Τα πρώτα ελληνικά τυπογραφεία

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ Η. ΧΑΛΑΖΙΑ
Τα 400 χρόνια της σκλαβιάς φωτίζονται κατά καιρούς από λάμψεις ελευθερίας κατά καιρούς, και διακηρύξεις ελευθεροτυπίας, που απευθύνονται, μέσα στο ίδιο το ελλαδικό έδαφος, από Έλληνες σε Έλληνες. Είναι τα τυπογραφεία, που εμφανίζονται εδώ και εκεί και εκδίδουν φυλλάδια και βιβλία, για τους Έλληνες που ζουν κάτω από τη δυσβάστακτη οθωμανική σκλαβιά. Πότε δούλεψαν σαν αυτόνομα ελληνικά, πότε υπό την καθοδήγηση κάποιου ξένου. Δεκατρία τυπογραφικά δημιουργήθηκαν εκείνα τα χρόνια.

Οι Έλληνες δεν ήταν άμοιροι της τυπογραφικής τέχνης. Ήδη δύο δεκαετίες μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο, τυπώνουν στο Μιλάνο της Ιταλίας το πρώτο βιβλίο. Είναι σημαδιακή ημερομηνία: 30 Γενάρη του 1476. Τότε κυκλοφόρησε η Γραμματική του Κωνσταντίνου Λάσκαρη. Το εξίσου σημαντικό σ΄ αυτή την περίπτωση είναι ότι ενώ όσοι λαοί ασχολήθηκαν με την έκδοση βιβλίων μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας, τύπωναν βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου, οι Έλληνες εκδότες δεν έκαναν τίποτα άλλο παρά να συνεχίζουν την προσπάθεια για μόρφωση του δικού τους λαού, και τύπωσαν ένα «εργαλείο» για την γλώσσα τους και λίγα χρόνια αργότερα Αριστοτέλη, Ευριπίδη, Γεωγραφία, Μαθηματικά, Ιατρική. Φωτισμένα μυαλά οι εκδότες θέλησαν να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους στο λαό.

Αλλά ας δούμε τι γινόταν στον καθαρά ελληνικό χώρο και ποια είναι τα τυπογραφία που ιδρύθηκαν.

Στα μέσα του 16ου αιώνα ζούσε στην Κωνσταντινούπολη ο Ισπανός τραπεζίτης Ιωσήφ Νάζης, φίλος του σουλτάνου Σελήμ. Η δύναμη και η επιρροή του ήταν παροιμιώδης. Η εύνοια που του έδειχε ο σουλτάνος ενοχλούσε τους άλλους μεγιστάνες της Πόλης, αλλά οι ίδιοι δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε για να την μειώσουν. Ο Ιωσήφ Νάζης ήταν άνθρωπος μορφωμένος με πνεύμα ανοιχτό και βοηθούσε τους λόγιους της πάλαι ποτέ βασιλεύουσας.

Το 1566 οι κάτοικοι της Νάξου έστειλαν απεσταλμένους τους στον Σελήμ και του ζήτησαν να τους απαλλάξει από τον δυνάστη τους Ιάκωβο Δ΄ Κρίστουν. Πράγματι ο Κρίστουν καθαιρέθηκε και η θέση του παραχωρήθηκε σαν δώρο από τον σουλτάνο στον Ιωσήφ Νάζη, που ονομάστηκε «θεία χάριτι Δουξ του Αγίου Πελάγους» αλλά στον κόσμο έγινε γνωστός σαν «βασιλιάς των Κυκλάδων». Το δουκάτο του Ιωσήφ Νάζη περιλάμβανε δώδεκα από τα κυριότερα κυκλαδονήσια, που ο ίδιος δεν τα επισκέφθηκε… ποτέ! Στην Νάξο, που ήταν και η έδρα του δουκάτου, είχε διορίσει τοποτηρητή του τον νομομαθή Φραγκίσκο Κορονέλλο, που σεβάσθηκε τα έθιμα και τις συνήθειες των κατοίκων. Το βασίλειο των Κυκλάδων διατηρήθηκε δεκατρία χρόνια. Έζησε μέχρι το 1579, χρονιά πέθανε ο Νάζης. Ο δούκας έπασχε από χρόνια λιθίαση και πέθανε σχετικά νέος στο κτήμα του στο Μπελβεντέρε της Κωνσταντινούπολης το 1579. Με την διαθήκη του όριζε στη γυναίκα του Ρεϊνα, μεταξύ των άλλων να συνεχίσει να βοηθά τους πνευματικούς ανθρώπους της Πόλης. Στα 20 χρόνια που έζησε η Ρεϊνα έκανε πολλά για την ανάπτυξη του πνεύματος. Ένα από αυτά ήταν η εγκατάσταση μέσα στο μέγαρο της στην συνοικία του Πέραν της Πόλης μεγάλου τυπογραφε