«Ιδού οι λαθρέμποροι της Iστορίας μας»

Γιώργος Τσούκαλης

Γράφει η ΑΡΤΖΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ

Εάν ακουστεί η λέξη «ντετέκτιβ» στην Ελλάδα, η πρώτη φυσιογνωμία που έρχεται στο μυαλό του μέσου πολίτη είναι ο άνθρωπος με την προσεγμένη εμφάνιση, τα ιδιαίτερα γυαλιά, με το κλασικό μουστάκι και το πούρο, που ακούει στο όνομα Γιώργος Τσούκαλης.
Όποιο κλεμμένο μάρμαρο και αν σήκωνε κανείς, από κάτω ξεπρόβαλλε ο Έλληνας (ιδιωτικός) Πουαρό. Όχι ως κλέφτης, αλλά να κρατεί είτε τον κλέφτη

από τον γιακά, είτε την ταυτότητά του. Και στις περισσότερες περιπτώσεις μέναμε εμβρόντητοι, καθώς οι κλέφτες ήταν πρόσωπα υπεράνω υποψίας. Από συνταγματάρχες του στρατού μέχρι γνωστοί επιχειρηματίες. Η Ελλάδα έχει «φροντίσει» να δημιουργεί κίνητρα σε κάθε ανώνυμο και επώνυμο με ελαστική συνείδηση. Οι αρχαιότητες έμεναν αφύλαχτες παντού και πάντα, έστω μερικές σχεδόν αφύλαχτες. Άλλες κοσμούν μουσεία του εξωτερικού, άλλες ιδιωτικές συλλογές, άλλες είναι κάπου ακόμα κρυμμένες. Οι περισσότερες είναι ακόμα υπαίθριες σε χώρους αφύλακτους με τρόπο πρωτοφανή μεν για δυτική χώρα, συνηθισμένο, δε, για λατινοαμερικάνικη αποικία…
Κατά καιρούς, αποκαλύπτονται φοβερά κυκλώματα, δίδονται υποσχέσεις ότι στο εξής θα ληφθούν μέτρα, αλλά νέες συλλήψεις αποδεικνύουν ότι λόγια ήταν… Αυτή την εγκληματική συμπεριφορά και από τις δυο πλευρές φέρνει στο προσκήνιο η έκδοση βιβλίου από τον Γιώργο Τσούκαλη. Στο βιβλίο μάς θυμίζει πόσο… Ελλάδα είμαστε στη φύλαξη και στη λαθρεμπορία του μεγαλύτερου θησαυρού μας, του αρχαιολογικού.
Στις σελίδες του βιβλίου που έχει τίτλο «ΛΑΘΡΕΜΠΟΡΟΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ» αποκαλύπτεται το άγνωστο παρασκήνιο μερικών από τις πιο σημαντικές υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας που εξιχνίασε ο Γιώργος Τσούκαλης σε συνδυασμό με άγνωστες στο ευρύ κοινό λεπτομέρειες. Η συζήτηση που είχαμε μαζί του έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Κύριε Τσούκαλη, τι σας ώθησε να γράψετε βιβλίο για την αρχαιοκαπηλία;
Θέλοντας να περάσω ένα μήνυμα ότι οι αρχαιότητες δεν είναι προς πώληση, έκανα αυτή την κίνηση. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνισμού και του ελληνικού πολιτισμού. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα από το αυξημένο ενδιαφέρον των ξένων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της «Wall Street Journal». Μιλώντας στον ανταποκριτή Gordon Fairclough, αναφέρθηκα στις υποθέσεις του πρώτου βιβλίου μου. Όταν του είπα χαρακτηριστικά ότι η Ελλάδα είναι ένα τεράστιο μουσείο, που σε ορισμένες περιπτώσεις θυμίζει ξέφραγο αμπέλι και η πολιτιστική κληρονομιά μας, δυστυχώς, βρίσκεται στο έλεος των αρχαιοκάπηλων, δεν έμεινε άφωνος, αλλά ήταν κάτι παραπάνω από ενήμερος για το τι συμβαίνει στη χώρα μας.

Ασχολείστε αποκλειστικά με έρευνες για αρχαιοκαπηλία ή κατά κύριο λόγο και αν ναι, γιατί;
Η καταπολέμηση της αρχαιοκαπηλίας είναι ιδιαίτερη δραστηριότητα. Είναι σαν χόμπι για μένα, καθώς με κάνει να νιώθω ότι προσφέρω ένα μικρό λιθαράκι στον πολιτισμό μας. Η αρχαιοκαπηλία και η καταπολέμησή της είναι σαφέστατα έργο ζωής. Το 1990 δημιούργησα τον σύλλογο «Αθηνά» για την καταπολέμηση της αρχαιοκαπηλίας. Ο σύλλογος έχει αναδείξει συνολικά δεκάδες κυκλώματα κλοπής αντικειμένων και συμμοριών. Θεωρώ ότι η αρχαιοκαπηλία είναι εθνική μειοδοσία. Η Ελλάδα, η Αίγυπτος και το Ιράκ είναι οι χώρες που θεωρούνται ιδανικός προορισμός για τα διεθνή οργανωμένα και αδίστακτα κυκλώματα που ασχολούνται με την αρχαιοκαπηλία. Σε πολλά σημεία θυμίζουν αυτά των ναρκωτικών, καθώς το κέρδος από τις παράνομες αυτές υποθέσεις είναι ανυπολόγιστο. Για παράδειγμα, ένα αντικείμενο του οποίου η μουσειακή τιμή είναι κοντά στο ένα εκατομμύριο ευρώ, στην ελεύθερη αγορά μπορεί και να δεκαπλασιαστεί. Αξίζει να επισημάνω ότι τα τελευταία χρόνια έχουν κλαπεί από ναούς και διάφορα μοναστήρια πάνω από 3.000 εικόνες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ιερόσυλοι προτίμησαν εγκαταλειμμένα μοναστήρια σε Ήπειρο, Θεσσαλία και Δυτική Μακεδονία. Έχουν αρπάξει ολόκληρα τέμπλα, σκαλιστά βημόθυρα, δισκοπότηρα, εικόνες, ευαγγέλια, ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς… Αυτό που κερδίζω στο τέλος ως ηθική αμοιβή, όταν βλέπω να σώζονται αρχαιότητες, είναι εντελώς ανυπολόγιστο. Μην ξεχνάτε ότι είμαι λάτρης των αρχαίων. Το συναίσθημα που νιώθω όταν σώζω κάτι από την πολιτιστική κληρονομιά μας είναι απερίγραπτο και μοναδικό. Βέβαια, δεν μπορώ να λειτουργήσω μόνος μου χωρίς την απαραίτητη βοήθεια των Αρχών και ειδικά του τμήματος Αρχαιοκαπηλίας της Ασφάλειας Αττικής που θεωρώ ότι είναι ένα από τα καλύτερα και από τα πιο οργανωμένα στην Ευρώπη.

Από τις υποθέσεις που αναφέρονται στο βιβλίο, ποιες σας εξέπληξαν και γιατί;
Με εξέπληξε η υπόθεση της Ρόδου. Η έρευνα ξεκίνησε για 300 αρχαία κομμάτια και όταν συνελήφθησαν οι αρχαιοκάπηλοι είχαν 1.620 αντικείμενα στην κατοχή τους.
Παράλληλα, στέκομαι στην υπόθεση του πίνακα του Ρούμπενς. Μια υπόθεση που είχε απασχολήσει έντονα την Europol και τη βέλγικη Αστυνομία. Εδώ δράττομαι της ευκαιρίας να αναφέρω ότι η τηλεπαρουσιάστρια που συνελήφθη έχοντας τον πίνακα του Ρούμπενς στην κατοχή της, όσο οξύμωρο και αν σας φαίνεται, δεν θεωρώ ότι έχει το χαρακτηριστικό της αρχαιοκάπηλου. Θεωρώ ότι ήταν θύμα συγκυριών.

Ποιες είναι οι πιο σοβαρές υποθέσεις;
Κορυφαία είναι η υπόθεση με τα αρχαία του μουσείου της Κορίνθου. Η ανακάλυψη της 7ης Σεπτεμβρίου 1999 στη Νέα Υόρκη των 258 αρχαίων αντικειμένων που είχαν κλαπεί το 1990 από το μουσείο της Κορίνθου ήταν η κορυφαία στιγμή. Ασφαλώς και ακολουθούν αρκετές ακόμη. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει η περίπτωση του Ρούμπενς, η υπόθεση της Ρόδου και ο θησαυρός της ιδιαίτερης πατρίδας μου, στα Γιάννενα, με τα χρυσά νομίσματα. Επίσης, άξια ιδιαίτερης αναφοράς είναι η περίπτωση Γκέριγκε.

Η Ελλάδα είναι, τελικά, ένα ξέφραγο αμπέλι ή θεωρείτε ότι πλέον έχει βελτιωθεί κάπως η κατάσταση;
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια σχετική βελτίωση στη φύλαξη των αρχαιοτήτων. Όμως, οφείλω να ομολογήσω ότι στις αρχαιότητες που προέρχονται από ανασκαφές σε συνδυασμό με την κρίση έχουμε αύξηση της τάξης του 40% με 50%.

Αν είσαστε υπουργός ή στέλεχος, τι θα κάνατε για τις αρχαιότητες;
Δεν είμαι ούτε υπουργός, ούτε στέλεχος και δεν θα ήθελα να κάνω υποδείξεις στους καθ’ ύλην αρμόδιους σχετικά με το πώς θα κάνουν τη δουλειά τους. Σε συνάντηση που είχα πρόσφατα με τον αναπληρωτή υπουργό Πολιτισμού, Κώστα Τζαβάρα, ομολογώ ότι εντυπωσιάστηκα με τις γνώσεις του και τη μεθοδικότητά του. Αυτό που μπορώ να τονίσω είναι ότι από το δικό μου μετερίζι κάνω το καλύτερο δυνατόν.

«Δεν πρόκειται να κάνω πίσω ποτέ»

Ότι έχει δεχθεί πολλές απειλές αναφέρει ο Γιώργος Τσούκαλης, ο οποίος ευθέως απαντά στη σχετική ερώτηση λέγοντας ότι «δεν φοβήθηκα όσο διάστημα κυκλοφορούσε ελεύθερος ο Αλκέτ Ριζάι και είμαι βέβαιος, όσο σας μιλάω, ότι δεν πρόκειται να κάνω πίσω ποτέ».

Ποιες άλλες υποθέσεις στην καριέρα σας σάς εντυπωσίασαν;
Από πού να αρχίσει κανείς και πού να τελειώσει. Μεγάλες υποθέσεις απάτης, διαφορές και έντονες αντιπαραθέσεις και απόπειρες απάτης του ελληνικού κράτους και κλοπής εθνικών θησαυρών… Η υπόθεση του Άλεξ, όμως, ήταν μια χαρακτηριστική στιγμή στην καριέρα μου. Η διαλεύκανση της υπόθεσης τον Μάιο του 2006 στη Βέροια ήταν εκείνη που μου έφερε το πιο πικρό δάκρυ στη ζωή μου. Ειδικά όταν έμαθα ότι ο Άλεξ είναι νεκρός. Υπάρχουν και πολλές άλλες που έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη και μου έχουν μείνει αξέχαστες. Μία εξ αυτών είναι η υπόθεση της γυναίκας-αράχνης που συνελήφθη σε γνωστό ξενοδοχείο της λεωφόρου Συγγρού, έχοντας προηγουμένως εξαπατήσει δεκάδες θύματα. Μια άλλη σκληρή υπόθεση είναι και η περίπτωση του Αλκέτ Ριζάι, ο οποίος θυμίζω ότι απέδρασε με ελικόπτερο. Έντονα χαραγμένη, επίσης, έχει μείνει στη μνήμη μου η υπόθεση της γυναίκας που δολοφονήθηκε στο πάρκο Πικιώνη στη Φιλοθέη.

Κινδυνεύσατε ποτέ;
Δεν μου αρέσει να επιτρέπω σε κανέναν και σε τίποτα να με σταματάει, όταν δίνω μια μάχη για την αποκάλυψη της αλήθειας. Τίποτα και κανένας δεν με σταματάει. Όταν πω ότι έχω βάλει έναν στόχο, να είστε σίγουροι ότι θα κάνω τα αδύνατα δυνατά για να φτάσω μέχρι το τέλος. Συνεπώς, κάθε υπόθεση είναι ένα μικρό προσωπικό στοίχημα. Δεν σκέφτηκα ποτέ ότι βάζω σε κίνδυνο τη ζωή μου με όλα αυτά τα κυκλώματα. Αν σκεφτόμουν έτσι, δεν έπρεπε να είμαι ιδιωτικός ερευνητής. Αρκετές φορές έχω κινδυνεύσει, αλλά προσπαθώ να μην τις θυμάμαι. Ένιωσα, κατά καιρούς, απειλές, αλλά να ξέρετε ότι δεν κάνω με τίποτα πίσω. Στην Κύπρο, σε μια υπόθεση, η ζωή μου είχε απειληθεί ανοιχτά από αγνώστους. Ομολογώ ότι στην πορεία οι απειλές έγιναν πιο συχνές. Με έπαιρναν και μου έλεγαν: «Ψάξε αλλού», «Θα πεθάνεις», «Θα σε εξαφανίσουμε» κι όλα αυτά συνοδεύονταν πάντα από το απαραίτητο χυδαίο υβρεολόγιο. Δεν έδωσα ποτέ σημασία τότε, αλλά ούτε και σήμερα και εξακολουθώ να λέω ότι δεν με πτοεί καμία απειλή. Είχα ενημερώσει, άλλωστε, από την πρώτη στιγμή και την οικογένειά μου, όπως επίσης και τους δικηγόρους μου, αλλά και όλους τους φίλους μου και τα οικεία μου πρόσωπα, για να γνωρίζουν τι συμβαίνει ακριβώς. Απλά σας λέω ότι το θράσος ορισμένων φτάνει σε τέτοιον βαθμό, ώστε αρκεί να σας πω χαρακτηριστικά ότι πολλές φορές με παίρνουν στο κινητό απειλώντας με παράλληλα είτε να μην καταθέσω είτε να μην προχωρήσω σε μια αποκάλυψη, γιατί κινδυνεύει η ζωή μου. Δεν φοβήθηκα όσο διάστημα κυκλοφορούσε ελεύθερος ο Αλκέτ Ριζάι και είμαι βέβαιος, όσο σας μιλάω, ότι δεν πρόκειται να κάνω πίσω ποτέ. Παρότι οι φίλοι μου με συμβούλευαν, και μου το επαναλαμβάνουν καθημερινά, να λάβω μέτρα προστασίας, δεν έκανα ποτέ τίποτα ούτε και κρύφτηκα. Δηλώνω ξεκάθαρα ότι δεν με φοβίζει καμία απειλή. Μέρος από όλα όσα έχω αντιμετωπίσει και όλο το παρασκήνιο κάθε ιστορίας που με σημάδεψε επαγγελματικά και προσωπικά βγαίνει στην επιφάνεια με την έκδοση του βιβλίου μου.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: Ετοίμαζαν και γλέντι με τσίπουρα

Ενδεικτική του παρασκηνίου των ερευνών είναι η περιγραφή για τη σύλληψη –τον Μάιο του 1992– τεσσάρων αγροτών και κτηνοτρόφων ηλικίας από 18 έως 66 ετών γιατί προσπάθησαν να πουλήσουν σειρά αρχαίων αντικειμένων που προέρχονταν από λαθρανασκαφές στην περιοχή της Σκοτούσας στον Νομό Λαρίσης. Ο Γιώργος Τσούκαλης και οι συνεργάτες του εμφανίστηκαν ως πλούσιοι Ελληνοαμερικανοί επιχειρηματίες που επιθυμούσαν να αγοράσουν τα αρχαία αντικείμενα έναντι 28.000.000 δραχμών (δηλαδή, περίπου 80.000 ευρώ, ποσό κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο εκείνη την εποχή). Οι αρχαιοκάπηλοι είχαν, μάλιστα, στήσει ένα μικρό… γλέντι για να «γιορτάσουν» τη συμφωνία πώλησης των αρχαίων αντικειμένων.
Η σκηνή αυτή περιγράφεται ανάγλυφα στο βιβλίο του ιδιωτικού ερευνητή: «Αυτή λοιπόν η “τελευταία πράξη” κάθε πολύπρακτου των ερευνών μας είχε τη μεγαλύτερη δραματουργική επιτυχία στην υπόθεση της Σκοτούσας. Εκεί που οι ύποπτοι για αρχαιοκαπηλία είχαν ετοιμάσει ένα μικρό γλέντι με τσίπουρα και μεζέδες για τη ‘‘μεγάλη επιτυχία’’ της συναλλαγής για την πώληση των αρχαίων. Ποτέ δεν θα ξεχάσω που ένας από αυτούς κρατούσε ένα μπουκάλι με τσίπουρο και το πιάτο με τα φαγητά για να κεράσει πωλητές και αγοραστές των αρχαίων! Να πιούμε στην υγεία μιας… επιτυχημένης αρχαιοκαπηλίας. Ένας ευτυχισμένος χωριάτης που ετοιμαζόταν να αρπάξει τα πεντοχίλιαρα και κερνούσε όλους. Έμοιαζε σαν ένα γνήσιο, ελληνικό, παραδοσιακό μικρογλέντι, δείγμα της ελληνικής φιλοξενίας. Με ανυπόκριτη χαρά και ασυγκράτητη ευφορία που αυτό που ήθελαν το πετύχαιναν. Ότι με τα λεφτά αυτά έλυναν το πρόβλημα μιας ζωής. Ή έτσι τουλάχιστον πίστευαν…
Μέχρι τη στιγμή που ξεπρόβαλαν μέσα από ένα βαν επτά πάνοπλοι αστυνομικοί. Τότε που το μπουκάλι με το τσίπουρο έφευγε από τα χέρια του αγρότη και διαλυόταν στο χώμα. Τότε που το χαμόγελο πάγωνε στα χείλη του. Καθότι σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, στο φινάλε αυτών των ερευνών μου, οι ύποπτοι έχουν την αίσθηση ότι βρίσκονται κοντά σε μια ιδιαίτερα επικερδή συναλλαγή, ότι ίσως βγάλουν τα έξοδα μιας ζωής ‘‘από δύο κομμάτια αρχαίο μάρμαρο’’. Εκεί λοιπόν που είναι αφημένοι, ανέμελοι, με κάθε επιφύλαξή τους σχεδόν ισοπεδωμένη, εκεί που πιστεύουν ότι η ζωή τους χαμογελά για μια ακόμη φορά, βρίσκονται μπροστά σε συλλήψεις, με χειροπέδες και με μεταγωγές σε κρατητήρια και δικαστικές αίθουσες. Τότε που οι τέσσερις ύποπτοι συνειδητοποιούσαν ότι είχαν “εξαπατηθεί”».