Ηθελα να ζήσω τη ζωή μου

Ο πρίγκιψ Νικόλαος των Παπανδρέου, ο επικεφαλής της μονομελούς ομάδας των ευρωβουλευτών του ΠΑΣΟΚ, ανησυχεί πολύ για το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας μας και για τον λόγο αυτόν οργάνωσε για το θέμα κάτι σαν συνέδριο μαζί με άλλους σοσιαλιστές. Μίλησαν οι ειδικοί, μίλησαν και οι καλοπροαίρετοι άσχετοι και όλοι τους είπαν πράγματα πολύ χρήσιμα, αλλά πασίγνωστα και τετριμμένα, με τα οποία δεν θα σας κουράσω. Είναι τα χιλιοειπωμένα, αυτά που τα

διαβάζουμε τακτικά στις σχετικές αναλύσεις κατά καιρούς και τα οποία, ως επί το πλείστον, τείνουν στο προφανές συμπέρασμα ότι για να λυθεί το δημογραφικό χρειαζόμαστε ένα πλουσιότερο και καλύτερο κράτος προνοίας. Δεν έχω λόγο να υπεισέλθω σε αυτά, άλλωστε, στη δική μου αντίληψη, το ίδιο το πρόσωπο του πρίγκιπος Νικολάου, ο βίος και η πολιτεία του, δίνουν από μόνα τους την καλύτερη περιγραφή του δημογραφικού και κυρίως των αιτίων του.

Ο πρίγκιψ Νικόλαος, 67 ετών σήμερα, νυμφεύθηκε αργά στη ζωή του, λίγο προτού πενηνταρίσει, και απέκτησε μόνον ένα παιδί. Προσοχή: δεν αμφισβητώ ούτε προς στιγμήν το δικαίωμα του πρίγκιπος να ανησυχεί για την πορεία του δημογραφικού στην Ελλάδα. Αντιθέτως, τον τιμά ότι καταπιάνεται με το ζήτημα, και είναι γι’ αυτό ακριβώς που έχει σημασία η προσωπική του περίπτωση: φωτίζει το πρόβλημα με έναν τρόπο που αμφιβάλλω αν εθίγη στο συνέδριο. Γιατί ένας άνθρωπος με τις δικές του δυνατότητες (που περιττεύει να τις περιγράψω, αφού όλοι τις γνωρίζουν), ένας άνθρωπος που οπωσδήποτε διαθέτει την ψυχική καλλιέργεια για να αγαπά τα παιδιά, δεν έκανε τρία-τέσσερα; Δεν ήταν οικονομικοί οι λόγοι, πάντως. Ούτε έφταιγε η ανεπάρκεια του κράτους προνοίας. Κάτι άλλο ήταν. Βαθύτερο.

Κατ’ αρχάς, να δεχθούμε ότι το δημογραφικό είναι το τίμημα της επιτυχίας του δυτικού πολιτισμού. Δεν χρειάζεται πια να κάνεις όσο περισσότερα παιδιά μπορείς, επειδή τα μισά θα σου πεθάνουν προτού γίνουν 10 ετών – η επιστήμη, δημοκρατία και η οικονομική ανάπτυξη το έλυσαν αυτό. Ούτε, βέβαια, τίθεται το ζήτημα πώς θα τα θρέψεις – αντιθέτως, η παιδική παχυσαρκία καλπάζει στην Ελλάδα και παντού στον ανεπτυγμένο κόσμο. Ομως, η ελευθερία που έδωσε η επιτυχία του δυτικού πολιτισμού στο άτομο απελευθέρωσε ανάγκες που καταπιέζονταν και δημιούργησε νέες αξίες.

Πάω στοίχημα ότι αν ζητήσετε όχι ειδικά από τον συγκεκριμένο ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ, αλλά από οποιονδήποτε έκανε οικογένεια αργά στη ζωή του να σας πει γιατί άργησε θα σας έλεγε: «Επειδή ήθελα να ζήσω τη ζωή μου». Δεν υπάρχει κάτι το μεμπτό σε αυτή τη στάση, πιστεύω. Απεικονίζει μόνο μια νέα πραγματικότητα, στην οποία κεντρική αξία είναι το άτομο και η εκπλήρωση των δυνατοτήτων του, με τα δικαιώματά του, με τα υπαρξιακά του, με τη μοναδικότητα της ζωής του.

Στις σύγχρονες κοινωνίες της Δύσης το παιδί σημαίνει θυσίες και όσο περισσότερα είναι τα παιδιά τόσο περισσότερες είναι και οι θυσίες, ώσπου δεν μένει ζωή για τους ίδιους τους γονείς. Επιπλέον, είναι ό,τι πιο στοιχειωδώς ανθρώπινο ο καθένας να θέλει μια καλύτερη ζωή για το παιδί του. Είναι πολύ δύσκολο, όμως, όταν ο καθένας μας έχει τόσες πολλές απαιτήσεις από τη ζωή για τον εαυτό σου, οπότε αναγκαστικά καταλήγουμε στην υπογεννητικότητα. Ενα παιδί και καλό, άντε το πολύ δύο. Στα τρία πέσαμε έξω.

Δεν είναι συμπτωματικό, νομίζω, ότι πολλά παιδιά κάνουν μόνο οι πολύ πλούσιοι και οι βασιλείς. Οι πρώτοι, επειδή δεν ανησυχούν για την «εξασφάλιση», όπως λέμε, των παιδιών τους και οι δεύτεροι, επειδή δεν έχουν τι να κάνουν – η δουλειά τους είναι άκρως βαρετή, οπότε το ρίχνουν στην τεκνοποιία, που είναι οπωσδήποτε μια δραστηριότητα θεάρεστη και ασφαλώς προτιμότερη από την κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών.

Σε μια προσπάθεια να κλείσω με τον αρμόζοντα τόνο σοβαρότητας, ας μου επιτραπεί να σημειώσω ότι το δημογραφικό λύνεται μόνο με συστηματική ενσωμάτωση μεταναστών. Οχι όλων των μεταναστών, αλλά εκείνων που έχουν το πολιτισμικό υπόβαθρο ώστε να ενσωματωθούν στις κοινωνίες της Δύσης και να τις εμπλουτίσουν. Αυτό όμως προϋποθέτει ένα ακόμη μεγαλύτερο και, φυσικά, ένα πολύ ακριβότερο κράτος, για το οποίο χρειάζεται αλματώδης οικονομική ανάπτυξη, εν καιρώ κλιματικής κρίσης… Πάντως, η πρωτοβουλία του επικεφαλής της ομάδας των ευρωβουλευτών του ΠΑΣΟΚ ήταν ευπρόσδεκτη.