Ο κοινωνικός δαρβινισμός στην εκπαίδευση: το επιστημολογικό υπόβαθρο των πρακτικών ταξινόμησης

Tweet Κατηγορία: ΆρθραΑρθρογράφος: Θανάσης Αλεξίου

  Θανάσης Αλεξίου (1),   Ο κοινωνικός δαρβινισμός στην εκπαίδευση: το επιστημολογικό υπόβαθρο των πρακτικών ταξινόμησης

Όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια επιδιώκεται να εξηγηθούν τα κοινωνικά φαινόμενα με βάση τη θεωρία της φυσικής επιλογής του Δαρβίνου. Εντούτοις η «επιβίωση του ισχυρότερου» που συνδέει τον κοινωνικό δαρβινισμό με τον οικονομικό και πολιτικό φιλελευθερισμό (Laissez faire), επανέρχεται τα τελευταία χρόνια κυρίως στην εκδοχή νεοδαρβινιστικών προσεγγίσεων που δίνουν

έμφαση στα γονίδια, τα μιμίδια κ.ά. Στη θεώρηση αυτή οι άνθρωποι ταξινομούνται κατά παρόμοιο τρόπο με τα ζώα, οι οικονομικές και οι κοινωνικές δομές εμφανίζονται ανάλογες της οργάνωσης άλλων έμβιων όντων.
Εφόσον οι άνθρωποι γεννιούνται με γενετικές ικανότητες που κατανέμονται άνισα και είναι ως εκ τούτου από τη φύση τους άνισοι, οι διαφορετικές επιδόσεις στο σχολείο, οι παραβατικές συμπεριφορές κ.λπ. θα αναζητηθούν στη βιολογία και στα γονίδια (2). Συνεπώς οποιαδήποτε παρέμβαση, λόγου χάρη, στην εκπαιδευτική διαδικασία που αποσκοπεί στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, απορρίπτεται, επειδή έρχεται σ’ αντίθεση με τη φυσική εξέλιξη των ανθρώπων και των πραγμάτων. Στο συγκείμενο αυτό, τα αντισταθμιστικά προγράμματα (ενισχυτική διδασκαλία, προγράμματα θετικών διακρίσεων κ.λπ.) παραβιάζουν τη φυσική εξέλιξη που βασίζεται στον «αγώνα για επιβίωση» και στην κατίσχυση του ισχυρότερου.

Το άρθρο αυτό αποσκοπεί στην κριτική ανασκευή αυτών των προσεγγίσεων για την κοινωνία και την εκπαίδευση με πρόθεση να καταδειχτεί ότι ο βιολογικός αναγωγισμός θέτει σε παρένθεση το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον με αποτέλεσμα να βιολογικοποιούνται τα κοινωνικά φαινόμενα. Ή προσέγγισή μας αποσκοπεί επίσης και στην αποπραγμοποίηση των κατηγοριών μέσω των οποίων προσδιορίζεται το ‘‘βιολογικό’’, το ‘‘κοινωνικό’’ κ.ο.κ.

Ο Δαρβίνος και ο κοινωνικός δαρβινισμός

Η κεντρική θέση του Δαρβίνου είναι ότι οι ζωντανοί οργανισμοί σχετίζονται μεταξύ τους και ότι αυτοί εξελίχτηκαν από το ένα είδος στο άλλο μέσω της τροποποίησης και της προσαρμογής τους (φυσική επιλογή), (Darwin 2009:99, 100, 160). Επομένως η φύση έχει ιστορία (Καλλίνικος 2009). Η θέση του Δαρβίνου ότι οι οργανισμοί που είναι καλύτερα προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον αφήνουν περισσότερους απογόνους από εκείνους που είναι λιγότερο προσαρμοσμένοι, παρόλο που η φυσική επιλογή δεν συνιστά μια προκαθορισμένη διαδικασία, αποτελεί τη βάση των παρεξηγήσεων. Ωστόσο ο Δαρβίνος, αναθεωρώντας τη θέση του J. Lamarc (3), ο οποίος δεν διαχωρίζει το εξωτερικό από το εσωτερικό περιβάλλον (4), προτείνει, σχετικοποιώντας ουσιαστικά μια στατική αντίληψη για το περιβάλλον να το δούμε ξέχωρα από τους οργανισμούς (βλ. Darwin 2009 :165-167). Ο αγώνας για επιβίωση, έννοια την οποία ο Δαρβίνος δανείστηκε από τον Th. Malthus (Essay on Population) γίνεται πρωτίστως από τους οργανισμούς ενάντια στο περιβάλλον ενώ μπορεί να γίνεται και ανάμεσα σε δια