Θα τελειώσει η Ευρώπη στην Κροατία;

Παρά τα πολλά δεινά της, η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να αποτελεί μια πυξίδα για τα φτωχότερα κράτη εκτός των συνόρων της. Πράγματι, η έλξη της διαδικασίας διεύρυνσης της ΕΕ υπήρξε ο πιο σημαντικός παράγοντας για την ανασύσταση της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής στα Δυτικά Βαλκάνια μετά το τέλος του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία στη δεκαετία του ’90, σχολιάζει ο John O’ Brennan, διευθυντής Ευρωπαϊκών Σπουδών και λέκτορας στην Ευρωπαϊκή Πολιτική στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας Maynooth (NUIM).
Η προσχώρηση της Κροατίας

στην ΕΕ την 1η Ιουλίου παρέχει μια ευπρόσδεκτη ώθηση σε μια περιοχή που έχει παραγκωνιστεί, ως αποτέλεσμα της «κόπωσης της διεύρυνσης» και της κρίσης ενδοσκόπησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διεύρυνση ενισχύει επίσης τη συμφωνία που υπεγράφη από το Κοσσυφοπέδιο και τη Σερβία τον Απρίλιο, ως μία ακόμα σημαντική εξέλιξη στην αποκάλυψη του ευρωπαϊκού μέλλοντος των Βαλκανίων.
Το αποφασιστική σημείο μετά από μια δεκαετία και πλέον πολέμου και αντιπαράθεσης ήρθε το Δεκέμβριο του 2012, όταν το Κοσσυφοπέδιο και η Σερβία άρχισαν να εφαρμόζουν μια συμφωνία για τον έλεγχο των συνόρων. Η συμφωνία του Απριλίου προχωρά περισσότερο με τη δημιουργία μιας ρύθμισης καταμερισμού της εξουσίας στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο, που έχει σχεδιαστεί για να ενισχύσει την τοπική αυτοδιοίκηση μέσα από μια ένωση δήμων με Σερβική πλειονότητα, παρέχοντας παράλληλα νέες ρυθμίσεις για την αστυνόμευση και το δικαστικό σώμα.

Το πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνώρισε την πρόοδο που έχει σημειωθεί τόσο από τη Σερβία όσο και από το Κόσοβο, δίνοντας μια (τρόπο τινά) ημερομηνία έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων στους Σέρβους και όρους στο Κοσσυφοπέδιο για να ξεκινήσει μια διαδικασία «προ-επιλογής». Το στοίχημα της ΕΕ εδώ είναι αν, μετά την προσχώρηση της Κροατίας, το αδιέξοδο της διεύρυνσης στα Δυτικά Βαλκάνια τελικά θα σπάσει.
Αλλά η κόπωση της διεύρυνσης μεταξύ των κρατών μελών εξακολουθεί να θολώνει αυτή την αισιόδοξη πρόβλεψη. Παρά το γεγονός ότι πάνω από τα τρία τέταρτα των κρατών μελών της ΕΕ είναι πρώην χώρες της διεύρυνσης, η διεύρυνση της Ένωσης δεν θεωρείται πλέον ως μια αμιγής επιτυχία. Αντιθέτως, συχνά παρουσιάζεται ως ριψοκίνδυνη. Στην πραγματικότητα, η κόπωση της διεύρυνσης ήταν το κυρίαρχο χαρακτηριστικό των σχέσεων της ΕΕ με τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων και εξηγεί γιατί η ενταξιακή διαδικασία υπήρξε «νεκρή» μέσα από παγωμένες διαπραγματεύσεις και την αμοιβαία δυσπιστία προς έναν όλο και πιο αβέβαιο προορισμό. Αυτό ισχύει ακόμη και μετά την προσχώρηση της Κροατίας.

Η κόπωση της διεύρυνσης εισήχθη στο ευρωπαϊκό πολιτικό λεξικό στον απόηχο των δραματικών αποτυχιών του γαλλικού και του ολλανδικού δημοψηφίσματος σχετικά με τη Συνταγματική Συνθήκη της ΕΕ το 2005. Η σοκαριστικά ολική απόρριψη της Συνταγματικής Συνθήκης από τα δύο ιδρυτικά μέλη της ΕΕ ζητούσε ένα εξιλαστήριο θύμα και η «εκρηκτική» διεύρυνση που ολοκληρώθηκε το προηγούμενο έτος – όταν προσχώρησαν ταυτόχρονα οκτώ πρώην κομμουνιστικές χώρες (μαζί με την Κύπρο και τη Μάλτα) – φαινόταν μια ένα καλό μέρος για να ρίξουν όλο το φταίξιμο. Ξαφνικά, «πολωνοί υδραυλικοί» κατέκλυσαν τα «παλαιά» κράτη μέλη.
Οι αιτούντες από τα Δυτικά Βαλκάνια έπρεπε, επομένως, να αντιμετωπίσουν μια διαδικασία που πλέον διαχειρίζεται μια πιο διακυβερνητική βάση από ό,τι το 2004, και η οποία έχει, κατά καιρούς, υπάρξει όμηρος των εγωιστικών διμερών απαιτήσεων των κρατών μελών. Η διεύρυνση θεωρούταν παραδοσιακά ένας τομέας όπου τα εθνικά συμφέροντα θα παραμερίζονταν πιο εύκολα σε σχέση με τις συμβατικές ρυθμίσεις της ΕΕ: ​​η κανονιστική διάσταση της διαδικασίας φάνηκε να απαιτεί μια πιο κοινοτική προσέγγιση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αλλά αυτό έχει αλλάξει ριζικά.

Η διεύρυνση είναι πλέον πιο εύκολα πολιτικοποιημένη στα επιμέρους κράτη μέλη και αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή υπάρχει ένας βασικός λόγος ευρωσκεπτικισμού πάνω στην οποία θα σχεδιαστεί. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και όχι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θέτει όλο και περισσότερο τα κριτήρια για την οριοθέτηση της προόδου στις ενταξιακές συνομιλίες, καθορίζοντας έτσι σε μεγάλο βαθμό το ρυθμό με τον οποίο οι διαπραγματεύσεις θα προχωρήσουν.
Αυτή η διακυβερνητική λειτουργία της διεύρυνσης λήψης αποφάσεων ήταν εμφανής στις απαιτήσεις της Σλοβενίας για τα χωρικά ύδατα της Κροατίας. Μπορεί επίσης να γίνει εμφανής στις συνεχιζόμενες ελληνικές αντιρρήσεις για το όνομα της Μακεδονίας και την επιμονή της Bundestag να εγκρίνει την πρόοδο των επιμέρους υποψήφιων χωρών – μια απαίτηση που έχει περιπλέξει ιδιαίτερα τις σχέσεις με την Τουρκία.

Υπάρχουν άφθονα στοιχεία από προηγούμενους γύρους διεύρυνσης της μετασχηματιστικής δύναμης της ΕΕ, να εκδημοκρατίζει και να «εξευρωπαΐζει» κράτη πριν την προσχώρησή τους. Όμως, η ΕΕ θα επιτύχει να αλλάξει νόμους, κανόνες και αξίες στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες μόνον εάν οι κυβερνήσεις των αιτούντων λάβουν σοβαρά υπόψη τους τις υποσχέσεις της. Θα πρέπει να είναι πρόθυμοι να αναλάβουν το κόστος της εφαρμογής, επειδή πιστεύουν ότι τα οφέλη για τις χώρες τους ως μέλη της ΕΕ (ή για τους ίδιους ως πολιτικούς παράγοντες) θα πραγματοποιηθούν.

Έτσι, η υπόσχεση της ΕΕ για ένταξη πρέπει απλά να είναι αξιόπιστη, για να πετύχουν οι μεταρρυθμίσεις εν όψει της προσχώρησης και να ενσωματωθούν στους κανόνες της ΕΕ οι υποψήφιες χώρες. Το πραγματικό πρόβλημα της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια είναι ότι η υπόσχεση (της ιδιότητας του μέλους) που έγινε σε επίδοξα κράτη το 2003 δεν είναι πλέον επαρκής για να αντιμετωπίσει τα τρέχοντα σημάδια κόπωσης της διεύρυνσης, η οποία έχει οδηγήσει σε μεταρρυθμιστική κόπωση, επιβραδύνοντας την πρόοδο των υποψηφίων της περιοχής και δημιουργώντας μάλλον μια στασιμότητα.
Πράγματι, σε αντίθεση με προηγούμενους γύρους ένταξης, η ΕΕ δεν παρέχει κανένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την επίτευξη της υπόσχεσης της ιδιότητας του μέλους που έγινε στη Θεσσαλονίκη πριν από δέκα χρόνια. Αντίθετα, η διαδικασία παραμένει ανοικτή και απροσδιόριστη. Ο Επίτροπος της ΕΕ για τη Διεύρυνση και την Ευρωπαϊκή Πολιτική Štefan Füle επιμένει ότι η διεύρυνση προχωρά, αλλά τα Δυτικά Βαλκάνια παραμένουν μια ευαίσθητη περιοχή, που ορίζεται από αμοιβαία ανταγωνιστικούς εθνικισμούς, ελλιπή κρατική συγκρότηση, βαθιά και διάχυτα πρότυπα διαφθοράς και ενδημική οικονομική κακοδιαχείριση.
Καθώς η ΕΕ γιορτάζει την προσχώρηση της Κροατίας – η οποία θα παρέχει αναμφίβολα μια βραχυπρόθεσμη ώθηση στη διαδικασία των μεταρρυθμίσεων σε όλα τα Δυτικά Βαλκάνια – αντιμετωπίζει μια σημαντική επιλογή σχετικά με την εμπλοκή της στην περιοχή. Μπορεί να αναζωογονήσει το πνεύμα των προηγούμενων διευρύνσεων, ή μπορεί να υποκύψει στην κόπωση της διεύρυνσης. Είτε έτσι είτε αλλιώς, το μέλλον της περιοχής είναι εύθραυστο.

http://www.project-syndicate.org/commentary/the-consequences-of-the-eu-s-enlargement-fatigue-by-john-o-brennan