Η σημασία του «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου και του έπους του ‘40

72 χρόνια έχουν περάσει από μια από τις σπουδαιότερες στιγμές της σύγχρονης Ελλάδας. Η εθνική επέτειος της 28ης Οκτωβρίου γιορτάζεται κάθε χρόνο με λαμπρότητα και το «έπος του σαράντα» διδάσκεται με όλη την σπουδαιότητα που του πρέπει στα σχολεία.

Αλλά η ανάγκη για ένα σύμβολο ιστορικής σημασίας, στερεί από την άρνηση του Ιωάννη Μεταξά να ενδώσει στο ιταλικό τελεσίγραφο και, κυρίως, από τα πολεμικά γεγονότα που ακολούθησαν μια ανάλυση σε μεγαλύτερο

βάθος. Για τους περισσότερους από εμάς η 28η Οκτωβρίου συνοψίζεται στο εξής τρίπτυχο: Ο περήφανος λαός που λέει «όχι» στον επίδοξο κατακτητή – ανεβαίνει στα βουνά και φωνάζοντας «αέρα» τον απωθεί – αναγκάζει τους Γερμανούς συμμάχους των Ιταλών να επέμβουν και να καθυστερήσουν την επίθεσή τους στη Γερμανία.

Πάνω – κάτω, τα πράγματα ήταν όντως έτσι. Πώς θα μπορούσε το ελληνικό έθνος να δεχτεί να παραχωρήσει γην και ύδωρ στους φασίστες; Και, όντως, η νίκη επί των Ιταλών στη συνέχεια ήταν απρόσμενη και εντυπωσιακή, βάζοντας αναγκαστικά και τους Γερμανούς στο παιχνίδι. Αλλά υπάρχουν κι άλλες λεπτομέρειες που ξεχνάμε και που μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο την συμβολή της Ελλάδας στην εξέλιξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπέρ των δυνάμεων «του καλού».  

Η πολιτική κατάσταση

Με εξαίρεση την Γαλλία και τις βασιλευόμενες δημοκρατίες της Μεγάλης Βρετανίας, της Ολλανδίας, του Βελγίου και των Σκανδιναβικών χωρών, η υπόλοιπη Ευρώπη ζούσε μια εποχή απολυταρχίας –ήταν οι συνέπειες της μεγάλης οικονομικής κρίσης της εποχής. Ο Στάλιν στην ΕΣΣΔ, ο Χίτλερ στη Γερμανία, ο Μουσολίνι στην Ιταλία, ο Φράνκο που έβγαινε νικητής από τον ισπανικό εμφύλιο ήταν οι πιο γνωστοί δικτάτορες εκείνες της περιόδου. Αλλά και στα υπόλοιπα κράτη της ηπείρου, στα Βαλκάνια, την Ουγγαρία και την Πορτογαλία, η δημοκρατία ήταν μια ξεχασμένη έννοια.

Στην Ελλάδα συνέβαινε το ίδιο. Θυμόμαστε τον Ιωάννη Μεταξά ως τον ηγέτη που είπε το «Όχι» στους Ιταλούς, αλλά ξεχνάμε ότι και ο ίδιος ήταν ένας δικτάτορας και μάλιστα με πολιτική φιλοσοφία πολύ κοντινή στο φασισμό. Την κρίσιμη ώρα, όμως, ο Μεταξάς μίλησε εκ μέρους όλων των Ελλήνων. Το «Όχι» δεν ήταν δικό του (και πραγματικά δεν ήταν δικό του, αφού ο ίδιος είπε στον Ιταλό πρέσβη τη φράση «Alors, c’est la guerre» – έχουμε πόλεμο λοιπόν-, ενώ το περίφημο «Όχι» ήταν ιαχή του κόσμου την επόμενη στους δρόμους, εμπνευσμένη από τους τίτλους των εφημερίδων). Ήταν η άρνηση του ελληνικού έθνους. Σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη, οι φασίζουσες δικτατορίες διευκόλυναν τους σκοπούς του Άξονα, στην Ελλάδα όμως όχι…

Η ψυχολογία του πολέμου

Η καθυστέρηση της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα του Χίτλερ εναντίον των Σοβιετικών λόγω της εμπλοκής τους στο βαλκανικό μέτωπο είναι μια επική ιστορία που συνοψίζει τις πολεμικές επιτυχίες των Ελλήνων κατά των Ιταλών στην Πίνδο, αλλά είναι και κάπως υπεραπλουστευτική. Δεν ήταν μόνο η Ελλάδα ο λόγος που οι Γερμανοί κόλλησαν στις λάσπες του Βόλγα.

Παραδόξως, αυτό που πέτυχαν οι Έλληνες στο αλβανικό μέτωπο -και που σπάνια το ακούμε στις εορταστικές εκδ