Το γνωστό-άγνωστο οικονομικό μέλλον του φθινοπώρου

Nouriel Roubini

Κατά το αποκορύφωμα του πολέμου στο Ιράκ, ο τότε αμερικανός υπουργός Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ μίλησε για «γνωστούς- άγνωστους» προβλέψιμους κινδύνους, η υλοποίηση των οποίων είναι αβέβαιη. Σήμερα, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με πολλούς γνωστούς-αγνώστους κινδύνους, οι περισσότεροι εκ των οποίων προέρχονται από την πολιτική αβεβαιότητα, σχολιάζει ο γνωστός οικονομολόγος Nouriel Roubini.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τρεις πηγές πολιτικής αβεβαιότητας θα κορυφωθούν αυτό το φθινόπωρο. Κατ’

αρχήν, παραμένει ασαφές εάν η Federal Reserve θα αρχίσει να μειώνει την επ’ αόριστον ποσοτική χαλάρωσή της το Σεπτέμβριο ή αργότερα, το πόσο γρήγορα θα μειώσει τις αγορές των μακροπρόθεσμων περιουσιακών στοιχείων, καθώς και το πότε και πόσο γρήγορα θα αρχίσει να αυξάνει τα επιτόκια από το σημερινό μηδενικό επίπεδό τους. Υπάρχει επίσης το ζήτημα του ποιος θα διαδεχθεί τον Μπεν Μπερνάνκι ως πρόεδρος της Fed. Τελικά, μία ακόμη κομματική διαμάχη για το ανώτατο όριο του χρέους της Αμερικής θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο κατάρρευσης της κυβέρνησης, αν η Βουλή των Αντιπροσώπων που ελέγχουν οι Ρεπουμπλικάνοι και ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα με τους Δημοκρατικούς συμμάχους του δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε έναν προϋπολογισμό.

Οι δύο πρώτες πηγές αβεβαιότητας έχουν ήδη επηρεάσει τις αγορές. Η άνοδος των αμερικανικών μακροπρόθεσμων επιτοκίων – από το χαμηλό του 1,6 % το Μάιο στο πρόσφατο ρεκόρ πάνω από 2,9 % – έχει οδηγηθεί από τους φόβους της αγοράς ότι η Fed θα μειώσει την QE πολύ νωρίς και πολύ γρήγορα και από την αβεβαιότητα που περιβάλλει τον διάδοχο του Μπερνάνκι.
Μέχρι τώρα, οι επενδυτές έχουν εφησυχάσει σχετικά με τους κινδύνους που τίθενται από την επικείμενη μάχη του προϋπολογισμού. Πιστεύουν ότι – όπως και στο παρελθόν – η δημοσιονομική αναμέτρηση θα τελειώσει με έναν συμβιβασμό τα μεσάνυχτα που θα αποφύγει τόσο την χρεοκοπία όσο και την κατάρρευση της κυβέρνησης. Όμως, οι επενδυτές φαίνεται να υποτιμούν το πόσο δυσλειτουργική έχει γίνει η εθνική πολιτική των ΗΠΑ. Με την πλειοψηφία του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος να έχει κηρύξει τζιχάντ εναντίον των κρατικών δαπανών, οι δημοσιονομικές εκρήξεις το φθινόπωρο δεν μπορεί να αποκλειστούν.
Οι αβεβαιότητες αφθονούν σε άλλες προηγμένες οικονομίες επίσης. Οι γενικές εκλογές της Γερμανίας φαίνεται πιθανό να έχουν ως αποτέλεσμα την επανάληψη της σημερινής κυβέρνησης συνασπισμού των Χριστιανοδημοκρατών της Καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ και των Ελεύθερων Δημοκρατών, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι ένας μεγάλος συνασπισμός μεταξύ του CDU και των Σοσιαλδημοκρατών είναι λιγότερο πιθανός. Στην πρώτη περίπτωση, η σημερινή γερμανική πολιτική απέναντι στην κρίση της ευρωζώνης δεν θα αλλάξει, παρά την κούραση από τη λιτότητα στην περιφέρεια της ευρωζώνης και την κόπωση από τις διασώσεις στον πυρήνα της. Οι πολιτικοί κίνδυνοι στην περιφέρεια της ευρωζώνης περιλαμβάνουν την κατάρρευση της κυβέρνησης της Ιταλίας και νέες εκλογές, ως αποτέλεσμα της ποινικής καταδίκης του πρώην Πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Ο κυβερνών συνασπισμός στην Ελλάδα θα μπορούσε να κινδυνεύσει, ενώ οι πολιτικές εντάσεις ενδέχεται να αυξηθούν ακόμη περισσότερο στην Ισπανία και την Πορτογαλία.
Όσον αφορά τη νομισματική πολιτική, η «καθοδήγηση προς το μέλλον» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας – η δέσμευση για διατήρηση των επιτοκίων σε χαμηλά επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα – είναι πάρα πολύ μικρή και πολύ αργή και δεν εμπόδισε την αύξηση του βραχυπρόθεσμου και του μακροπρόθεσμου κόστους δανεισμού, το οποίο θα μπορούσε να καταπνίξει ήδη την αναιμική οικονομική ανάκαμψη της ευρωζώνης. Το αν η ΕΚΤ θα χαλαρώσει την πολιτική της πιο επιθετικά είναι επίσης αβέβαιο.
Εκτός της ευρωζώνης, η ισχύς της ανάκαμψης του Ηνωμένου Βασιλείου και της μαλθακής «καθοδήγησης προς το μέλλον» της Τράπεζας της Αγγλίας έχουν οδηγήσει σε παρόμοιες «αδικαιολόγητες» αυξήσεις των επιτοκίων, τις οποίες η Τράπεζα της Αγγλίας, όπως και η ΕΚΤ, φαίνεται ότι αδυνατούν να αποτρέψουν ελλείψει πιο ισχυρής δράσης. Στην Ιαπωνία, η πολιτική αβεβαιότητα αφορά το αν το τρίτο μέρος των Abenomics – οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και η απελευθέρωση του εμπορίου για την τόνωση της δυνητικής ανάπτυξης – θα εφαρμοστεί και αν η αναμενόμενη αύξηση του φόρου κατανάλωσης το 2014 θα πνίξει την οικονομική ανάκαμψη.

Στην Κίνα, η Τρίτη Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος τον Νοέμβριο θα δείξει αν η χώρα σκέφτεται σοβαρά τις μεταρρυθμίσεις που στοχεύουν στη μετατόπιση την ανάπτυξης που βασίζεται στις επενδύσεις σε αυτή που βασίζεται στην κατανάλωση. Εν τω μεταξύ, η επιβράδυνση της ανάπτυξης της Κίνας συνέβαλε στο τέλος του υπερ- κύκλου αγαθών, η οποία , σε συνδυασμό με την απότομη αύξηση των μακροπρόθεσμων επιτοκίων (λόγω του τρόμου της πρόωρης εξόδου της Fed από την ποσοτική χαλάρωση), έχει οδηγήσει σε οικονομική και χρηματοπιστωτική πίεση πολλές αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Αυτές οι οικονομίες – οι χώρες BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) και άλλες – ήταν υπερεκτιμημένες για πάρα πολύ καιρό. Οι ευνοϊκές εξωτερικές συνθήκες – η επίδραση της ισχυρής ανάπτυξης της Κίνας στις υψηλότερες τιμές των βασικών εμπορευμάτων και το εύκολο χρήμα από τους πεινασμένους για απόδοση επενδυτές της προηγμένης οικονομίας - οδήγησε σε μία, εν μέρει, τεχνητή έκρηξη.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην Ινδία, τη Βραζιλία, την Τουρκία, τη Νότια Αφρική και την Ινδονησία, οι οποίες πάσχουν από πολλαπλές μακροοικονομικές και πολιτικές αδυναμίες – μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών, ευρεία δημοσιονομικά ελλείμματα, επιβράδυνση της ανάπτυξης και πληθωρισμός πάνω από τον στόχο – καθώς και αυξανόμενες κοινωνικές διαμαρτυρίες και πολιτική αβεβαιότητα πριν από τις εκλογές τους επόμενους 12-18 μήνες. Δεν υπάρχουν εύκολες επιλογές: η υπεράσπιση του νομίσματος με την αύξηση των επιτοκίων θα σκοτώσει την ανάπτυξη και θα βλάψει τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις. Η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής για την τόνωση της ανάπτυξης θα μπορούσε να ωθήσει τα νομίσματά τους σε ελεύθερη πτώση, προκαλώντας αύξηση του πληθωρισμού και να θέσει σε κίνδυνο την ικανότητά τους να προσελκύουν κεφάλαια για τη χρηματοδότηση των εξωτερικών ελλειμμάτων τους.

Υπάρχουν επίσης δύο μεγάλες γεωπολιτικές αβεβαιότητες. Πρώτον, η διαφαινόμενη στρατιωτική επίθεση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους κατά της Συρίας θα είναι περιορισμένη σε εφαρμογή και χρόνο, ή θα προκαλέσει μια ευρύτερη στρατιωτική αντιπαράθεση; Το τελευταίο πράγμα που μια εύθραυστη παγκόσμια οικονομία χρειάζεται τώρα είναι ένας ακόμα γύρος εκτόξευσης της τιμής του πετρελαίου.
Δεύτερον, πριν από ένα χρόνο οι ΗΠΑ έπεισαν το Ισραήλ να δώσει χρόνο στη μη- στρατιωτική προσέγγιση στις φιλοδοξίες για πυρηνικά όπλα του Ιράν. Όμως, μετά από ένα χρόνο οικονομικών κυρώσεων και διαπραγματεύσεων χωρίς αποτέλεσμα, η υπομονή του Ισραήλ σχετικά με αυτό που θεωρεί ως υπαρξιακό ζήτημα εξαντλείται. Ακόμα λιγότερο από μια πραγματική στρατιωτική σύγκρουση – η οποία θα μπορούσε να διπλασιάσει τις τιμές του πετρελαίου από τη μια μέρα στην άλλη- η επανάληψη της διάθεσης εκδίκησης από το Ισραήλ και ο φραστικός πόλεμος μεταξύ των δύο πλευρών θα μπορούσε να οδηγήσει σε απότομη αύξηση του κόστους της ενέργειας.
Οι διαφαινόμενοι γνωστοί- άγνωστοι κίνδυνοι είναι άφθονοι. Μερικά αποτελέσματα μπορεί να είναι πιο θετικά ή τουλάχιστον λιγότερο επιζήμια από ό,τι αναμενόταν . Αλλά η πραγματοποίηση κάποιων από τους κινδύνους που περιγράφονται εδώ, αυτό το φθινόπωρο, θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν την ασταθή ακόμη ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Και οι μετα- κίνδυνοι των πολιτικών σφαλμάτων και των ατυχημάτων παραμένει πολύ υψηλοί.

http://www.project-syndicate.org/commentary/the-main-risks-to-the-global-economy-in-the-coming-months-by-nouriel-roubini