Ούγκο Τσάβες: Μια πολωτική μορφή, αλλά και ένας μυθιστορηματικός ηγέτης

Ο Ούγκο Τσάβες, ο οποίος πέθανε την Τρίτη σε ηλικία 58 των, μεγάλωσε στη φτώχεια και αναδείχθηκε σε πρόεδρο της Βενεζουέλας με απαράμιλλη επιρροή, χρησιμοποιώντας τα πετρελαϊκά αποθέματα της χώρας ως ένα εργαλείο για την εμπνευσμένη από τον σοσιαλισμό αλλαγή του. Έχοντας το χάρισμα της ρητορικής, ο Τσάβες οδήγησε ένα εθνικιστικό

κίνημα που εξαπέλυσε δριμεία επίθεση κατά της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και των πλούσιων της Βενεζουέλας και των δυσαρεστημένων οπαδών του, τους οποίους συχνά στιγμάτιζε ως προδότες.
Ήταν ένας ονειροπόλος με τεράστια φιλοδοξία. Διατηρούσε μια σχεδόν σπλαχνική σχέση με τους φτωχούς, ενώ κυβερνούσε σαν μυθιστορηματικός ηγέτης. Οι οπαδοί του τον αποκαλούσαν Comandante.

Ο Τσάβες μεγάλωσε σε μια φτωχή οικογένεια, σε μια χώρα πλούσια σε πετρέλαιο που επιβράβευε την επιδεικτική κατανάλωση. Ήταν ένας άνθρωπος με μικτή καταγωγή – από Αφρικανού, αυτόχθονες και Ισπανούς – που περιφρονούσε μια δομή εξουσίας που κυριαρχείται από την εξευρωπαϊσμένη ελίτ. Ως στρατιώτης, μισούσε το κυνήγι των ανταρτών, αλλά δεν είχε κανέναν ενδοιασμό σχετικά με τη χρήση όπλων για να καταλάβει την εξουσία, όπως αποδείχθηκε με τη συνωμοσία του 1992. Παρόλα αυτά, ανήλθε στην εξουσία με δημοκρατικές εκλογές, το 1998.

Ως προεδρος, επιδίωκε την πολιτική τάξη στο εσωτερικό και χρησιμοποίησε τα έσοδα από το πετρέλαιο για τη χρηματοδότηση των κρατών-πελατών στη Λατινική Αμερική, κυρίως της Βολιβίας και της Νικαράγουας. Εμπνευσμένος από τον Σιμόν Μπολιβάρ, ο Τσάβες προσπάθησε να ενώσει την περιοχή και να διαβρώσει την επιρροή της Ουάσιγκτον. «Οι ηγεμονικές φιλοδοξίες της αμερικανικής αυτοκρατορίας θέτουν σε κίνδυνο την ίδια την επιβίωση του ανθρώπινου είδους», είπε σε μια ομιλία του 2006 στα Ηνωμένα Έθνη. Στην ίδια ομιλία αποκάλεσε τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους «διάβολο».

Επί χρόνια, κατάφερε να περιορίσει την αμερικανική επιρροή. Έδωσε πνοή στην Κούβα, το μόνο κομμουνιστικό έθνος του ημισφαιρίου, παρέχοντας οικονομική βοήθεια. Ο ηγέτη της, Φιντέλ Κάστρο, δεν ήταν μόνο ένας σύμμαχος, αλλά και πηγή έμπνευσης. Δημιούργησε μια Μπολιβαριανή συμμαχία με κάποια από τα έθνη της Λατινικής Αμερικής που εξάγουν ενέργεια, όπως η Βολιβία και ο Ισημερινός, και τους επικρότησε όταν εκδίωξαν αμερικανους πρεσβευτές, όπως είχε κάνει κι ο ίδιος. Υποστήριξε τον μεγαλύτερο κρατικό έλεγχο της οικονομίας της Βενεζουέλας, κρατικοποιώντας δεκάδες ξένης ιδιοκτησίας περιουσιακά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των πετρελαϊκών σχεδίων που ελέγχονται από την Exxon Mobil και άλλες μεγάλες αμερικανικές εταιρείες.

Αν και συνάντησε αντίσταση στο εσωτερικό, είχε ευρεία υποστήριξη, πηγαίνοντας σε φτωχογειτονιές όπου ίδρυε κλινικές που στελέχωνε με κουβανούς γιατρούς και κρατικά επιδοτούμενα καταστήματα που πωλούν τρόφιμα. Κάποια από αυτά τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας ήταν διεφθαρμένα και αναποτελεσματικά, αλλά έδιναν την αίσθηση στους φτωχούς ότι τους περιλαμβάνουν σε μια κοινωνία που τους είχε αγνοήσει εδώ και καιρό.

Ταυτόχρονα, ήταν αποφασισμένος να κρατήσει και να ενισχύσει τη δύναμή του. Είχε εμμονή με την αλλαγή των νόμων και των κανονισμών της Βενεζουέλας, για να εξασφαλίσει ότι θα μπορούσε να επανεκλεγεί επ ‘αόριστον και να γίνει, πράγματι, ένας caudillo. Εδραίωσε την κυβέρνησή του με συνταγματάρχες και στρατηγούς, αντλώντας έμπνευση από τους αριστερούς στρατιωτικούς αξιωματούχους που κυβέρνησαν το Περού και τον Παναμά το 1970.

Δημιουργήθηκε ένας περίεργος κυβερνητικός μηχανισμός, βασισμένος στις ιδιοτροπίες του. Τα κρατικά κανάλια κατέγραφαν σχεδόν κάθε δημόσια εμφάνιση, πολλές φορές εκπλήσσοντας τους με ανακοινώσεις, συχνά φορώντας τη στρατιωτική στολή του και τον κόκκινο μπερέ. Μπορεί να χλεύαζε την υψηλή κατανάλωση σκωτσέζικου ουίσκι στη Βενεζουέλα – δεν έπινε αλκοόλ, είπαν οι βοηθοί του- ή την υψηλή ζήτηση για χειρουργεία προσθετικής στήθους. Κάποτε τους άφησε όλους έκπληκτους, όταν αποφάσισε μια νέα ζώνη ώρας για το έθνος, μισή ώρα πίσω από την προηγούμενη.

Ο δρ Εντμούντο Τσιρίνος, ένας ψυχίατρος που γνώρισε τον Τσάβες ως ασθενή, τον περιέγραψε σε ένα προφίλ στο The New Yorker το 2001 ως «έναν υπερκινητικό και αλόγιστο άνθρωπο, που πάντα καθυστερεί, αντιδρά υπερβολικά στην κριτική, διασκεδάζει με τις κακίες, είναι πολιτικά έξυπνο και χειραγωγεί και διαθέτει τεράστια αντοχή, ενώ ποτέ δεν κοιμάται περισσότερο από δύο ή τρεις ώρες κάθε βράδυ».

Τι θα γίνει στο μέλλον

Το σύνταγμα προβλέπει ότι, δεδομένου ότι ο κ. Τσάβες ήταν στην αρχή της θητείας του, η χώρα θα πρέπει να« προχωρήσει σε νέες εκλογές εντός 30 ημερών. Ο υπουργός Εξωτερικών Ελίας Χάουα είπε σε τηλεοπτική συνέντευξη ότι ο Μαδούρο θα αναλάβει το πηδάλιο εν τω μεταξύ. Εξάλλου από τις εκλογές είναι πιθανό να βγει ο Μαδούρο, τον οποίο ο Τσάβες είχε ορίσει ως πολιτικό διάδοχό του. Αντίπαλός του είναι ο Ενρίκε Καπρίλες Ραντόνσκι, ένας νέος κυβερνήτης που έχασε από τον Τσάβες στις προεδρικές εκλογές του Οκτωβρίου.

Όμως, κατά την ασθένεια του Τσάβες, υπήρξε έντονη συζήτηση τους τελευταίους μήνες σχετικά με τις ερμηνείες του Συντάγματος και είναι αδύνατον να προβλέψουμε πώς θα εξελιχθεί η μετάβαση.

«Εμείς, οι πολιτικοί και στρατιωτικοί σου σύντροφοι, commandante Ούγκο Τσάβες, ας υποθέσουμε ότι η κληρονομιά σου, οι προκλήσεις, το έργο σου θα συνοδεύσουν την υποστήριξη του λαού» είπε ο Μαδούρο απευθυνόμενος στο έθνος. Λίγες ώρες νωρίτερα, η κυβέρνηση φάνηκε να βρίσκεται σε κατάσταση αυξημένου συναγερμού και ο Μαδούρο συγκάλεσε έκτακτη σύσκεψη του υπουργικού συμβουλίου στο Καράκας, με διοικητές πιστούς στον πρόεδρο και ανώτατους στρατιωτικούς.

Ο Μαδούρο προειδοποίησε σε μια μακρά τηλεοπτική ομιλία του ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν να αποσταθεροποιήσουν τη χώρα, και η κυβέρνηση εκδίωξε δύο αμερικανούς στρατιωτικούς ακόλουθους, κατηγορώντας τον έναν ότι προσπαθεί να πείσει τους στρατιωτικούς της Βενεζουέλας να εκτελέσουν “αποσταθεροποιητικά σχέδια.” Κάλεσε το λαό της Βενεζουέλας να παραμείνει ενωμένος, ενάντια σε κάθε ξένη παρέμβαση.

Κατά τη διάρκεια της ομιλίας, ο Μαδούρο δήλωσε ότι η κυβέρνηση υποψιάστηκε ότι οι εχθροί του προέδρου είχαν βρει έναν τρόπο να προκαλέσουν τον καρκίνο του, μια εκδοχή που κάποτε είχε εκφράσει και ο Τσάβες. Ο Τσάβες επί χρόνια κατηγορούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι προσπαθούν να τον υπονομεύσουν ή ακόμα και να τον δολοφονήσουν. Πράγματι, η κυβέρνηση Μπους υποστήριξε σιωπηρά ένα πραξικόπημα που τον απομάκρυνε λίγο από την εξουσία το 2002. Ο Τσάβες συνήθιζε να χρησιμοποιεί συχνά την Ουάσιγκτον για να αποσπάσει την προσοχή από τα βαθιά ριζωμένα προβλήματα στο εσωτερικό, όπως ο υψηλός πληθωρισμός και η εκτίναξη του εγκλήματος. Αμερικανοί αξιωματούχοι ήλπιζαν να βελτιώσουν τις σχέσεις με τη Βενεζουέλα υπό τον Μαδούρο, με ανεπίσημες συνομιλίες που έγιναν πέρυσι. Όμως, πιο πρόσφατα, η κυβέρνηση φαίνεται να στράφηκε σε μια εκστρατεία, κατηγορώντας την αντιπολίτευση της Βενεζουέλας για τους δεσμούς της με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Όλοι πάντως παραδέχονται ότι ήταν ένας χαρισματικός ηγέτης που αφήνει ένα μεγάλο κενό. «Σε καθεστώτα που είναι τόσο προσωποκεντρικά, η στιγμή που το πρόσωπο από το οποίο κρέμονται τα πάντα φεύγει, και τα θεμέλια τους συστήματος αποδυναμώνονται, διότι δεν υπήρχε τίποτα άλλο που να τα στηρίζει εκτός από αυτή την προσωπικότητα» σχολιάζει στους New York Times ο καθηγητής Javier Corrales. Ο θάνατος του Τσάβες θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για την αντιπολίτευση, η οποία ποτέ δεν ήταν σε θέση να τον νικήσει. Ο Καπρίλες έχασε από τον Τσάβες κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες τον Οκτώβριο. Αλλά έχει νικήσει δύο φορές τους υποψήφιους του Τσάβες ως κυβερνήτης της επαρχίας Μιράντα. Αναλυτές θεωρούν ότι αυτό μπορεί να του δώσει κάποιες πιθανότητες, αν οι εκλογές γίνουν άμεσα. Ο Μαδούρο απέχει πολύ από την προσωπική σχέση του Τσάβες με το λαό. Ακόμα κι έτσι όμως, οι περισσότεροι αναλυτές πιστεύουν ότι θα έχει ένα πλεονέκτημα. Ακομα και αν επικρατήσει όμως, ο Μαδούρο θα δυσκολευτεί να κρατήσει ενωμένο το κίνημα του Τσάβες, ενώ θα βρει ισχυρή αντίσταση από μια ισχυρότερη αντιπολίτευση.

Ο υπουργός Εξωτερικών Χάουα ανακοίνωσε ότι την Τετάρτη η σωρός του Τσάβες θα μεταφερθεί στην στρατιωτική ακαδημία στο Καράκας. Η κηδεία θα γίνει την Παρασκευή. Ήδη, χιλιάδες τσαβίστας έχουν ξεχυθεί στους δρόμους, θρηνώντας τον ηγέτη τους.

http://www.nytimes.com/2013/03/06/world/americas/hugo-chavez-venezuelas-polarizing-leader-dies-at-58.html?ref=world&pagewanted=print

http://www.nytimes.com/2013/03/06/world/americas/hugo-chavez-of-venezuela-dies.html?ref=world