Η οφειλή του Ελ Γκρέκο στον Μιχαήλ Άγγελο: Ο “Θρήνος” της Παναγίας

Η οφειλή του Ελ Γκρέκο στον Μιχαήλ Άγγελο: Η ανάρτηση εξετάζει δύο πίνακες με θέμα τον Θρήνο (Pietà), “ο πρώτος, μικρότερος σε διαστάσεις και παλαιότερος (αρχές της δεκαετίας του 1570, μεικτή τεχνική σε ξύλο, 28,9Χ20 εκ., The Philadelphia Museum of Art) και ο δεύτερος, μεγαλύτερος και λίγα χρόνια μεταγενέστερος”, “που τοποθετούνται στη ρωμαϊκή περίοδο του Γκρέκο (1570-1576) και αποκαλύπτουν την οφειλή

“Είναι πράγματι φανερή η πηγή της έμπνευσης αυτών των έργων από το ξακουστό γλυπτικό σύνταγμα της Πιετά, που στεγάζεται σήμερα στο Μουσείο της Καθεδρικής της Φλωρεντίας (Museo dell’ Opera del Duomo), ενώ ο Γκρέκο πρέπει να το είχε δει στη Συλλογή Bandini στη Ρώμη, όπου βρισκόταν τότε. Η συμπαγής σύνθεση, το γλυπτικό σώμα του Ιησού, το γερμένο κεφάλι του προς τα δεξιά σε αντίθεση με το σώμα και τα πόδια, που είναι στραμμένα προς τα αριστερά, τα χέρια που εκτείνονται για να αγκαλιάσουν τις δυο μορφές που υποστηρίζουν το σεπτό σκήνωμα, είναι παράλληλα και στις δυο συνθέσεις. Ο Γκρέκο έχει αντικαταστήσει την ανδρική μορφή του Νικοδήμου στο γλυπτικό σύνταγμα της Πιετά, όπου αναγνωρίζεται η αυτοπροσωπογραφία του Μιχαήλ Αγγέλου, με τη θρηνούσα Θεομήτορα, ενώ τη θέση της Παναγίας στα δεξιά του γλυπτού πρωτοτύπου έχει πάρει τώρα ο Άγιος Ιωάννης με την πλάτη γυρισμένη προς τον θεατή”.

“Οι μελετητές αναγνωρίζουν μια άλλη πηγή αυτών των έργων του Γκρέκο σε ένα γνωστό σχέδιο με θέμα τον Θρήνο, που είχε χαρίσει ο Μιχαήλ Άγγελος στην Vittoria Colonna (αρχές 1540, Isabella Stewart Gardner Museum): Η θρηνούσα Παναγία, με το κεφάλι και το βλέμμα στραμμένο προς τον ουρανό, και η στάση των ποδιών του νεκρού Χριστού φαίνεται να αντλούνται από αυτό το σχέδιο”, προστίθεται στην ανάλυση.

Και συνεχίζει: “Οι οφειλές αυτές δεν μειώνουν, ωστόσο, την πρωτοτυπία των έργων του Θεοτοκόπουλου, που ολοκληρώνεται στην ωριμότερη σύνθεση του Θρήνου. Η σκηνή έχει τοποθετηθεί πάνω στον γυμνό λόφο του Γολγοθά, με τους τρεις σταυρούς να διαγράφουν τη σιλουέτα τους στην κορυφή επάνω αριστερά. Ένας δραματικός ουρανός καταιγίδας κορυφώνει τη συγκινησιακή φόρτιση της παράστασης. Πράγματι, εδώ ο Γκρέκο εγκαταλείπει προσωρινά τον κλασικό κανόνα της εγκράτειας για να περιγράψει μια σκηνή με ακραία συναισθήματα: η Παναγία, με το πρόσωπο συσπασμένο από την απόγνωση, με τα μάτια δακρυσμένα και το στόμα μισάνοιχτο, σα να της ξέφυγε μόλις μια κραυγή, στρέφει το βλέμμα προς τον ουρανό, προαγγέλλοντας μια στάση και μια έκφραση που ο Γκρέκο θα επαναλάβει δεκάδες φορές στο μέλλον, ζωγραφίζοντας άλλοτε τον Εσταυρωμένο και άλλοτε τους μετανοούντες Αγίους της Αντιμεταρρύθμισης. Στην έκφραση του πόνου και στη στάση της Παναγίας αναγνωρίζεται η επίδραση του ελληνιστικού συντάγματος του Λαοκόοντα, από το οποίο ο Γκρέκο θα αντλήσει έμπνευση για τη δική του ανάλογη σύνθεση πολύ αργότερα. Η τέλεια ανατομία του γυμνού σώματος του Ιησού, αλλά κυρίως οι χρωματικές αρμονίες, τα μαβιά που συνομιλούν με τα πράσινα, με τα κίτρινα και τα ρόδινα, προαγγέλλουν την Αγία Τριάδα του κεντρικού βωμού του Αγίου Δομηνίκου του Παλαιού και αιτιολογούν μια χρονολόγηση του έργου στα τελευταία χρόνια πριν ο ζωγράφος φύγει για την Ισπανία”.

Κάτω: Μιχαήλ Άγγελος, Πιετά (1547), Μουσείο της Καθεδρικής της Φλωρεντίας (Museo dell’ Opera del Duomo),