Η εποχή της δοκιμασίας – Το παρασκήνιο για τις δραματικές πολιτικές εξελίξεις την περίοδο 2009 – 2012

Το βιβλίο του «Η εποχή της δοκιμασίας», από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, παρουσιάζει την Τετάρτη, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στις 19:00, ο Χάρης Καστανίδης.

Όπως ο ίδιος ο συγγραφές, πρώην υπουργός του ΠΑΣΟΚ, αναφέρει χαρακτηριστικά πως το βιβλίο του εμπεριέχει την εκρηκτική ιστορική ύλη που έπρεπε να συγκεντρωθεί και να τεθεί υπόψη του ελληνικού λαού ώστε να γνωρίζει.

Περιγράφει δραματικές πολιτικές εξελίξεις, μύθους, ψιθύρους, αποσιωπήσεις και σκοπιμότητες, αφανέρωτες μαρτυρίες, και σιωπή των πρωταγωνιστών που οδήγησαν

Τo matrix24.gr προδημοσιεύει ένα μέρος τους βιβλίου, που αναφέρεται στον γαλλογερμανικό συμβιβασμό της Ντοβίλ.

…Την κοινή αρνητική στάση των Ευρωπαίων έναντι οποιασδήποτε ιδέας για αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους τάραξε η συμφωνία Μέρκελ-Σαρκοζί, κατά τη συνάντησή τους της 18ης Οκτωβρίου 2010, στη γαλλική πόλη Ντοβίλ. Επανερχόμαστε στον Οκτώβριο των εκπλήξεων για την Ελλάδα. Στη Ντοβίλ, η Γερμανίδα καγκελάριος πρότεινε ένα συμβιβασμό στον Γάλλο πρόεδρο. Η Γερμανία θα αποδεχόταν τη γαλλική θέση για τη δημιουργία μόνιμου Ταμείου Στήριξης των χωρών με σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα, μετά το 2013, υπό την προϋπόθεση ότι η Γαλλία θα υιοθετούσε τη γερμανική αξίωση να συμμετέχουν στα μελλοντικά προγράμματα διάσωσης των κρατών και οι ιδιώτες επενδυτές. Η επιμονή της γερμανικής κυβέρνησης να επιμερίζεται το κόστος διάσωσης μιας οικονομίας και στους ιδιώτες επενδυτές, οφειλόταν στη συμπαγή αντίθεση της γερμανικής κοινής γνώμης να χρηματοδοτούνται προγράμματα στήριξης με χρήματα των φορολογουμένων. Η Μέρκελ, με δηλώσεις της μετά τη Σύνοδο Κορυφής της 28ης Οκτωβρίου 2010, ξεκαθάρισε απολύτως ότι επιθυμούσε να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των ιδιωτών, για να μην κληθούν ξανά οι ευρωπαίοι φορολογούμενοι να σηκώσουν μόνοι τους το βάρος μιας κρίσης. Η εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα στο κόστος μιας μελλοντικής διάσωσης, πρακτικά σήμαινε ότι οι τράπεζες και οι άλλοι ιδιώτες ομολογιούχοι θα συμμετείχαν στην αναδιάρθρωση του χρέους της υπό διάσωση χώρας, συμφωνώντας στο «κούρεμα» των ομολόγων που κρατούσαν στα χέρια τους. Ο Σαρκοζί αντέδρασε θετικά στην πρόταση της Μέρκελ και έτσι επήλθε ο γαλλογερμανικός συμβιβασμός της Ντοβίλ. Οι ηγεσίες των δύο χωρών επρόκειτο να υποστηρίξουν από κοινού την ιδέα της αναθεώρησης της συνθήκης της Λισαβόνας, προκειμένου να προβλεφθεί η δημιουργία του μόνιμου ευρωπαϊκού μηχανισμού για την αντιμετώπιση των κρίσεων και η λειτουργία του από το 2013 και ύστερα. Η προσφυγή στον μηχανισμό αυτό μιας χώρας με αδυναμία δανεισμού από τις αγορές, θα έπρεπε να συνοδεύεται από αναδιάρθρωση του χρέους της, το κόστος της οποίας, κατά ένα μέρος, θα ανελάμβανε ο χρηματοπιστωτικός τομέας και οι άλλοι ιδιώτες επενδυτές.

Η γαλλογερμανική συμφωνία έγινε αμέσως γνωστή και προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις. Οι ηγεσίες αρκετών χωρών εξέφρασαν την ενόχλησή τους για τη διεξαγωγή της διμερούς συνεννόησης ερήμην τους. Υψηλόβαθμοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δεν έκρυβαν τη διαφωνία τους για τη συμμετοχή ιδιωτών στο κόστος διάσωσης μιας χώρας και την ανησυχία τους για τις συνέπειες αυτού του σχεδίου. Ο Ζ.Κ. Γιούνκερ αντέδρασε, προτείνοντας την έκδοση ευρωομολόγου, αλλά ο ισχυρότερος πολέμιος της συμφωνίας Μέρκελ-Σαρκοζί αποδείχθηκε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζ.Κ. Τρισέ. Ο Τρισέ υποστήριξε, κατά τη συνεδρίαση του Eurogroup την ίδια ημέρα της γαλλογερμανικής συμφωνίας, όπως και στη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο τέλος Οκτωβρίου, ότι οι γαλλογερμανικές ιδέες θα πλήξουν την ευρωπαϊκή αγορά ομολόγων και θα ωθήσουν τράπεζες και θεσμικούς επενδυτές να απαλλαγούν από ομόλογα «ύποπτων χωρών», προκαλώντας πτωτική τάση στους τίτλους των χωρών αυτών. Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να εκτοξεύσει στα ύψη το κόστος δανεισμού χωρών με υψηλά ελλείμματα. Ο Τρισέ πίστευε ότι η συμφωνία της Ντοβίλ θα έβαζε σε κίνδυνο την ύπαρξη του ευρώ. Η θέση της Μέρκελ για την ανάγκη να επωμισθούν ζημίες, σε μελλοντικές αναδιαρθρώσεις χρέους, και οι ιδιώτες κάτοχοι κρατικών ομολόγων δεν ήταν λανθασμένη. Παρείχε όμως την άνεση χρόνου στους κερδοσκόπους να επιδιώξουν την αύξηση του κόστους δανεισμού των αδύναμων χωρών, κάνοντας διαρκείς κερδοσκοπικές κινήσεις. Την ίδια άνεση χρόνου παρείχε και στις τράπεζες για να προετοιμαστούν καταλλήλως, μειώνοντας την έκθεσή τους σε ομόλογα των χωρών της περιφέρειας, ώστε να εγγράψουν τις λιγότερες δυνατές ζημίες στους ισολογισμούς τους, όταν θα ερχόταν η ώρα πιθανής αναδιάρθρωσης χρέους μετά το 2013.

Οι φόβοι για τη συμφωνία της Ντοβίλ δεν άργησαν να επαληθευθούν. Τα ελληνικά, πορτογαλικά, ισπανικά και ιρλανδικά ομόλογα δέχθηκαν ισχυρές πιέσεις, λόγω της μεγάλης ρευστοποίησής τους. Περί το τέλος Νοεμβρίου, τα spreads των δεκαετών ομολόγων της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας σημείωσαν ανησυχητική άνοδο, ενώ το κόστος δανεισμού τους αυξανόταν σε ημερήσια βάση. Στα μέσα Δεκεμβρίου του 2010, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών έδωσε στη δημοσιότητα την τριμηνιαία έκθεσή της, με την οποία κατηγορούσε τη Γερμανία και τη Γαλλία ως σοβαρούς παράγοντες έντασης της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη31 . Στην ίδια έκθεση επισημαίνεται ότι η άνοδος των spreads των κρατικών ομολόγων των χωρών της περιφέρειας είχε χρονική αφετηρία την 18η Οκτωβρίου 2010, την ημέρα δηλαδή που συμφώνησαν Παρίσι και Βερολίνο τη συμμετοχή των ιδιωτών στις μελλοντικές αναδιαρθρώσεις χρέους.

Μέσα στις συνθήκες αυτές, ήταν εύλογες οι αντιδράσεις των πρωθυπουργών της Ισπανίας, της Ιρλανδίας και της Ελλάδας. Οι χώρες της περιφερειακής ευρωζώνης έδιναν μάχη επιβίωσης, προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν τα πιεστικά δημοσιονομικά προβλήματά τους. Γι’ αυτό επιθυμούσαν τη μεγαλύτερη δυνατή σταθερότητα στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Κάθε κλυδωνισμός επιδείνωνε τη θέση τους, την ώρα που η Ελλάδα είχε ήδη προσφύγει σε διεθνή οικονομική βοήθεια, η Ιρλανδία πιεζόταν να προσφύγει στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης, η Πορτογαλία εφάρμοζε πολιτικές σκληρής λιτότητας για να αποφύγει ένα πρόγραμμα δικής της διάσωσης και η Ισπανία κινδύνευε να καταρρεύσει, αν κατέρρεε το τραπεζικό της σύστημα. Στο τέλος του 2010 οι ισπανικές τράπεζες είχαν απώλειες ύψους 22 δις ευρώ από την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων, δάνεια 165 δις ευρώ προς τον κατασκευαστικό κλάδο ήταν προβληματικά, ενώ κατείχαν περίπου 203 δις ευρώ του δημόσιου χρέους της Ισπανίας. Η Ισπανία χρωστούσε συνολικά στις ξένες τράπεζες 877 δις δολάρια. Αν η Μαδρίτη αναγκαζόταν να προσφύγει στον μηχανισμό στήριξης, η ευρωζώνη θα βρισκόταν σε αδιέξοδο, καθώς ήταν αδύνατο να εξασφαλίσει τα κολοσσιαία ποσά που ήταν αναγκαία για τη χρηματοδότηση της ισπανικής οικονομίας. Την προσπάθεια αποτροπής δυσμενών εξελίξεων για ολόκληρη την ευρωζώνη αποσταθεροποίησε ο γαλλογερμανικός συμβιβασμός της Ντοβίλ.

Η αντιπαράθεση στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρξε έντονη. Στις 4 Νοεμβρίου 2010, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας παραχώρησε συνέντευξη τύπου επαναλαμβάνοντας τις κατηγορίες του. Στον Τρισέ απάντησε αμέσως ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Β. Σόιμπλε, απορρίπτοντας το επιχείρημά του για την αναστάτωση των αγορών32 . Στις 14 Νοεμβρίου, λίγο μετά τη συνάντησή του με τον Σαρκοζί στο Παρίσι, ο Έλληνας πρωθυπουργός άσκησε δριμεία κριτική στη Μέρκελ, εκφράζοντας την απογοήτευσή του για το γεγονός ότι η γερμανική πολιτική ωθούσε την Ευρώπη σε μια έξαρση της κρίσης χρέους. Ο Παπανδρέου επισήμανε ότι το πνεύμα της Ντοβίλ θα μπορούσε να παρασύρει τα επιτόκια των χωρών, όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, σε ένα ανοδικό σπιράλ και να σπρώξει τις οικονομίες τους προς τη χρεοκοπία. Ο Παπανδρέου πίστευε ότι οποιαδήποτε συνεισφορά των ιδιωτών επενδυτών στην αντιμετώπιση της κρίσης έπρεπε να προκύπτει μέσω ειδικών φορολογικών πολιτικών, όπως η θέσπιση φόρου επί των χρηματιστηριακών συναλλαγών. Στη δημόσια κριτική του Έλληνα πρωθυπουργού απάντησε με σκαιό τρόπο και πάλι ο Β. Σόιμπλε, προσερχόμενος στη συνεδρίαση του Eurogroup της 16ης Νοεμβρίου 2010: «Η Ελλάδα θα έπρεπε να θυμάται ότι η αλληλεγγύη δεν αποτελεί μονόδρομο». Οι σχέσεις Παπανδρέου-Μέρκελ δοκιμάστηκαν και λίγες μέρες νωρίτερα, στη Σύνοδο Κορυφής της 28ης Οκτωβρίου. Στη διάρκεια του γεύματος των ηγετών των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Παπανδρέου χαρακτήρισε ως αντιδημοκρατική τη γερμανική πρόταση να στερούνται του δικαιώματος ψήφου οι δημοσιονομικά «απείθαρχες» χώρες. Η Γερμανίδα καγκελάριος απάντησε, εμφανώς ενοχλημένη, με την απειλή να αποσύρει τη Γερμανία από το ευρώ. Το περιστατικό διέρρευσε στη βρετανική εφημερίδα Guardian 33, οπότε αναγκάστηκε να παρέμβει ο εκπρόσωπος της Μέρκελ για να τονίσει την προσήλωση της Γερμανίας στο κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, χωρίς όμως να διαψεύσει το ίδιο το περιστατικό. Οι πρωθυπουργοί της Ισπανίας και της Ιρλανδίας ήταν πιο προσεκτικοί στη δημόσια κριτική που άσκησαν.

Η αστάθεια που προκάλεσε η συμφωνία της Ντοβίλ και οι ισχυρές αντιδράσεις ακόμη και χωρών που διατηρούσαν παραδοσιακή συμμαχία με τη Γερμανία, οδήγησαν τελικά σε μια ηπιότερη λύση για την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα. Τον Δεκέμβριο του 2010 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε συμβιβαστική λύση, σύμφωνα με την οποία, η εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα σε πρόγραμμα διάσωσης μιας χώρας του ευρώ δεν θα αποτελούσε γενικευμένο κανόνα, αλλά θα κρινόταν κατά περίπτωση, μετά από αξιολόγηση της βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών της συγκεκριμένης χώρας. Ωστόσο, οι καθυστερήσεις της Γερμανίας από την αρχή της κρίσης και, αργότερα, η έγκαιρη αποκάλυψη των προθέσεων της Γερμανίας και της Γαλλίας για τις μελλοντικές εξελίξεις, διευκόλυναν το διεθνές τραπεζικό σύστημα να βελτιώσει προοδευτικά τη θέση του, μειώνοντας την έκθεση των τραπεζών στα ελληνικά ομόλογα και γενικότερα στο κρατικό χρέος των περιφερειακών χωρών της ευρωζώνης. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα πωλήσεων ελληνικών ομολόγων στο τρίμηνο Απριλίου-Ιουνίου 2010. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών την περίοδο αυτή, οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες πούλησαν ελληνικά ομόλογα ύψους 31 δις ευρώ, τα περισσότερα των οποίων κατέληξαν στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τον Σεπτέμβριο του 2011, ενόσω συνεχιζόταν η συζήτηση για το εύρος της συμμετοχής των ιδιωτών στην αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, το Bloomberg δημοσίευσε στοιχεία που έδειχναν ότι οι γερμανικές τράπεζες κατείχαν πλέον ελληνικά ομόλογα ύψους μόνο 17,4 δισ. ευρώ.