Πνεύμα Θεατρικό: Οδύσσεια, ένα αριστουργηματικό παραμύθι

Από την Ηρώ Μητρούτσικου
Ένας από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες της εποχής μας καλείται για πρώτη φορά να δημιουργήσει μια παράσταση στην Ελλάδα. Ο γεννημένος το 1941 σε μια μικρή πόλη του Τέξας, Ρόμπερτ Ουίλσον, ανέλαβε να κάνει το ομηρικό έπος παράσταση. Πιο παλιά είχε φέρει παραστάσεις του στην Ελλάδα, την επική «Περσεφόνη», το «Κουαρτέτο» του Χάινερ Μύλλερ με την Ιζαμπέλ Ιπέρ, την «Τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ» του Μπέκετ και την «Όπερα της πεντάρας»

του Μπρεχτ και αναμέναμε με αγωνία αυτόν τον άθλο.
Τώρα, το Εθνικό Θέατρο τον κάλεσε να σκηνοθετήσει το πασίγνωστο έπος στο ανακαινισμένο κτίριο Τσίλλερ και έτσι ο Ουίλσον έκανε άλλο ένα αριστούργημα. Η παράσταση ήταν συμπαραγωγή του Εθνικού με το Piccolo Teatro του Μιλάνου. Ακούστηκαν πολλά για την υπέρογκη αμοιβή του σκηνοθέτη (650.000 από το Εθνικό και 250.000 από το Πίκολο), παρόλο που είναι το 1/3 του κανονικού του κασέ. Η αμοιβή του Μπομπ Ουίλσον, όμως, ήταν εφάπαξ και περιελάμβανε τη σύλληψη και τη διασκευή, τη σκηνοθεσία, τον σχεδιασμό των σκηνικών και τους φωτισμούς της παράστασης. Το τελικό ποσό, σύμφωνα πάντα με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού, «είναι σημαντικά χαμηλότερο από το άθροισμα των αντίστοιχων αμοιβών αξιόλογων Ελλήνων συντελεστών των ως άνω ειδικοτήτων, που έχουν συνεργαστεί τα τελευταία χρόνια με το Εθνικό Θέατρο». Η προεργασία που έχει κάνει ο ίδιος ο Ουίλσον είναι τουλάχιστον τριετής....
Και μια και ξεκαθαρίσαμε με όσα ακούγονταν, ας πούμε λίγα ή πολλά, λόγια για την εξαιρετική παράσταση που παρακολούθησα. Αυτό που είδα ήταν ένα άρτιο καλλιτεχνικό θέαμα με άψογη αισθητική, παιχνιδιάρικη διάθεση, χιούμορ και αλαφράδα. Ήταν η Οδύσσεια όπως την είδε ο Μπομπ Ουίλσον, όπως συνέλαβε και εκτέλεσε ο μεγάλος Αμερικανός σκηνοθέτης το έργο του Ομήρου!
Γενικά, οι παραστάσεις του Ουίλσον είναι οπερατικού χαρακτήρα, μεγάλης διάρκειας βασισμένες σε εικόνα, ήχο, κίνηση και μουσική. Δηλώνει, εξάλλου, ότι είναι κυρίως οπτικός και «γι’ αυτό αντέχει έξω από γλώσσα. Πρώτα βλέπω τις σκηνές και μετά βάζω τα λόγια. Ό,τι βλέπουμε δεν είναι απαραίτητο να ακολουθεί ό,τι ακούμε».
Η παράσταση ήταν ένα αριστούργημα. Ξεκινούσε και τελείωνε με όλους τους ηθοποιούς επί σκηνής να υποδύονται θεούς ή ξωτικά χαρούμενα στο δάσος. Εκείνη τη στιγμή είχα την αίσθηση ότι βλέπω κάποια σκηνή από το Όνειρο καλοκαιρινής νυκτός! Έπειτα μπήκαμε στην ιστορία του Οδυσσέα. Υπέροχη η διπλής οπτικής σκηνή της Καλυψούς.
Όλη η παράσταση έχει μεγαλείο και μινιμαλισμό. Δεν παραπέμπει σε έπος, αλλά σε μια ζωντανή ταινία. Σαν ένα πανέμορφο παραμύθι που θα μπορούσε να έχει κάνει ο Τιμ Μπάρτον ή να εκτυλίσσεται σε ταινία Μπάτμαν. Ένα παραμύθι που μπορούν άνετα να δουν και παιδιά! Ο Ουίλσον δηλώνει ότι δεν του αρέσει το λυπητερό θέατρο και ζητά από τους ηθοποιούς να υπονομεύουν τα πάντα και στις δραματικές σκηνές, να υπάρχει μια σπίθα χιούμορ! Τον χαρακτηρίζει αποστασιοποίηση, ο βουβός κινηματογράφος και ο μεταμοντερνισμός και χρησιμοποιεί πολλά στοιχεία μιμικής. Ο Δ. Παπαϊωάννου έχει επηρεαστεί άμεσα από αυτόν. Σε όσους, λοιπόν, άρεσε η Μήδεια και η τελετή έναρξης, ας μην χάσουν αυτή την παράσταση. Δύσκολα στην Ελλάδα θα δούμε, σύντομα, κάτι τέτοιο...
Η παράσταση είναι χωρισμένη σε σκηνές, έχει απίστευτη λεπτομέρεια στην κίνηση και τους φωτισμούς, απόλυτη ακρίβεια στην εκτέλεση όλων, ακόμα και στο πως θα ανοίξουν τα δάχτυλα οι ηθοποιοί. Χωρίς να έχει χορευτικά στοιχεία, χωρίς να έχει έντονη ή γρήγορη κίνηση, διέπει όλη την παράσταση μια υπέροχη χορογραφία. Οι ρόλοι μοιάζουν να βγαίνουν μέσα από αρχαία ελληνικά αγάλματα. Το πρόσωπο και το σώμα των ηθοποιών-εκτελεστών είναι βαμμένα λευκά (κάτι που συνηθίζεται στο θέατρο Καμπούκι και στο Μπούτο) με έντονα χείλη και μάτια, ώστε το πρόσωπο να γίνεται μάσκα και αρχετυπική μορφή. Το μακιγιάζ του Οδυσσέα λες και έγινε με βάση το προσωπείο του Αγαμέμνονα που βρέθηκε στις Μυκήνες. Τα κουστούμια παραπέμπουν σε αρχαία Ελλάδα, αλλά ωστόσο είναι μοντέρνα, η κίνηση των ηθοποιών είναι σαν να είναι μαριονέτες και συχνά παραπέμπει και σε θέατρο σκιών (εξάλλου μαριονέτες των Θεών δεν γίνονται συχνά οι θνητοί κατά τον Όμηρο και τον Αισχύλο;).
Είναι λάθος ν’ αναζητήσει κανείς ψυχολογικές προεκτάσεις στους ρόλους, μια και το ζητούμενο ήταν ένα τέλειο αισθητικά αποτέλεσμα. Ακόμα και η σκηνή στον Άδη, όπου ο ήρωας συναντάει την νεκρή του μητέρα, όσο υποβλητική κι αν είναι, δεν έχει συναισθήματα! Ο φορμαλιστικός κορσές του Ουίλσον σε κάνει να νομίζεις συχνά ότι βλέπεις καρτούν ή βωβό κινηματογράφο και τα λόγια μπαίνουν σαν ταμπελίτσες! Αυτό, όμως, ίσως προσθέτει, αντί να αφαιρεί στο όλο αποτέλεσμα... Ακόμα κι η πολύ άγρια σκηνή όπου ο Οδυσσέας εκτελεί τους μνηστήρες γίνεται απλά, σαν να τους φυσάει και να πέφτουν! Ο Ουίλσον απεχθάνεται τη βία στην σκηνή.
Εκτυφλωτικά χρώματα, έντονα γεωμετρικά στοιχεία, ελάχιστα σκηνικά αντικείμενα, σκηνικό που μεταμορφώνεται συνεχώς και υπέροχη μουσική που εκτελείται ζωντανά από τον Θοδωρή Οικονόμου ο οποίος καθ’ όλη τη, μεγάλη, διάρκεια της παράστασης, δείχνει απίστευτα ευτυχισμένος γι αυτό που κάνει! Οι κινούμενοι πλαϊνοί τοίχοι άλλαζαν κάθε τόσο την οπτική και τον χώρο, σε συνδυασμό με τους υπέροχους και άπειρους φωτισμούς. Κάθε τόσο φρόντιζε να σπάει το παραμύθι βγάζοντας στην σκηνή τους τεχνικούς για να μαζέψουν μπροστά στα μάτια μας τα σκηνικά αντικείμενα.
Όλοι οι ηθοποιοί (εκτός του ήρωα) επωμίζονται από δύο και πάνω ρόλους. Η Μαρία Ναυπλιώτου, η οποία ερμηνεύει όλες τις γυναίκες με τις οποίες έχει ερωτική επαφή ο Οδυσσέας, μοιάζει με αρχαιοελληνική κόρη κι ο Ζαλμάς, παρόλη την αποστασιοποίηση, δίνει έναν Οδυσσέα άνθρωπο κι όχι ήρωα! Ας μην ξεχνάμε ότι και οι δύο έχουν υπάρξει χορευτές. Η Ζέτα Δούκα πολύ καλή κι εντυπωσιακή ως Θεά Αθηνά κι Λυδία Κονιόρδου υπέροχη και ως βασίλισσα των Φαιάκων, αλλά και ως το πιο κωμικό πρόσωπο της παράστασης, η γριά παραμάνα. Από τους συντρόφους του Οδυσσέα ξεχώριζαν ο Άκης Σακελαρίου με την πολύ έντονη εκφραστική μάσκα του προσώπου του (έχει θητεύσει στον Τερζόπουλο, ενώ έχει ξανασυνεργαστεί με τον Wilson), και οι πάντα εξαιρετικοί Κων/νος Αβαρικιώτης και Κοσμάς Φοντούκης. Υπέροχη κι η Μαριάννα Καβαλιεράτου, ως ξωτικό-Πουκ, που δένει τις σκηνές μεταξύ τους και μας υπενθυμίζει ότι βλέπουμε ένα μαγικό παραμύθι. Εντυπωσιακός ο Κύκλωπας (φτιάχτηκε στο εργαστήρι του Piccolo Teatro), αλλά και όλα τα σκηνογραφικά μέρη της παράστασης. Πόσο έξυπνη ήταν η σκηνή με τον ασκό του Αιόλου...
Τρία πράγματα δεν μου άρεσαν: η Σκύλα και η Χάρυβδη, γιατί με παρέπεμπαν σε πανέμορφο παιδικό θέατρο, η εμμονική επανάληψη κάποιον φράσεων (ευτυχώς λίγων) όπως συμβαίνει και στην όπερα, και η επανάληψη των κωμικών στοιχείων από την παραμάνα που πια ήταν κάτι παραπάνω από αναμενόμενα!
Βγήκα εντυπωσιασμένη από μια πανέμορφη παράσταση. Ένα κλασσικό αφηγηματικό κείμενο που έγινε θέατρο, όχι απλά χωρίς στοιχεία φολκλόρ, αλλά ένα εντελώς μοντέρνο αριστούργημα! Εξάλλου, η «Οδύσσεια» δεν ήταν ένα αρχαίο δράμα, αλλά λαϊκό έπος, το οποίο εξιστορούσε μπροστά σε απλό κοινό ο αοιδός! Ήταν ένα παραμύθι για μεγάλους και μικρούς κι αυτό κατάφερε να κάνει τώρα και ο Μπομπ Γουίλσον! Άρα, θεωρώ ότι πέτυχε και με το παραπάνω τον στόχο του και μας χάρισε ένα χάρμα οφθαλμών.
Μια παράσταση που θα δω και δεύτερη φορά και συνιστώ σε όλους να την δουν και μάλιστα μαζί με τα παιδιά τους! Εισιτήρια βρίσκεις και στο θέατρο και στην προπώληση, οι εξώστες έχουν πολύ καλή (ίσως και καλύτερη ορατότητα) κι υπάρχει και εισιτήριο ανέργων 5 ευρώ. Παίζεται από Τετάρτη έως Κυριακή.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Alarme... Άττις
Βασανίζομαι... Άβατον
Βρώμικα κόλπα... Studio Κυψέλης
Δεσποινίς Μαργαρίτα... Πράξη Επτά Studio
Γυάλινος κόσμος... Δημήτρης Χορν
10cm up... Rabbithole
Γιοι και κόρες, μια παράσταση για την αναζήτηση της ευτυχίας... Bios
I am my own wife... 104
Κατσαρίδα... Αθηνών
Λευκές νύχτες / Φόνισσα... Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας
Mια απ' τα γίδια... Ήβη
Η πόρνη από πάνω... Σφενδόνη
Χοντροί άντρες με φούστες... 104
Ψευδαισθήσεις... Οδού Κυκλάδων
Βυσσινόκηπος/Η ρομαντική ιστορία... Θέατρο Νέου Κόσμου