Το STRATFOR στον ΕΤτΚ: Ιράν: Η Τεχεράνη σκέπτεται πλέον την μετά-Χαμενεΐ εποχή

Στις 8 Σεπτεμβρίου τα κρατικά μέσα ενημέρωσης του Ιράν ανέφεραν ότι ο 75χρονος Χαμενεΐ υποβλήθηκε σε επιτυχημένη χειρουργική επέμβαση προστάτη και ότι σε λιγότερο από μία εβδομάδα θα πάρει θα εξιτήριο από το νοσοκομείο. Στην ιστοσελίδα του Γραφείου του Ανώτατου Ηγέτη περιέχονται οι φωτογραφίες των βασικών αξιωματούχων του καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένου του Ιρανού προέδρου Hassan Rouhani, που επισκέφθηκε τον ανώτατο ηγέτη στο νοσοκομείο.

Την ώρα που φαίνεται κάπως ασυνήθιστη η διαφάνεια του κράτους για τη χειρουργική επέμβαση, είναι κατανοητή η προσπάθεια του καθεστώτος να προκαταλάβει τις φήμες για την κατάσταση της υγείας του Χαμενεΐ. Για χρόνια κυκλοφορούσαν φήμες ότι ο ανώτατος ηγέτης έχει καρκίνο στο τελικό στάδιο. Και τώρα, καθώς η Ισλαμική Δημοκρατία διέρχεται ιστορικές αλλαγές στην αρένα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, οι ενδιαφερόμενοι στο ιρανικό πολιτικό κατεστημένο έχουν συμφέρον να προβάλουν τη σταθερότητα και την συνέχεια.

To ιρανικό πολιτικό κατεστημένο γνωρίζει πολύ καλά ότι o Χαμενεΐ -μαζί με τον πυρήνα των κληρικών του καθεστώτος που βρίσκεται στο τιμόνι από το 1989 όταν πέθανε ο Αγιατολάχ Χομεϊνί- είναι μεγάλης ηλικίας και είναι απίθανο να παραμείνει στην εξουσία για πολύ καιρό. Ο δεύτερος πιο ισχυρός κληρικός και επικεφαλής του Συμβουλίου Σκοπιμότητας, Ayatollah Ali Akbar Hashemi Rafsanjani, είναι πέντε χρόνια μεγαλύτερος από τον ανώτατο ηγέτη, αν και η υγεία του είναι σε καλύτερη κατάσταση. Ο Αγιατολάχ Ahmad Jannati, ο επικεφαλής του ελεγκτικού οργάνου για την νομοθεσία και τις εκλογές στο Συμβούλιο των Φρουρών, είναι 87.

Το 2007, το πιο ισχυρό θεσμικό όργανο των κληρικών του Ιράν, η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, έχασε τον πρόεδρό της -τον 85χρονο Αγιατολάχ Ali Meshkini, ο οποίος ήταν επικεφαλής για σχεδόν 25 χρόνια- και ο διάδοχός του, ο 83χρονος Αγιατολάχ Mohammad Reza Mahdavi-Kani, βρίσκεται σε κώμα από τις 4 Ιουνίου.
Με τα χρόνια, όσο γερνάει η ηγεσία, έχει αναπτυχθεί μια πολιτική τάξη πολιτών, καθώς έχει την εξουσία του τομέα της ασφάλειας κυρίως της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς. Στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο μέρος της 25χρονης θητείας του Χαμενεΐ ως ανώτατου ηγέτη δαπανήθηκε στην εξισορρόπηση των διάφορων ιδεολογικών παρατάξεων και των κέντρων εξουσίας. Στην περίπτωση που δεν έχει δυνάμεις πλέον ή πεθάνει, η ισορροπία μεταξύ αυτών των ενδιαφερόμενων παρατάξεων θα πληγεί.

Υπάρχει επίσης το ευρύτερο ερώτημα κατά πόσον η Ισλαμική Δημοκρατία -ένα περίπλοκο πολιτικό σύστημα ελέγχων, ισορροπιών, εποπτείας και ίντριγκας- έχει θεσμοθετηθεί με τέτοιον τρόπο ώστε μετά από σχεδόν 40 χρόνια να αντέξει το θάνατο του Χαμενεΐ, χωρίς σημαντικές εσωτερικές διαμάχες. Εκτός από την ενδεχόμενη αλλαγή στην κεφαλή του συστήματος, το Ιράν υποφέρει από σημαντικές οικονομικές πιέσεις, σε ένα επικίνδυνο περιφερειακό κλίμα για την ασφάλειά του. Στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι ο Χαμενεΐ είναι ο δεύτερος -μόνο- ανώτατος ηγέτης από την ίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας, μετά την επανάσταση του 1979, ολόκληρο το πολιτικό σύστημα πλησιάζει γρήγορα σε αδιέξοδο. Μια εξέταση της κατάστασης, τόσο νομικά όσο και πολιτικά, είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε πώς θα είναι το Ιράν στη μετα-Χαμενεΐ εποχή.

Το άρθρο 111 του Ιρανικού Συντάγματος ορίζει ότι αν ένας ανώτατος ηγέτης έχει απορριφθεί, πεθάνει ή παραιτηθεί, η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, που αποτελείται από 86 εκλεγμένους κληρικούς με 8ετή θητεία, θα είναι υπεύθυνη για το διορισμό νέου ηγέτη όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Μέχρι να γίνει η τοποθέτηση, ένα συμβούλιο που θα αποτελείται από τον πρόεδρο, τον επικεφαλής του δικαστικού σώματος και ένα νομικό από το Συμβούλιο των Φρουρών, που επιλέγεται από το Συμβούλιο Σκοπιμότητας, θα αναλάβουν τα καθήκοντα του ανώτατου ηγέτη. Εάν κάποιο από τα μέλη αυτού του συμβουλίου δεν μπορεί να εκπληρώσει τα καθήκοντά του, το Συμβούλιο Σκοπιμότητας θα επιλέξει αντικαταστάτη. Το άρθρο αναφέρει επίσης ότι αν ο ανώτατος ηγέτης είναι προσωρινά ανίκανος να ασκήσει τα καθήκοντά του λόγω ασθενείας ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, το συμβούλιο θα αναλάβει τα καθήκοντά του.
Δεδομένου ότι ο Rafsanjani είναι υψηλόβαθμο μέλος της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων και επίσης επικεφαλής του Συμβουλίου Σκοπιμότητας, ο ίδιος και η συντηρητική παράταξή του -στην οποία ο Rouhani είναι ένας βασικός παίκτης- θα έχουν σημαντική επιρροή στην επιλογή του διαδόχου. Σε περίπτωση που οι πραγματιστές συντηρητικοί ενισχύσουν την επιρροή τους στη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων στις εκλογές που έχουν προγραμματιστεί το 2015, θα έχουν ακόμη μεγαλύτερη επιρροή στην επιλογή του επόμενου ανώτατου ηγέτη.
Ωστόσο, οι πολεμοχαρείς αντίπαλοι της προεδρικής παράταξης το γνωρίζουν αυτό, εξηγώντας εν μέρει γιατί ο επικεφαλής του Συμβουλίου των Φρουρών Jannati είχε προειδοποιήσει τον Απρίλιο για πραξικόπημα ώστε να αναλάβει την εξουσία στη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, λέγοντας ότι το Συμβούλιο των Φρουρών θα εξετάσει προσεκτικά τους υποψηφίους. Οπως συνέβη, το Συμβούλιο των Φρουρών μπορεί να χρησιμοποιήσει το βέτο για τους υποψηφίους ώστε να επηρεάσει τη σύνθεση της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων. Συνεπώς, η μάχη για το ποιος θα διαδεχθεί τον Χαμενεΐ κατά πάσα πιθανότητα θα δοθεί του χρόνου στις εκλογές για το Συμβούλιο των Εμπειρογνωμόνων, καθιστώντας το αναπόφευκτο έργο του συμβουλίου για την εκλογή του νέου ανώτατου ηγέτη, μια δύσκολη διαδικασία.
Δεδομένου ότι ο Rouhani έχει τρία χρόνια μπροστά του για να κλείσει τη θητεία του (και είναι πιθανό να επανεκλεγεί) και δεδομένης της ηλικίας του Χαμενεΐ και την αβεβαιότητα με την υγεία του, η μετάβαση στον επόμενο ανώτατο ηγέτη θα μπορούσε κάλλιστα να λάβει χώρα υπό το βλέμμα του Rouhani, γεγονός που θα έδινε στον πρόεδρο μεγάλο κύρος, ιδίως με τη βοήθεια των πιθανών πολιτικών συμμάχων, συμπεριλαμβανομένου του επικεφαλής της δικαστικής εξουσίας, Mohammad Sadegh-Larijani, ο οποίος διορίστηκε στις 14 Αυγούστου για δεύτερη πενταετή θητεία. Επιπλέον, στην περίπτωση που ο Rafsanjani ζούσε περισσότερο από τον Χαμενεΐ και παραμείνει επικεφαλής του Συμβουλίου Σκοπιμότητας, το τρίτο μέλος της προσωρινής επιτροπής είναι επίσης πιθανό να είναι σύμμαχος του προέδρου.

Ο ρόλος του ως ανωτάτου διοικητή των ενόπλων δυνάμεων του Ιράν αποτελεί μια από τις κύριες πηγές εξουσίας του ανώτατου ηγέτη, που του δίνει τη δυνατότητα να διορίζει τους επικεφαλής τόσο στην Ισλαμική Επαναστατική Φρουρά όσο και στον Artesh (ισλαμικό στρατό). Οπως έχει και στο παρελθόν επισημάνει το Stratfor, η Ισλαμική Επαναστατική Φρουρά αντλεί τη νομιμότητά της από το σύστημα των κληρικών, ιδιαίτερα από τον ανώτατο ηγέτη. Αυτό παρέχει στο Σώμα τη δυνατότητα ισχυρής επιρροής στο εσωτερικό του συστήματος, δημιουργώντας ωστόσο το αίσθημα της ηθικής υποχρέωσης προς τα κορυφαία επίπεδα του θρησκευτικού κατεστημένου.

Ο Χαμενεΐ, δεδομένου του ρόλου του ως στενού υπολοχαγού του ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν και του πρώην για δύο θητείες προέδρου, κατόρθωσε να διατηρήσει την πολιτική (μη στρατιωτική) υπεροχή έναντι της στρατιωτικής. Είναι απίθανο ο διάδοχός του να έχει αυτό το είδους την εξουσία ή τα προσόντα και, ως εκ τούτου, θα είναι ευάλωτος στην επίδραση των πολιτικών θεσμών του κράτους και του στρατού, ιδιαίτερα της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς.

Τελικά, το αποτέλεσμα του συνεχιζόμενου αγώνα μεταξύ της κυβέρνησης Rouhani και των Σωμάτων (που υποστηρίζονται από τους σκληροπυρηνικούς κληρικούς και τους πολιτικούς) θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τη μετα-Χαμενεΐ εποχή, αναφορικά με το ποια πλευρά έχει μεγαλύτερη επιρροή στον ανώτατο ηγέτη. Ακόμα κι αν ο Χαμενεΐ ανακάμψει από την εγχείρηση, η επικείμενη σύγκρουση για την εξουσία στο αναπόφευκτο ενδεχόμενο της απουσίας του βρίσκεται στο μυαλό πολλών βασικών παραγόντων στην Ισλαμική Δημοκρατία.