηση να απεγκλωβισθεί από τη λογική άκαμπτων κόκκινων γραμμών» και πρέπει να εξετασθούν υπό το φως των προβλημάτων όπως οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων για κήρυξη απεργίας, τις επιχειρησιακές συμβάσεις και την τήρηση της εργατικής νομοθεσίας από τις επιχειρήσεις.

- «Κατά τη γνώμη μας», αναφέρεται, «πρώτον και κύριο καθήκον του κράτους (και της πολιτικής) είναι να επιτύχει, στον βαθμό που μπορεί, χαμηλό επίπεδο ανεργίας. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να αποφεύγονται διάφορες παθολογίες στις αγορές εργασίας (...) Σε συνθήκες ανάπτυξης είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά ή να βελτιωθούν πάσης φύσης «εργαλεία», όπως ο κατώτατος μισθός, η φορολογική σφήνα («tax wedge») και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις σε μια κουλτούρα διαλόγου.

- «Εκτιμούμε ότι η επιστροφή στο παρελθόν θα δυσκόλευε την έξοδο της χώρας από την κρίση» (...) Η προάσπιση του status quo είναι αντιπαραγωγική και, μακροπρόθεσμα, λόγω των οικονομικών και τεχνολογικών εξελίξεων και της τρέχουσας ρύθμισης της διεθνούς οικονομίας, μη ρεαλιστική.

«Ελπίδες» για χρέος

«Μικρό καλάθι» για ελάφρυνση του χρέους συστήνει το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής, τονίζοντας χαρακτηριστικά:

- Η μόνιμη λύση του προβλήματος βιωσιμότητας του χρέους θα εξάλειφε ένα σημαντικό παράγοντα αβεβαιότητας για το μέλλον της οικονομίας και της οικονομικής πολιτικής που επηρεάζει τις επενδύσεις. Άμεσα επίσης θα άνοιγε τον δρόμο για τη συμμετοχή της χώρας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, θα μείωνε τα επιτόκια δανεισμού και θα διευκόλυνε την επιστροφή στις αγορές, δηλαδή την απεξάρτηση της χώρας από Μνημόνια. Το αποτέλεσμα θα ήταν να ενισχυθούν οι πιθανότητες ανάπτυξης το 2017, σύμφωνα με τις προβλέψειςτου Προσχεδίου Προϋπολογισμού 2017. Επομένως, η κυβέρνηση ορθώς θέτει το ζήτημα.

- η αναδιάρθρωση του υπερβολικού χρέους μιας χώρας καθίσταται επιτακτική, όταν πλέον είναι φανερό ότι η εξυπηρέτησή του δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω της δημοσιονομικής προσαρμογής ή της αναμενόμενης ανάπτυξης, ενώ και η παροχή ρευστότητας (μέσω νέων δανείων) δεν είναι αποτελεσματική.

- η αναβολή ή η καθυστέρηση της αναδιάρθρωσης ως μέρους της λύσης στο χρέος, μπορεί να οδηγήσει σε χειρότερες καταστάσεις, όπως ακριβώς έχει συμβεί από το 2010 και ένθεν στην Ελλάδα.

- όταν το χρέος είναι υπερβολικό και δυσβάστακτο, στο βαθμό που κάθε «κέρδος» που προκύπτει από τις μεταρρυθμίσεις ή τις επενδύσεις κατευθύνεται για την εξυπηρέτηση του χρέους μέσω υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων (αντί να το καρπώνονται άμεσα οι πολίτες της χώρας), τότε αυτό από μόνο του αποτελεί αντικίνητρο για τη χώρα για να υλοποιηθούν τα βήματα αυτά. Επηρεάζει επομένως αρνητικά τη διάθεση για ενστερνισμό του προγράμματος προσαρμογής από ηγεσίες και πολίτες.

- Το γεγονός ότι 80% του δημόσιου χρέους βρίσκεται στα χέρια επισήμων δανειστών (διακρατικών θεσμών) δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει δραστική «ελάφρυνσή» του. Γενικά, αναδιάρθρωση και περικοπή δημοσίων χρεών γίνεται στο πλαίσιο διεθνών μηχανισμών («Paris Club») πάντοτε σε συνεργασία με το ΔΝΤ. Το κύριο εμπόδιο στην ελληνική περίπτωση είναι ότι η χώρα είναι μέλος της ΕΕ και της Ευρωζώνης. Αλλά, αν η Ελλάδα εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της θα βρεθεί λύση ή, έστω, η πίεση για λύση θα μετατοπισθεί προς την ΕΕ.

- Η ευρωπαϊκή πλευρά τονίζει σε κάθε ευκαιρία ότι η συζήτηση για την οριστική διευθέτηση του χρέους θα αρχίσει μόλις γίνει σαφές ότι το πρόγραμμα του Μνημονίου εφαρμόζεται κανονικά (υπάρχει θετική δεύτερη αξιολόγηση) και γίνει νέα εκτίμηση της βιωσιμότητάς του, δηλαδή από το 2018. Αυτό άλλωστε συμφωνήθηκε με τους εταίρους στην Ευρωομάδα και φαίνεται να αποδέχεται η κυβέρνηση. Στο μεταξύ όμως προχωρούν οι προετοιμασίες για την εφαρμογή των προβλεπόμενων, στην απόφαση της Ευρωομάδας, μέτρων ελάφρυνσης πριν από το 2018. Η ελληνική κυβέρνηση επιθυμεί, όμως, κάτι περισσότερο.

- Ενδιαφέρον έχει η πρόταση του Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης κ. Γιάννη Δραγασάκη να καθιερωθεί ένα «φρένο χρέους» στην σχεδιαζόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος.

- Μέχρι πρόσφατα επικρατούσε η άποψη ότι οποιαδήποτε λύση δεν θα έπρεπε να παρακάμψει το νομικό τείχος των Συνθηκών: Η περικοπή του ονομαστικού δημόσιου χρέους θα παραβίαζε τα άρθρα 125 και 123 της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ. Το πρώτο περιέχει την περιβόητη ρήτρα μη διάσωσης και το δεύτερο απαγορεύει τη «νομισματική χρηματοδότηση κρατών» μέσω της ΕΚΤ. Ωστόσο, η νομική συζήτηση φαίνεται ότι ανέδειξε δυνατότητες εύκαμπτης ερμηνείας αυτού του νομικού τείχους.

- "Όλα αυτά έχουν λοιπόν τη σημασία τους" τονίζεται, "αλλά το χρέος δεν είναι ο μόνος παράγοντας αβεβαιότητας. Υπάρχουν και πολλοί άλλοι: η γραφειοκρατία, οι δυσκολίες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, οι φορολογικοί συντελεστές, η αστάθεια στη νομοθεσία, οι δυσλειτουργίες στις αγορές προϊόντων και στη δικαιοσύνη. Επομένως, η επενδυτική ώθηση που χρειάζεται η χώρα θα προέλθει όχι μόνον από τη ρύθμιση του χρέους, αλλά και από το σύνολο των μεταρρυθμίσεων που προβλέπονται στο Μνημόνιο (με όσες βελτιώσεις μπορούν να γίνουν)".