Αστικη ευθυνη του δημοσιου απο πραξεις των δικαστικων οργανων του

Η ΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ Με παραγγελία του Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Λαρίσης και στα πλαίσια προανακρίσεως για παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών, αστυνομικά όργανα του Τμήματος...
Διώξεως Ναρκωτικών διενήργησαν, το Νοέμβριο του 1998, έρευνα σε εμπορικό κατάστημα με την επωνυμία «KANNABISHOP» και διαπίστωσαν ότι στο κατάστημα αυτό πωλούνταν διάφορα είδη ενδύσεως και ατομικής χρήσεως, τα οποία ήταν κατασκευασμένα από κάνναβη και έφεραν τυπωμένη απεικόνιση πεντάφυλλου ή επτάφυλλου μίσχου κάνναβης.Είχε προηγηθεί στις 21-9-1998 στην Αθήνα σύσκεψη, στην οποία είχαν λάβει μέρος εκπρόσωποι των Υπουργείων Υγείας και Προνοίας, Αναπτύξεως, Δημοσίας Τάξεως και Οικονομικών, η οποία είχε ως θέμα συζήτησης τον συντονισμό των δημοσίων υπηρεσιών, για την αντιμετώπιση του προβλήματος της εισαγωγής και κυκλοφορίας στην Ελλάδα προϊόντων, που περιείχαν συστατικά από κάνναβη. Κατά την εκτίμηση των συσκεφθέντων η διαφήμιση της κάνναβης, μέσω των προϊόντων αυτών και η εισαγωγή και το εμπόριο τέτοιων προϊόντων, συνιστούσε πρόκληση και παρακίνηση για χρήση και διαφήμιση ναρκωτικών κατά παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. Τα αστυνομικά όργανα, λοιπόν, θεώρησαν ότι ο εμπορευόμενος τα προϊόντα αυτά διαφήμιζε τη χρήση ναρκωτικών, κατά παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών, τον συνέλαβαν και κατέσχεσαν τα εμπορεύματα. Ο άτυχος καταστηματάρχης συνελήφθη και παραπέμφθηκε σε τακτικό ανακριτή, ασκήθηκε δε σε βάρος του ποινική δίωξη σε βαθμό κακουργήματος, για συντέλεση στη διάδοση της χρήσεως ναρκωτικής ουσίας και για πρόκληση σε χρήση και διαφήμιση της χρήσεως ναρκωτικής ουσίας κατά σύστημα, με σκοπό το κέρδος, κατέβαλλε δε χρηματική εγγύηση για ν’ αφεθεί ελεύθερος.Με την απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Λαρίσης ο έμπορος κηρύχθηκε αθώος όλων των κατηγοριών και διατάχθηκε η απόδοση των εμπορευμάτων, που είχαν κατασχεθεί.Ο καταστηματάρχης άσκησε αγωγή αποζημιώσεως κατά του ελληνικού δημοσίου και ισχυρίστηκε ότι η κατάσχεση των εμπορευμάτων και η σύλληψή του ήταν παράνομες ως αντίθετες στην κοινοτική αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, ενώ ήταν αντίθετες στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και προσέβαλλαν την τιμή και την προσωπικότητά του. ΄Το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε με την υπ’ αριθμ. 1501/2014 απόφαση της Ολομελείας του ότι ευθύνη του δημοσίου για αποζημίωση λόγω απλώς εσφαλμένης ερμηνείας του νόμου, ή απλώς εσφαλμένης εκτιμήσεως των πραγμάτων από δικαστικό λειτουργό δεν είναι συμβατή με τη φύση του δικαστικού έργου, εκ της οποίας το Σύνταγμα εγγυάται στον δικαστικό λειτουργό τη λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία του. Μόνο πρόδηλο σφάλμα του δικαστικού λειτουργού μπορεί να θεμελιώσει ευθύνη του δημοσίου για αποζημίωση, κατά την άποψη του Δικαστηρίου. Η έννοια του προδήλου σφάλματος, βέβαια, είναι μια αόριστη αξιολογική έννοια, η οποία γίνεται «λάστιχο» στην κρίση του εκάστοτε δικαστή.Η άποψη της μειοψηφίας ήταν ότι δεν προβλέπεται από το νόμο αγωγή αποζημιώσεως κατά του ελληνικού δημοσίου από πράξεις δικαστικών οργάνων, παρά μόνο στην περίπτωση της παραβίασης του ενωσιακού δικαίου. Δηλαδή ενώ προβλέπεται για το μείζον [ενωσιακό δίκαιο], δεν προβλέπεται για το έλασσον [παραβίαση του εθνικού δικαίου από τα κρατικά όργανα]. Κατά την άποψη αυτή, η αγωγή αποζημιώσεως υποβάλλει σε επανεξέταση τη διαφορά και μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικές ή και αντίθετες κρίσεις έναντι της δικαστικής αποφάσεως ή πράξεως, που οδήγησε σε αγωγή αποζημιώσεως κατά του ελληνικού δημοσίου.Η άποψη αυτή των δικαστών της μειοψηφίας είναι απολύτως εσφαλμένη. Κατά πρώτο λόγο, διότι το σχετικό άρθρο 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα δεν κάνει καμία διάκριση έναντι των δικαστών, αλλά αναφέρεται γενικά και αόριστα σε παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου, κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας, που τους έχει ανατεθεί. Οι δικαστές ασκούν δημόσια εξουσία, που τους έχει ανατεθεί από το σύνταγμα και τους εκτελεστικούς αυτού νόμους.Κατά δεύτερο λόγο, το γεγονός και μόνο ότι μπορεί η αγωγή αποζημιώσεως να οδηγήσει σε αντίθετη κρίση από αυτή, που αποφάσισε το δικαστήριο, η απόφαση του οποίου προξένησε βλάβη στον πολίτη, δεν μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη και νομικό εμπόδιο για να προσφύγει ο πολίτης εναντίον των δικαστικών οργάνων από πράξεις των οποίων ζημιώθηκε.Η πλειοψηφία του Συμβουλίου της Επικρατείας δέχθηκε, μεταξύ άλλων, ότι, εφ’ όσον το Σύνταγμα δεν ανέχεται να παραμένουν χωρίς αποζημίωση ζημίες, που κάποιος υφίσταται από ενέργειες οποιουδήποτε κρατικού οργάνου, μέχρις ότου ο νομοθέτης ρυθμίσει ειδικώς την ευθύνη του δημοσίου από πράξεις οργάνων της δικαστικής εξουσίας, το σχετικό άρθρο του νόμου, που παραπέμπει σε αστική ευθύνη του δημοσίου, εφαρμόζεται και για την δικαστική λειτουργία, μόνο εφόσον η πρόκληση ζημίας από πράξεις των οργάνων αυτών μπορεί να αποδοθεί σε πρόδηλο σφάλμα τους, δηλαδή σε οφθαλμοφανές λάθος.Ο πρόδηλος χαρακτήρας του σφάλματος της κρίσεως οργάνου της δικαστικής εξουσίας προκύπτει από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης περιπτώσεως, βάσει των οποίων η δικαστική πλάνη κρίνεται συγγνωστή [συγχωρητή] ή ασύγγνωστη [ασυγχώρητη], σύμφωνα με την απόφαση. Το Διοικητικό Εφετείο, στο οποίο άσκησε έφεση ο παθών, επιδίκασε ως χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη μόνο το ποσόν των 14.673,51 ευρώ, αντί του ποσού των 88.000 ευρώ, που διεκδικούσε για την προσβολή της προσωπικότητάς του, λόγω της συλλήψεως τού παθόντος ως εγκληματία.Το ίδιο Δικαστήριο δέχθηκε ότι παραβιάστηκαν οι διατάξεις για την προστασία της ιδιοκτησίας, ότι προσβλήθηκε η προσωπικότητά του, διότι υπέστη αδικαιολόγητη και απρόκλητη σωματική και ψυχική ταλαιπωρία και προσβλήθηκε ακόμα και το δικαίωμα στην κυριότητά του με την κατάσχεση των εμπορευμάτων του καταστήματός του.Επιπλέον, δέχτηκε ότι οι ενέργειες της συλλήψεως και κατασχέσεως των εμπορευμάτων του παθόντος βασίστηκαν στις κατ’ εσφαλμένη ερμηνεία των διατάξεων του νόμου περί ναρκωτικών διαπιστώσεις των διωκτικών και δικαστικών αρχών.Το Συμβούλιο της Επικρατείας θεώρησε ότι το διοικητικό εφετείο έσφαλλε, διότι η ευθύνη των οργάνων του δημοσίου μπορούσε να προκύψει μόνο από πρόδηλο σφάλμα, που συνίστατο στην παράβαση των διατάξεων του νόμου περί ναρκωτικών και όχι από την ευθεία εφαρμογή του σχετικού άρθρου, που αναφέρεται στην αστική ευθύνη του δημοσίου. Η νομική κατασκευή του Συμβουλίου της Επικρατείας για το «πρόδηλο σφάλμα» είναι προφανές ότι υψώνει, τελικά, μια ασπίδα «προστασίας» έναντι των δικαστών για τυχόν εσφαλμένες κρίσεις τους.Δεν υπάρχει ένα σταθερό και ασφαλές κριτήριο για το τι συνιστά δικαστικό σφάλμα, έτσι ώστε ο πολίτης να μπορεί να διεκδικεί αποζημίωση και να δικαιώνεται σε τέτοιες περιπτώσεις.Δυστυχώς, τα δικαστικά σφάλματα και οι εσφαλμένες δικαστικές αποφάσεις είναι πάρα πολλές και τις συναντάμε καθημερινά όσοι ασχολούμαστε με τη νομική επιστήμη και την εφαρμογή της στην πράξη. Η έννοια του προδήλου σφάλματος είναι στενή και φαίνεται ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας προσπαθεί ν’ αποφύγει την ενδεχόμενη σωρεία προσφυγών κατά του ελληνικού δημοσίου για δικαστικά σφάλματα. Με την ερμηνεία αυτή όμως, δεν πραγματώνεται το κράτος δικαίου, αλλά αντιθέτως γιγαντώνεται η δικαστική αυθαιρεσία, η οποία συναντάται σε πολλές περιπτώσεις. Ο κατάλογος των αδίκων καταδικαστικών αποφάσεων από σφάλματα [πρόδηλα ή μη], των δικαστικών οργάνων των ελληνικών δικαστηρίων μεγαλώνει και ο πολίτης το μόνο, που μπορεί να κάνει, είναι να προσφύγει ως τελική λύση, στο Δικαστήριο Των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Είναι πλέον επιβεβλημένη η θέσπιση κανόνων, οι οποίοι θα καθορίζουν την αστική ευθύνη των δικαστικών οργάνων για πράξεις ή παραλείψεις τους, κατά την άσκηση των δικαστικών καθηκόντων τους, ενώ από την άλλη πλευρά, ο πολίτης θα έχει στα χέρια του μια πρόσφορη προσφυγή εναντίον της δικαστικής εξουσίας για τυχόν σφάλματά της. Κανένας δεν είναι υπεράνω του νόμου και η ίδια η δικαστική εξουσία θα πρέπει να λογοδοτεί για τις πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων της.
Δημητρίου Σπυροπούλου, δικηγόρου Αθηνών [LLM Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο ], www.lawyeron.eu, e-mail: [email protected] [facebook – σελίδα : «Απαντήσεις σε νομικά θέματα που απασχολούν όλους μας»]