Αγεφύρωτο το χάσμα στην Τουρκία

Του Στέφανου Τσουλάκη

Την τελευταία εβδομάδα στους δρόμους της «ομορφότερης Πόλης του κόσμου» διεξάγεται μια μάχη. Η Τουρκία έχει βρεθεί σε καταστάσεις που είχε να ζήσει περισσότερο από μια δεκαετία. Οι αναταραχές στην πλατεία Ταξίμ καταδεικνύουν ένα εκρηκτικό μείγμα που αποτελείται από θερμοκέφαλους αστυνομικούς, επαναστατημένους(;) πολίτες, καθώς και μία χώρα που δεν ξέρει σε ποια βάρκα να πατήσει.

Τα επεισόδια άρχισαν όταν οι πολίτες αντιτάχθηκαν στην ανέγερση τζαμιού που θα «συνόδευε» ένα ακόμη εμπορικό κέντρο στο πάρκο Γκέζι. Η φιτιλιά που χρειαζόταν

για να πάρει φωτιά η Βασιλεύουσα είχε ανάψει. Η αντιπολίτευση στηλίτευσε την πολιτική Ερντογάν και η κοσμική Τουρκία βρήκε την ευκαιρία να κατακεραυνώσει τον Τούρκο ηγέτη μετά και την απόφαση του τελευταίου να απαγορευτεί η κατανάλωση αλκοόλ.

Η Αστυνομία, σε ένα απίστευτο κρεσέντο βίας και αυταρχισμού, επιτέθηκε κατά δικαίων και αδίκων, ενώ πραγματοποιήθηκαν 2.000 και πλέον συλλήψεις. Ο αριθμός των νεκρών και των τραυματιών παραμένει ακόμα άγνωστος, ενώ έχουν γίνει καταγγελίες για εξαφάνιση διαδηλωτών που συνελήφθησαν. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, αναζητείται ακόμα ο Τούρκος Νομπελίστας Ορχάν Παμούκ. Αλγεινή εντύπωση προκάλεσε, επίσης, η επέμβαση της Αστυνομίας σε εμπορικό κέντρο, όπου παρεχόταν φροντίδα σε τραυματίες.

Τα συμβάντα στην πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο και η Αραβική Ανοιξη δεν έχουν καμία σχέση με τα γεγονότα στην Τουρκία. Μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν το 2003 στο Ιράκ και τον θάνατο του Οσάμα Μπιν Λάντεν το 2011 σε συνδυασμό με την ουσιαστική παράδοση του Αφγανιστάν, ο αραβικός κόσμος έχασε την ηγέτιδα δύναμη απέναντι στον «δυτικό εχθρό».

Οι αναταραχές στην Τουρκία είναι απότοκος της πολιτικής τού Ταγίπ Ερντογάν σε συνδυασμό με τη διαφαινόμενη αλλαγή πλεύσης της Τουρκίας στο κομμάτι της ευρωπαϊκής σύγκλισης. Η ηγεμονική παρουσία του Τούρκου πρωθυπουργού που δομήθηκε με τις συνεχείς επιβλητικές επικρατήσεις του στις βουλευτικές εκλογές, συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του, καθώς πλέον ο στρατός, η γραφειοκρατία, η Δικαιοσύνη και ο Τύπος που άλλοτε ήταν απέναντί του έγιναν σταδιακά εργαλεία στην υπηρεσία του κόμματός του και στη δική του προσωπικά.

Αυτή η ολοκληρωτική αλλαγή στο εσωτερικό της Τουρκίας οδήγησε την αντιπολίτευση να αναζητεί μια ευκαιρία για να μπορέσει να στηλιτεύσει τον πρωθυπουργό που άλλαξε τον ρου της τουρκικής ιστορίας. Η απαγόρευση του αλκοόλ ήταν η πρόφαση που αναζητούσε η κοσμική Τουρκία να ψέξει τον Ερντογάν, ενώ η απόφαση για ανέγερση τζαμιού στην πλατεία Γκέζι ήταν το πάτημα της σκανδάλης που ευχόταν η σοσιαλιστική Αριστερά.

Η ανάκαμψη

Από τον Μάρτιο του 2003, όταν ανέλαβε για πρώτη φορά ο Ταγίπ Ερντογάν, η Τουρκία ήταν μια χώρα βυθισμένη στην ύφεση, στην υπανάπτυξη, με το ΔΝΤ να ορίζει την οικονομική πολιτική της γειτονικής χώρας, η οποία είχε μετατραπεί σε «φτωχό συγγενή» της διεθνούς πολιτικής σκηνής. Με συντονισμένες κινήσεις, αλλά και με τις «πλάτες» της ΕΕ και της Αμερικής που αναζητούσαν έναν δυνατό σύμμαχο στον αραβικό κόσμο, ο Ερντογάν ξεκίνησε να μεταμορφώνει την Τουρκία σε μια χώρα που είχε βάλει ως στόχο την ανάπτυξη και την είσοδο στην ΕΕ. Με τον εορτασμό για τα 100 χρόνια από την εγκαθίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 2023 να είναι στον ορίζοντα, ο Ερντογάν μετέτρεψε την Τουρκία από υπανάπτυκτη χώρα σε ένα ατελείωτο εργοτάξιο με έργα σύγχρονα, απόδειξη της δύναμής της.

Μεγάλα και σύγχρονα έργα άρχισαν να υψώνονται στην Πόλη, καθώς και στα παράλια της Τουρκίας, μετατρέποντάς τη σε τουριστικό προορισμό και αποδεικνύοντας πως ο Ερντογάν «μαθαίνει γρήγορα», μιας και διέκρινε τα οφέλη από την τουριστική ανάπτυξη. Η μετακίνηση πολιτών από τα βάθη της Ανατολίας, όπου ζούσαν στα όρια της ένδειας, προς την «ευρωπαϊκή» πλευρά, οδήγησε στην αλλαγή των συσχετισμών στο εμπόριο και τις αγορές στις μεγάλες κοσμικές πόλεις. Παράλληλα, άρχισε να αλλάζει και την εσωτερική πολιτική, συγκεντρώνοντας περισσότερες εξουσίες στα χέρια του.

Η απουσία ηγέτιδας δύναμης στον αραβικό κόσμο και με την Αίγυπτο στην αρχή και τη Συρία στη συνέχεια να σπαράσσονται από εμφυλίους, έφερε την Τουρκία και τον Ερντογάν μπροστά σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Την αλλαγή πορείας για τη γειτονική χώρα και τη μεταστροφή της στις βαθύτερες ρίζες της ισλαμικής παράδοσης.

Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας έθεσε τη θρησκεία σε θέμα μείζονος σημασίας και σύντομα κατάφερε να επιβάλει την προτεραιότητα αυτή στους πολίτες. Η αρχή είχε γίνει με τις συνεχείς ανεγέρσεις νέων τζαμιών, ενώ ποινικοποίησε την αντίθετη άποψη, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Σεβάν Νισανιάν, Αρμένιο διανοούμενο που καταδικάστηκε σε 15 μήνες φυλάκιση για «βλασφημία» εναντίον του Μωάμεθ, όπως και η μήνυση εναντίον του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης που συνέκρινε τον Τούρκο πρωθυπουργό με τον Ασαντ, ενώ πέρασε και νόμο για την απαγόρευση του αλκοόλ. Σε συνάρτηση και με «εκκλήσεις» μελών του πολιτικού κόσμου για «επιστροφή στις θρησκευτικές αξίες» άρχισε να διαφαίνεται η μελλοντική πορεία της Τουρκίας.

Η καταστολή των διαδηλώσεων, οι συνεχείς συλλήψεις στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, όπως και οι διακρίσεις εναντίον των Αλεβιτών από το κόμμα ΑΚΡ του Ερντογάν δημιούργησαν την εικόνα της αυταρχικής παρέκκλισής του.

Πού βαδίζει;

Το πιο σημαντικό ζήτημα είναι η επόμενη μέρα για τον Ταγίπ Ερντογάν, καθώς οι αναταραχές στην Πόλη ζημίωσαν πολύ σοβαρά το προφίλ του Τούρκου ηγέτη. Με την ευρωπαϊκή ένταξη να αποτελεί πλέον θέμα ήσσονος σημασίας, η Τουρκία μετατρέπεται αίφνης σε ηγέτιδα του αραβικού κόσμου.

Με τις πλάτες των ΗΠΑ, ο Ερντογάν ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2014, φαίνεται να μετατρέπεται στον σύγχρονο Σαντάμ Χουσεΐν της μεσανατολικής πολιτικής. Σύμφωνα με ακαδημαϊκούς κύκλους και διεθνείς αναλυτές, πιθανολογείται πως, όπως ακριβώς είχε λειτουργήσει ο πρώην δικτάτορας του Ιράκ σαν ανάχωμα των Αμερικανών στην ασιατική ήπειρο, έτσι θα λειτουργήσει πλέον και η Τουρκία, με τη διαφορά όμως ότι θα πρόκειται μια χώρα πολύ πιο εξελιγμένη και πολύ περισσότερο δεκτική σε όποιες ξένες επενδύσεις στο εσωτερικό της χώρας.

Σίγουρα, η εικόνα του Ερντογάν επλήγη βαθύτατα, αλλά τα έργα υποδομής που έχει υλοποιήσει έως τώρα, όπως και η συγκράτηση όλων των εθνικοτήτων στο εσωτερικό της Τουρκίας, σε συνδυασμό με τις εμφατικές νίκες του νυν πρωθυπουργού, φαίνεται να του δίνουν το προβάδισμα της δεσπόζουσας πολιτικής μορφής στην Τουρκία και την επόμενη ημέρα. Επιπλέον, μια πιθανή επιστροφή της εξουσίας στους κεμαλιστές φαντάζει σαν τρομακτικό σενάριο ακόμα και για την πλειονότητα των Τούρκων.

Οι κεμαλιστές, που ακόμα τοποθετούν στους δρόμους φωτογραφίες του Τούρκου ηγέτη που έσφαξε τον Μικρασιατικό Ελληνισμό, εσχάτως κινούνται πιο αυταρχικά στην πολιτική σκηνή, ενώ δείχνουν να προσπαθούν μια κοινωνική εκτροπή μέσω των διαδηλώσεων που εντατικοποιούνται και πολύ συχνά εκτρέπονται. Δεν πρέπει να λησμονούνται τα επεισόδια που έλαβαν και πάλι μεγάλη έκταση την ημέρα της Πρωτομαγιάς στην Κωνσταντινούπολη.

Ο κίνδυνος διαμελισμού

Παρόλο που η τουρκική αντιπολίτευση προσπαθεί να θέσει στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος τις αναταραχές στην Κωνσταντινούπολη και να ταυτίσει τα γεγονότα της πλατείας Ταξίμ με τις μάχες στο Κάιρο, η διεθνής πολιτική σκηνή φαίνεται να διατηρεί επιφυλάξεις για το πώς θα εξελιχθεί το φετινό καλοκαίρι στην Τουρκία.

«Φυσικά και δεν τίθεται θέμα σύγκρισης των δύο γεγονότων», δηλώνουν διεθνείς αναλυτές, όμως, δεν αποκλείεται η περίπτωση αντίστοιχης πορείας με τη Γιουγκοσλαβία των αρχών της δεκαετίας του ’90. Μπορεί ο Ταγίπ Ερντογάν να μην έχει μετατραπεί ακόμα σε Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, αλλά δεν πρέπει να αποκλειστεί η περίπτωση να βιώσει η γειτονική χώρα καταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που έζησαν οι Γιουγκοσλάβοι, οι οποίοι είδαν το εκρηκτικό μείγμα που υπήρχε στο εσωτερικό της χώρας να εκρήγνυται, με τις διαφορετικές εθνικότητες να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους. Ο ίδιος κίνδυνος πιθανολογείται και για την Τουρκία, όπου οι πληροφορίες κάνουν λόγο για πιθανό «σπάσιμο» της εκεχειρίας από την κουρδική πλευρά.

Μια πιθανή ένοπλη σύγκρουση με τους Κούρδους δεν θεωρείται απίθανο ότι θα μπορούσε να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις. Οι διαφορετικές εθνότητες στο εσωτερικό της Τουρκίας και η επιρροή των φιλο-ευρωπαϊστών κεμαλιστών σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες διώξεις των Αλεβιτών πιθανολογείται ότι θα μπορούσε να οδηγήσει την Τουρκία σε διάσπαση και τη δημιουργία δύο κρατών. Μια Τουρκία που θα διεκδικήσει μέχρι τέλους το ευρωπαϊκό όνειρο και θα είναι περισσότερο κοσμική, εν αντιθέσει με την Τουρκία του Ερντογάν που επιθυμεί να μετατραπεί σε μια ισχυρή ισλαμική χώρα.

Λάδι στη φωτιά από Ερντογάν

Φαίνεται πως η περιοδεία στη Β. Αφρική δεν κατάφερε να «μαλακώσει» την καρδιά του πρωθυπουργού της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, καθώς η απόφαση για την ανάπλαση της πλατείας Γκεζί δεν φαίνεται να αλλάζει, ενώ πλέον η δαιμονοποίηση των διαδηλώσεων από την κυβέρνηση έχουν φτάσει σε σημείο να θυμίζουν την Ιερά Εξέταση.
Η κυβέρνηση, αφού πρώτα επέτρεψε στην Αστυνομία να χρησιμοποιήσει υπέρμετρη βία και αφού συνέλαβε περί τους 50 ανθρώπους που ενημέρωναν τον κόσμο μέσω Διαδικτύου για τα επεισόδια, φαίνεται ότι θέλει να διχάσει ακόμα περισσότερο τον τουρκικό λαό, μιλώντας για τρομοκράτες και δαίμονες.
Αφού εξέφρασε τις αμφιβολίες για την περιβαλλοντική συνείδηση των Τούρκων πολιτών και μετά από δέκα μέρες συγκρούσεων που είχαν οδηγήσει στον θάνατο τουλάχιστον τριών ανθρώπων και τον τραυματισμό χιλιάδων, ο πρωθυπουργός Ταγίπ Ερντογάν από την Τύνιδα όπου βρισκόταν τοποθετήθηκε, λέγοντας πως τα έργα στην πλατεία Γκεζί θα πραγματοποιηθούν κανονικά.
Η κυβέρνηση φαίνεται να είναι ανυποχώρητη, ενώ δεν δείχνει να φοβάται μια πιθανή έντονη(;) σύγκρουση με την κοσμική αντιπολίτευση. Ο Ερντογάν εμφανώς δυναμωμένος από την επίσκεψή του στις χώρες του Μακχρέμπ και διαβλέποντας πως η δημιουργία μιας ισχυρής ισλαμικής Μέσης Ανατολής είναι δυνατή δεν δείχνει τη διάθεση να κάνει ούτε ένα βήμα πίσω.
Η κίνηση των υποστηρικτών τού Ταγίπ Ερντογάν να κατέβουν σε πορείες και να συγκρουστούν το βράδυ της Τετάρτης με τους υποστηρικτές της αντιπολίτευσης αποδεικνύει πως ο Τούρκος πρωθυπουργός είναι «πολύ σκληρός για να πεθάνει».
Η κατασκευή της τρίτης γέφυρας του Βοσπόρου, όπου δεν φαίνεται να υπάρχει πρόθεση αλλαγής του ονόματός της (Σελίμ), φανερώνει την ξεκάθαρη απόφαση του πρωθυπουργού της γειτονικής χώρας να μην υποχωρήσει στις αιτιάσεις των Αλεβιτών Τούρκων, καθώς θεωρεί πως «η μειοψηφία δεν γίνεται να επιβάλλεται επί της μειοψηφίας», διχάζοντας ακόμα περισσότερο το εσωτερικό της Τουρκίας. Σύμφωνα με διεθνείς αναλυτές, η εμμονική σχεδόν αντιμετώπιση του θέματος της γέφυρας από τον Ερντογάν έγκειται στο ότι και ο Σύριος πρωθυπουργός Ασαντ είναι Αλεβίτης και θέλει να δώσει ένα ξεκάθαρο μήνυμα προς τη Δαμασκό.
Η κυβέρνηση Ερντογάν δείχνει ότι δεν έχει ξεχάσει πως η κεμαλική αντιπολίτευση είχε προσπαθήσει να κλείσει κάποια στιγμή το κόμμα ΑΚΡ. Το «φυλούσε» αυτό ο Τούρκος πρωθυπουργός από ό,τι φαίνεται και πλέον με περισσότερους από 21 εκατομμύρια ψηφοφόρους κατακεραυνώνει την αντιπολίτευση και την προσπάθειά της να ανατρέψει τα σχέδια της κυβέρνησης.
Με την κατάσταση να παραμένει ρευστή στην Τουρκία και με τη Συρία ακόμη να βρίσκεται σε κατάσταση εμφυλίου πολέμου, η κυβέρνηση Ερντογάν δείχνει να μην υποχωρεί από τον αρχικό της στόχο. Το εσωτερικό της Τουρκίας φαίνεται διχασμένο, καθώς το πάτημα σε δυο βάρκες όλα αυτά τα χρόνια έφερε μια πολιτισμική σύγχυση στον τούρκικο λαό. Η άκρατη ισλαμοποίηση της Τουρκίας που δείχνει να θέτει την κοσμική πλευρά στο περιθώριο και το ευρωπαϊκό όνειρο να βαλτώνει αποδεικνύουν πως τα τελευταία επεισόδια του δράματος δεν έχουν γραφτεί ακόμα…