Για ποια ταυτότητα μιλάμε;

Της Σωτηρίας Ορφανίδου*

Στις μέρες μας γίνεται πολύς και έντονος λόγος για ταυτότητες. με αφορμή την έκδοση των νέων αστυνομικών ταυτοτήτων. Κάθε τέτοιο έγγραφο ή πλέον κάρτα προορίζεται κυρίως για την ταυτοποίηση του πολίτη-κατόχου. Όμως στο Λεξικό της Κοινής Ελληνικής θα βρούμε και μια άλλη, πιο βασική ερμηνεία της λέξης «ταυτότητα», που είναι η εξής: το σύνολο των στοιχείων που συνιστούν τη μοναδικότητα κάθε ατόμου, που επιτρέπουν να το αναγνωρίζουν ως τέτοιο και να μην το συγχέουν με κάποιο άλλο.

Συνεπώς, η ταυτότητα προσδιορίζει έναν άνθρωπο μέσα από τον μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών

του, είτε εξωτερικών, δηλαδή εμφανισιακά χαρακτηριστικά, είτε εσωτερικών, δηλαδή στοιχεία της προσωπικότητας, ιδιοσυγκρασία, πεποιθήσεις, προτιμήσεις κ.λπ. Παράλληλα, η ταυτότητα οριοθετεί το πρόσωπο και του προσδίδει τη διακριτότητα της μοναδικής ύπαρξης. Έχουμε εισέλθει όμως σε μια εποχή η οποία δείχνει να αμφισβητεί την έννοια της συμπαγούς και σταθερής ταυτότητας. Με τους φρενήρεις ρυθμούς της οδηγεί στην πρωτόγνωρη πρόκληση για τη δημιουργία εντελώς νέων και ρευστών ταυτοτήτων.

Η ιστορική περίοδος στην οποία ζούμε έχει ονομαστεί ως μετα-ανθρωπιστική ή μετα-ουμανιστική, ως διάδοχος της ανθρωπιστικής ή ουμανιστικής περιόδου.

Κύριο χαρακτηριστικό του μετα-ανθρωπισμού είναι η αμφισβήτηση των αρχών του ανθρωπισμού, σύμφωνα με τον οποίο ο άνθρωπος υπερέχει όλων των υπόλοιπων βιολογικών ειδών, κατέχει κεντρικό ρόλο στο Σύμπαν και η βελτίωσή του προκύπτει κυρίως μέσω της κλασικής παιδείας και των ανθρωπιστικών αξιών. Ο μετα-ανθρωπισμός, αντίθετα, επιδιώκει να τοποθετήσει τον άνθρωπο μέσα σε ένα ευρύτερο σύμπαν και να τον αποκαθηλώσει από το κέντρο του κόσμου, αμφισβητώντας την ανωτερότητά του.

Ο όρος μετα-ανθρωπισμός ανήκει ευρύτερα στους τομείς της φιλοσοφίας, της τεχνολογίας και των ανθρωπιστικών επιστημών και υποστηρίζει ότι η βελτίωση του ανθρώπου -που συχνά αναφέρεται ως «αναβάθμιση»- μπορεί να επέλθει μέσω της βιοτεχνολογίας, της γενετικής και της ρομποτικής.

Αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως ένα ανοιχτό σύνολο, στο οποίο καταλύονται τα όρια μεταξύ ανθρώπου και ζώου, έμβιων και μη έμβιων όντων, ανθρώπου και μηχανής, φυσικού και ψηφιακού κόσμου κ.λπ.

Το 1950 ο μαθηματικός Norbert Wiener υποστήριξε ότι άνθρωποι, ζώα και μηχανές έχουν όμοιες βασικές αρχές λειτουργίας, τουλάχιστον στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται τις εσωτερικές πληροφορίες και την ενέργειά τους.

Πολύ νωρίτερα ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι λέγεται ότι αντιμετώπιζε τα έμβια όντα ως οργανικές μηχανές και ότι θεωρούσε πως οι μηχανές λειτουργούν με τις ίδιες μαθηματικές αρχές όπως τα ζώα και οι άνθρωποι.

Μέσα από τη φιλοσοφία τους, οι μετανθρωπιστές προωθούν την εξίσωση ανθρώπου, ζώου και μηχανής, τη ρευστοποίηση των ορίων που τα διαχωρίζουν και γενικότερα την κατάργηση της απόλυτης διάκρισης μεταξύ έμβιων και μη έμβιων όντων. Ευαγγελίζονται τη δημιουργία μιας μετα-ανθρωπότητας (post-humanity), στην οποία η εξέλιξη του ανθρώπου ως Homo Sapiens, έχοντας φτάσει στο απόγειό της, θα επέλθει από μια μετάλλαξη, που μπορεί να προκύψει μέσω της υβριδοποίησης του ανθρώπου με άλλα έμβια ή μη έμβια όντα (π.χ. υπολογιστές, ρομποτικά μέλη κ.λπ.). Τις δυνατότητες αυτές τις προσφέρει η νέα υψηλή τεχνολογία και, όπως φαίνεται, όταν πρόκειται για «πρόοδο», οι μετανθρωπιστές δεν αναγνωρίζουν περιορισμούς.

Οι προαναγγελίες και οι περιγραφές της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης περιλαμβάνουν πολύ συχνά την έννοια της «συγχώνευσης φυσικού και ψηφιακού κόσμου». Ο Klaus Schwab στην ομιλία του στο πλαίσιο της εκδήλωσης του Συμβουλίου Παγκόσμιων Υποθέσεων του Σικάγο, τον Μάιο του 2019, ανέφερε: «Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση θα οδηγήσει σε μια συγχώνευση της φυσικής, της ψηφιακής και της βιολογικής μας ταυτότητας».

Μάλιστα, η έννοια του συνδυασμού του φυσικού και του ψηφιακού κόσμου έχει οδηγήσει στον νεολογισμό Phygital, από τη σύνθεση των αντίστοιχων αγγλικών λέξεων physical και digital, που εκφράζει τον αναδυόμενο φυσικο- ψηφιακό κόσμο. Ένας τέτοιος κόσμος είναι το περιβάλλον του Metaverse (Μετασύμπαν), της αναμενόμενης τρισδιάστατης εξέλιξης του διαδικτύου.

Για τους μετανθρωπιστές, ο μετάνθρωπος δεν χρειάζεται να είναι ένα μοναδικά καθορισμένο άτομο. Αντίθετα, ο καθένας θα μπορεί να «ενσαρκώνει» διαφορετικές ταυτότητες και να τις εναλλάσσει διαρκώς. Ο Yuval Noah Harari

είναι ξεκάθαρος στο βιβλίο του «21 Μαθήματα για τον 21ο αιώνα», γράφοντας:

«Στον 21ο αιώνα δεν θα υπάρχει περιθώριο για σταθερότητα. Όποιος προσπαθεί να διατηρήσει κάποια σταθερή ταυτότητα, δουλειά ή κοσμοαντίληψη θα κινδυνεύει να μείνει πίσω, καθώς ο κόσμος θα περνάει δίπλα του με ιλιγγιώδη ταχύτητα».

Έναν κόσμο νέων και πολλαπλών ταυτοτήτων περιγράφει ο Ray Kurzweil, υποστηρικτής της μοναδικότητας (singularity), ενός ακραίου μετανθρωπιστικού ρεύματος, επισημαίνοντας στο βιβλίο του «The Singularity is Near» τις δυνατότητες που θα μπορεί να προσφέρει στο μέλλον η εικονική πραγματικότητα: «Θα μπορείς να γίνεις κάποιος άλλος. Στην εικονική πραγματικότητα δεν θα περιοριζόμαστε σε μία μόνο προσωπικότητα, αφού θα μπορούμε να τροποποιούμε την εμφάνισή μας και να γινόμαστε ουσιαστικά κάποιος άλλος. Χωρίς να αλλάξουμε το φυσικό σώμα μας (στη ρεαλιστική πραγματικότητα), θα μπορούμε εύκολα να μεταμορφώνουμε το σώμα μας, όπως θα προβάλλεται σε αυτά τα τρισδιάστατα εικονικά περιβάλλοντα. Θα έχουμε τη δυνατότητα να επιλέγουμε να έχουμε διαφορετικά σώματα την ίδια στιγμή για διαφορετικούς ανθρώπους. Δηλαδή, οι γονείς σου μπορεί να σε βλέπουν ως ένα πρόσωπο, ενώ η κοπέλα σου μπορεί να σε βιώνει ως κάποιο άλλο».

Όπως όλα δείχνουν, το ζήτημα της ταυτότητας αναδεικνύεται σε μείζον θέμα της εποχής. Με την ιδιαιτερότητα ότι το ερώτημα παύει να είναι «ποια ταυτότητα;» και μετασχηματίζεται στο ερώτημα «είναι η ταυτότητα απαραίτητη;» Ο καθηγητής φιλοσοφίας Luca Valera στο σύγγραμμά του με τίτλο «Posthumanism: Beyond Humanism;» αναφέρει: «Ο μετανθρωπισμός δεν είναι η αντικατάσταση του ανθρώπινου είδους από ένα τελειότερο είδος, αλλά, αντίθετα, είναι ένας νέος τρόπος θεώρησης της ανθρωπότητας, σύμφωνα με τον οποίο το ζήτημα της ταυτότητας δεν θα έχει πλέον καμία σημασία».

Τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται λίγο επικίνδυνα. Από την εποχή του Σωκράτη και του Πλάτωνα η αντίληψη που έχει κάθε άτομο για τον εαυτό του, δηλαδή η αυτογνωσία, θεωρείται αρετή και προϋπόθεση της γνώσης, ενώ στη σύγχρονη εποχή το ζήτημα της ατομικής, της συλλογικής και κοινωνικής ταυτότητας έχει μελετηθεί εκτεταμένα από διάφορα επιστημονικά πεδία. Για τους αναλυτές του 20ού αιώνα, όπως ο Sigmund Freud και ο Erik Erikson, η διαμόρφωση και η αίσθηση της ταυτότητας συγκροτούν το εγώ, κάνει το άτομο να αισθάνεται ασφαλές, ανεξάρτητο και με αρκετή αυτοπεποίθηση, ώστε να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της ζωής, να λαμβάνει αποφάσεις και να θέτει στόχους, καθώς και να μπορεί να δημιουργεί υγιείς σχέσεις με τους άλλους. Πιο απλά, ο άνθρωπος που γνωρίζει τον εαυτό του έχει μια γερή βάση για το ποιος είναι, πού θέλει να πάει και πώς θέλει να ζήσει τη ζωή του, καθώς και ποια είναι η θέση του στην ευρύτερη κοινότητα.

Σήμερα η ταυτότητα όχι μόνο καλείται σε διαρκή επαναπροσδιορισμό, αλλά αμφισβητείται ως απαραίτητο συνεκτικό μέσο για μια υγιή συγκρότηση του εαυτού. Η ρευστή ταυτότητα είναι γνώρισμα της μετανεωτερικής εποχής, που τη χαρακτηρίζουν η ταχύτητα, οι διαρκείς αλλαγές και ενίοτε η αποδόμηση και η αποδιοργάνωση.

Ο Σαράντος Καργάκος, ένας στοχαστής που είδε από πολύ νωρίς τις αλλαγές και τους κινδύνους που επιφύλασσε ο 21ος αιώνας, σε άρθρο του στο περιοδικό «Ευθύνη» το 1996, με τίτλο «Πείνα για… ταυτότητα», έγραψε:

«Αύριο δεν θα έχουμε καν πρόσωπο. (…) Η διατήρηση της προσωπικής και ευρύτερα της εθνικής (σ.σ.: σήμερα θα προσθέταμε “και της ανθρώπινης”) ταυτότητας δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη ζωής, αν βέβαια εξακολουθούμε να θεωρούμε την αυθυπαρξία ατόμων και λαών στοιχείο ζωής.

Διότι δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως οι μαζοποιημένες κοινωνίες δεν είναι ικανές για αυτοκατευθυνόμενες ενέργειες. (…) Στο μέλλον -και εννοώ το εγγύς μέλλον- το πιο σοβαρό πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουμε θα είναι η κρίση ταυτότητας».

*Η Σωτηρία Ορφανίδου έχει σπουδάσει Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία και Φυσικές Επιστήμες

Δημοσιεύτηκε στην «Κυριακάτικη Δημοκρατία»

The post Για ποια ταυτότητα μιλάμε; appeared first on antinews.gr.