Κακός μάνατζερ, μεγάλος ηγέτης

Εχει μεγάλη πλάκα η υστερία που υπήρξε σε ολόκληρο τον κόσμο για τον Ούγκο Τσάβες – που και μετά το θάνατο του εξακολουθεί να προκαλεί πάθη. Διαβάζοντας και λιγάκι τον ξένο Τύπο ομολογώ πως λίγες φορές οι εκτιμήσεις των αναλυτών υπήρξαν τόσο ακραίες και διαφορετικές. Δεν καταφέρνουν να είναι ψύχραιμοι στην αποτίμηση της προσωπικότητας του εκλιπόντος, ακόμα και όσοι έχουν καλή γνώση των ιδιαίτερων συνθηκών της Λατινικής Αμερικής. Διάβασα π.χ την αποτίμηση του έργου του, που έκανε ο κ. Ρόρυ Κάρολ στους Νιου Γιόρκ Τάιμς – ένας από τους καλύτερους γνώστες της Λατινοαμερικάνικης πραγματικότητας.Ο Κάρολ κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο μακαρίτης ήταν τελικά ένας κακός μάνατζερ, αφού άφησε πίσω του μια χώρα με χρέη, διαφθορά και γραφειοκρατία. Υποθέτω ότι αν έγραφε τη βιογραφία του Άγιου Πέτρου, θα κατέληγε στο συμπέρασμα πως ήταν κάποιος που έκανε κακές παρέες – θέλω να πω ότι κανένα συμπέρασμα δεν είναι χειρότερο από αυτό που βασίζεται σε μια μερική ανάγνωση της πραγματικότητας. Αλίμονο αν οι ιστορικοί ρόλοι κρίνονταν με βάση το ΑΕΠ, τις εξαγωγές μιας χώρας ή αποκλειστικά και μόνο την όποια μεταβολή της πολιτικής κουλτούρας της: όλα αυτά είναι σημαντικά, αλλά η αποτίμηση του ρόλου ενός ηγέτη πρέπει να τα υπερβαίνει.Είναι εύκολο να χαρακτηρίσεις τον Τσάβες θεατρίνο: ήταν. Οι δημόσιες εμφανίσεις του ήταν θεαματικές, οι ομιλίες του στόχευαν στο συναίσθημα, η ίδια η μετονομασία της Βενεζουέλας σε «Μπολιβαριανή Δημοκρατία», προς τιμή του κινηματία απελευθερωτή της Λατινικής Αμερικής Σιμόν Μπολιβάρ, δείχνει ότι ο άνθρωπος είχε γνώση του πολιτικού φολκλόρ παίζοντας με συμβολισμούς.Ωστόσο όλα αυτά θα πρέπει να μην τα αποσυνδέεις με το πλαίσιο στο οποίο εξελίσσονται και κυρίως να μην κάνεις το συνηθισμένο λάθος να κάνεις αταίριαστες αναγωγές ανάμεσα στην πραγματικότητα της Βενεζουέλας και της Ευρώπης ή της Δύσης γενικότερα. Ενα πολύ συνηθισμένο λάθος του Δυτικού κόσμου είναι να πιστεύει πως τα δικά του μοντέλα, αξιακά και πολιτικά, βρίσκουν παντού εφαρμογές και επιτρέπουν συγκρίσει, λες κι ο κόσμος ο δικός μας, είναι όλος ο κόσμος: ποτέ δεν ήταν. Το να λες π.χ ότι ο Τσάβες είναι κάποιος που περιφρονούσε τη Δημοκρατία, γιατί το 1992 προσπάθησε να κάνει πραξικόπημα και να ανατρέψει την Κυβέρνηση είναι ως ιστορική παρατήρηση σωστό, αλλά λάθος αν δεν εξηγήσεις τι διάβολο Δημοκρατία ήταν εκείνη που ο Τσάβες ήθελε να ανατρέψει. Στην προκειμένη περίπτωση τα στρατόπεδα φτάνουν στις αγαπημένες τους υπερβολές: για τους μεν ο Τσάβες ήταν ο λαϊκός ηγέτης που μάχονταν για να φέρει τη Δημοκρατία που δεν υπήρχε, για τους δε ο Τσάβες ήταν ο κλασσικός δικτατορίσκος που ταύτιζε τη Δημοκρατία με τη δική του Εξουσία – η αλήθεια όμως είναι κάπου στη μέση.Όταν μιλάμε για Λατινική Αμερική πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι όροι Δημοκρατία ή Καθεστώς είναι μάλλον δυσδιάκριτοι – αυτό που μετρά περισσότερο είναι η εξουσία και η χρήση της. Στις χώρες στις οποίες η αξιοπρεπής φτώχια είναι το όραμα της μεσαίας τάξης, το κυρίαρχο ζήτημα νομίζω πως πρέπει να είναι η φροντίδα των ανθρώπων που υποφέρουν – όχι τώρα, αλλά αιώνες ολόκληρους. Ο Τσάβες, όπως οι περισσότεροι εξουσιαστές των χωρών της Λατινικής Αμερικής, είχε μάλλον γραμμένα στα παλιά του τα παπούτσια τα ιερά και τα όσια του δυτικού κοινοβουλευτισμού, αλλά τουλάχιστον αυτός το έκανε με σκοπό να βοηθήσει ανθρώπους με προβλήματα τεράστια. Είναι λογικό ο τρόπος που κυβέρνησε να χαρακτηρίζεται από τη Δύση «απολυταρχικός»: τέτοιος ήταν. Όμως είναι αμφίβολο, αν στις συγκεκριμένες χώρες, υπάρχουν περιθώρια να κυβερνήσεις με το σταυρό στο χέρι.Εκανε καλό στη Βενεζουέλα ο Τσάβες; Μπορεί οι δείκτες της οικονομίας να δείχνουν ότι μακροπρόθεσμα οι σοσιαλιστικές του εμμονές πληρώνονται ακριβά, όμως αν κρίνω από το πλήθος των φτωχών ανθρώπων που κλαίει εδώ και μέρες για το χαμό του, τόσο κακό δεν έκανε. Τουλάχιστον δημιούργησε στους φτωχούς της χώρας του τη λυτρωτική αίσθηση ότι για αυτούς νοιάζεται: δεν είναι και λίγο. Κυρίως ο Τσάβες έχει στα υπέρ του ότι δεν κρύφτηκε από την ευθύνη, ότι βγήκε μπροστά για να αντιμετωπίσει τα δύσκολα, ότι έπιασε το τιμόνι την ώρα της θύελλας: όταν μιλάμε για χώρες στις οποίες βασικά προβλήματα, όπως π.χ η παροχή νερού ή η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, παραμένουν δεκαετίες άλυτα, οφείλουμε να βλέπουμε με συμπάθεια τον θεατρικό κοινωνικό ακτιβισμό του. Αλλά προσοχή: οι πρακτικές του Τσάβες αφορούν τη Βενεζουέλα, του υποσιτισμού και της τεράστιας εγκληματικότητας.Ο δυτικός μας κόσμος δεν έχει ανάγκη από απολυταρχισμούς, προγράμματα κολεκτιβοποίησης της αγροτικής γης, υπερπληθωρισμό του νομίσματος, υπερδιόγκωση του δημόσιου, ή από λαϊκίστικες αποφάσεις όπως η κατάργηση των φόρων στη βενζίνη και άλλα τέτοια. Η Δύση ευτυχώς δεν είναι ακόμα Λατινική Αμερική ώστε να ψάχνει σωτηρία από δικούς της Τσάβες: αλίμονο αν φτάσει να τους έχει ανάγκη. Εχει τα προβλήματα της και είναι πολλά, αλλά ακόμα παραμένει πολύ μπροστά από τις Βενεζουέλες και τα αδιέξοδά τους. Ο κόσμος αυτών των χωρών ψάχνει ακόμα ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής – αυτό που στην Ευρώπη π.χ θεωρείται κεκτημένο δικαίωμα και πολύ και δικαίως θυμώνουμε όταν μας το υποβαθμίζουν. Το να λες ότι ο Τσάβες ήταν κινηματίας και άρα μη δημοκράτης είναι σαν να χρησιμοποιείς ανάλογους χαρακτηρισμούς για τον Ελευθέριο Βενιζέλο π.χ: αν δεν επεξηγείς την ιδιαίτερη ιστορική πραγματικότητά στην οποία διαδραματίστηκε η ηγεσία του προσώπου αυτά είναι κουταμάρες. Από την άλλη το να καλλιεργείς την εντύπωση ότι η Βενεζουέλα απέκτησε χάρη στον Τσάβες ένα είδος κοινωνικού κράτους που θα ζήλευε και η Σουηδία ή ο Καναδάς π.χ είναι παραχάραξη της πραγματικότητας – ιδεοληψία.Μερικά από τα έργα του Τσάβες, όπως ότι εξασφάλισε πόσιμο νερό στο 90% του πληθυσμού ή ότι περιόρισε την παιδική θνησιμότητα, υπήρξαν σημαντικά, αλλά πρόκειται για προβλήματα που ο δυτικός κόσμος έχει λύσει εδώ και δεκαετίες.Ο μακαρίτης ο Τσάβες ήταν συμβατός με το περιβάλλον που τον ανέθρεψε, παιδί της Λατινοαμερικάνικης πολιτικής ευθυμίας, καθεστωτικός ηγέτης και οραματιστής και την ίδια στιγμή σκληρός εξουσιαστής – τουλάχιστον για τα μέτρα του δικού μας φιλελεύθερου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Εγινε απαραίτητος για τις ισορροπίες στα διεθνή παιγνίδια, αγκάθι για τους αμερικάνους, και σίγουρα υπήρξε άνθρωπος με ψυχή και τόλμη. Αλλά, αν κρίνω από το γεγονός ότι το εθνικό νόμισμα της Βενεζουέλας υποτιμήθηκε κατά 90% επί των ημερών του, ιδιοφυία στη διοίκηση δεν υπήρξε. Πιθανότατα ο Κάρολ να έχει δίκιο: για τα μέτρα της Δύσης ήταν όντως κακός μάνατζερ γιατί, όπως όλοι οι ανάλογοι τύποι, πρότασσε ως σημαντικό το ψυχοθεραπευτικό και ανακουφιστικό «εδώ και τώρα» που οδηγεί πάντα σε χρεοκοπίες και άλλα δεινά. Όμως από την άλλη υπήρξε και εθνικός ηγέτης: στη Βενεζουέλα, που την ανακούφιση που πρόσφερε την είχαν ανάγκη, μπορούν να τον κλάψουν, να τον βάλουν σε μαυσωλείο και να τον προσκυνούν – η τριτοκοσμική τους αθωότητα δεν είναι δα και κανένα έγκλημα.Οφείλουμε να χαιρετίσουμε με σεβασμό τη μνήμη του Τσάβες. Και την ίδια στιγμή να μην τρέφουμε ψευδαισθήσεις: η ελπίδα είναι να βρούμε κάποιον καλό μάνατζερ που τόσο μας λείπει. Οι δημαγωγοί και οι θεατρίνοι δεν θα βοηθούσανε ιδιαίτερα την περίπτωσή μας…