Οι γυναίκες της Υεμένης ακόμα περιμένουν την Αραβική Άνοιξη

Η Αραβική Άνοιξη έδωσε στις γυναίκες της Υεμένης δημόσια φωνή και πρόσωπο. Αλλά η επανάσταση έχει ξεθωριάσει, χωρίς να αλλάξει τίποτα για τα εκατομμύρια που παντρεύονται πολύ μικρές και κλείνονται σε καλύβες λάσπης για το υπόλοιπο της ζωής τους. Η Janine di Giovanni κάνει ένα οδοιπορικό στην χώρα και καταγράφει την εμπειρία της στο The Daily Beast.

Η διαδρομή

από την Χοντέιντα, την τέταρτη μεγαλύτερη πόλη στην Υεμένη, διαρκεί περίπου τρεις ώρες οδικώς, μέσα από μια επίπεδη, άγονη και έρημη ύπαιθρο. Η Χοντέιντα δεν είναι μια σύγχρονη πόλη, αλλά το ταξίδι στην ενδοχώρα είναι σαν ένα ταξίδι πίσω στο μεσαίωνα.
Οι γυναίκες αποτελούσαν ένα πολύ μεγάλο μέρος της Αραβικής Άνοιξης του περασμένου έτους, αλλά είναι σαν να μην συνέβη ποτέ. Εδώ, δεν υπάρχουν γυναίκες στους δρόμους, ούτε ψωνίζουν γυναίκες στο παζάρι. Και δεν υπάρχουν γυναίκες στα ελάχιστα εστιατόρια της περιοχής. Μόνο άνδρες που μασάνε φύλλα του ήπιου ναρκωτικού κχατ, πίνουν μαύρο τσάι και τρώνε κοτόπουλο που σερβίρεται σε πλάκες κασσίτερου. Όταν τελικά βλέπω δύο γυναίκες τυλιγμένες σε μαύρα πέπλα, τις αμπάγιες, και μαύρα γάντια για να καλύψουν τη σάρκα από τα χέρια τους, τρέχουν μακριά σαν να θέλουν απελπισμένα να εξαφανιστούν.

Σε ένα απομονωμένο και σκονισμένο χωριό με σπίτια από λάσπη, συναντώ την Άισα. Είναι 12 χρόνων και παντρεμένη. Δεν απόλαυσε την πρώτη νύχτα του γάμου της. «Πονούσε πολύ» λέει για την πρώτη σεξουαλική της εμπειρία. «Και αυτός είναι γέρος και χοντρός». Στην πραγματικότητα ο σύζυγος της είναι μόλις 30 –πολύ μεγαλύτερος από αυτήν. Η Άισα τον παντρεύτηκε ώστε η αδερφή της να μπορεί να παντρευτεί τον αδερφό του, έπειτα από συμφωνία που κανόνισαν οι γονείς τους. Έγινε δηλαδή παζάρι. Καθώς μου διηγείται την ιστορία, εμφανίζεται άλλο ένα κορίτσι, χωρίς πέπλο. Είναι εξαιρετικά όμορφη και φορά παραδοσιακή φορεσιά. Μας κοιτάζει περίεργα και σκέφτομαι ότι αυτό το υπέροχο παιδί σύντομα θα γίνει εμπόρευμα, σα ζώο.

Για την Άισα, η οικογένεια περίμενε ένα μήνα μετά την πρώτη περίοδό της πριν το γάμο. Η μητέρα της της μίλησε για τις ευθύνες της ως νύφη, εξηγώντας της πως είχε να αναλάβει τη φροντίδα των ζώων, να σκουπίζει την καλύβα και να υποτάσσεται σεξουαλικά στο σύζυγό της. Η μητέρα της Άισα είναι αναλφάβητη και παντρεύτηκε μακριά από την οικογένειά της όταν ήταν 9. Σήμερα είναι 40, αλλά φαίνεται πολύ μεγαλύτερη. Και όταν τη ρωτάω για το γάμο της κόρης της, η φωνή της ακούγεται άψυχη. «Ήταν μια καλή συμφωνία για την οικογένεια», λέει.

Για τους περισσότερους Δυτικούς, η Υεμένη «είναι κάτι περισσότερο από ένας κώδικας για παράξενες τρομοκρατικές συνωμοσίες», όπως το έθεσε πρόσφατα ο Robert F. Worth στο The New York Review of Books. Ήταν το πατρικό σπίτι του Οσάμα Μπιν Λάντεν και το καταφύγιο του Ανουάρ αλ Αουλάκι -ο γεννημένος στην Αμερική κληρικός ο οποίος έγινε ισχυρή δύναμη στην Αλ Κάιντα μέχρι που σκοτώθηκε από ένα μη επανδρωμένου αεροσκάφος των ΗΠΑ πέρυσι. Αρκετές ανεπιτυχείς τρομοκρατικές συνωμοσίες έχουν εκκολαφθεί στην Υεμένη, όπου η Αλ Κάιντα είναι ακόμη ενεργή και για την αμερικανική κυβέρνηση η χώρα παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα ασφάλειας.

Αλλά, καθώς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν εντείνει το ενδιαφέρον για τα μετα-επαναστατικά προβλήματα στην Αίγυπτο, τη Συρία και τη Λιβύη, η προσοχή έχει στραφεί μακριά από την Υεμένη, μια από τις φτωχότερες και πιο ταραγμένες χώρες του αραβικού κόσμου. Δέκα εκατομμύρια πολίτες της Υεμένης, ή σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού, δεν έχουν να φάνε, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, τα οποία προειδοποιούν για μια πιθανή ανθρωπιστική καταστροφή. Η ένταση των συγκρούσεων στη χώρα, ιδίως στο Νότο, έχουν φέρει την κατάσταση στα άκρα. Αυτή η απόλυτη φτώχεια και η ανασφάλεια πλήττει τις γυναίκες της Υεμένης με συγκεκριμένους τρόπους.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η Υεμένη κατατάσσεται σταθερά στον πάτο τους παγκόσμιου χάσματος μεταξύ των φύλων, όσον αφορά την πρόσβαση στην εκπαίδευση, την υγεία, τις οικονομικές ευκαιρίες και τη λήψη αποφάσεων. Το ένα τέταρτο των γυναικών μεταξύ των ηλικιών 15 και 49 είναι σοβαρά υποσιτισμένες και τα κορίτσια, που θεωρούνται οικονομική επιβάρυνση, συχνά παντρεύονται από νωρίς. Δεν υπάρχει κανένας νόμος που να προσδιορίζει την ηλικία του γάμου στην Υεμένη και περισσότερα από ένα στα δύο κορίτσια έχουν παντρευτεί πολύ πριν γίνουν 18. Επιπλέον τους αρνούνται την εκπαίδευση, ενώ αυτοί οι πρώιμοι γάμοι κρατούν τα κορίτσια και τις γυναίκες μακριά από την υπόλοιπη κοινωνία, «κολλημένες» σε καλύβες από λάσπη, μακριά από το βλέμμα των ανδρών, εκτός από των συζύγων τους. Περισσότερο από το 80% των γυναικών της Υεμένης είναι αναλφάβητες και λιγότερο από το 20% εργάζονται έξω από το σπίτι, σύμφωνα με την οργάνωση Oxfam, η οποία και χρηματοδότησε το ταξίδι μου.

Η Υεμένη έχει επίσης πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας στη γέννα -περίπου 10 φορές μεγαλύτερα από ό,τι στις ΗΠΑ- εν μέρει επειδή οι γυναίκες είναι τόσο νέες όταν μένουν έγκυες και εν μέρει επειδή υπάρχει περιορισμένη πρόσβαση σε εκπαιδευμένες μαίες στην απομακρυσμένη ύπαιθρο, όπου τα κορίτσια και οι γυναίκες γεννούν στο σπίτι τους. Στο Χέις υπάρχουν τέσσερις μαίες για 8.000 γυναίκες. Μια γυναίκα από ένα αγροτικό χωριό, της οποίας η μητέρα πέθανε στη γέννα, συνοψίζει πως είναι η ζωή: «Όταν ήμουν μικρή», μου λέει, «δεν είχα καν όνειρα».

«Είμαστε Άραβες, Μουσουλμάνες και από φυλές, αλλά πολύ διαφορετικές από τις άλλες γυναίκες στη Μέση Ανατολή και το Αφγανιστάν και το Πακιστάν», λέει η Suha Bashren, μια ειδικός στην ομάδα βοήθειας. Στην Υεμένη, λέει, ο νόμος προβλέπει ελάχιστες διατάξεις για τις γυναίκες έξω από την δομή της οικογένειας. «Πρέπει να είμαστε προσκολλημένες στους άνδρες. Δεν μπορούμε να σταθούμε αυτόνομα».

Το ξόρκι της απελπισίας έσπασε στιγμιαία πέρυσι, όταν μια λαϊκή εξέγερση εμπνευσμένη από την επανάσταση της Τυνησίας σάρωσε τη χώρα και ανέτρεψε τον επί χρόνια δικτάτορα Ali Abdullah Saleh, έναν διεφθαρμένο κυβερνήτη που είχε εκμεταλλευθεί επιδέξια τους δυτικούς φόβους για τους ριζοσπάστες της Υεμένης, βγάζοντας στο εξωτερικό τεράστια χρηματικά ποσά και αποσπώντας στρατιωτική βοήθεια από τις ΗΠΑ, ενώ στο εσωτερικό δεν επέτρεπε καμία αντιπολίτευση.

Όπως και στην Αίγυπτο, οι γυναίκες της Υεμένης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην επανάσταση, διαμαρτύρονταν στην κεντρική πλατεία, που έγινε γνωστή ως πλατεία Αλλαγής και βοήθησαν στην οργάνωση ενός στρατιωτικού νοσοκομείου σε ένα κοντινό τζαμί για την αντιμετώπιση των διαδηλωτών που τραυματίστηκαν.

Σε διεθνές επίπεδο, το πρόσωπο της επανάστασης ήταν η Karman, μία δημοσιογράφος που πρωτοστάτησε στις διαμαρτυρίες για την ελευθερία του Τύπου. Γνωστή ως Σιδηρά Γυναίκα, ήταν συν-αποδέκτης του Νόμπελ Ειρήνης πέρυσι, καθιστώντας την τη νεώτερη νικήτρια του βραβείου και την πρώτη γυναίκα από την Αραβία που το παρέλαβε.
«Για να κατανοήσουμε τη σημασία της πρόκλησης που αντιμετώπισαν οι γυναίκες διαδηλωτές της Υεμένης, πρέπει να καταλάβουμε τι σημαίνει να γεννηθεί μια γυναίκα στην Υεμένη», λέει η Olga Ghazaryan, περιφερειακή διευθύντρια της Oxfam στη Μέση Ανατολή, την Ανατολική Ευρώπη και την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών. «Σε μια χώρα όπου κάθε βήμα μιας γυναίκας οριοθετείται από κανόνες και περιορισμούς, η Αραβική Άνοιξη δημιούργησε μια μοναδική ευκαιρία να αντιμετωπιστεί πραγματικά το χάσμα των φύλων της Υεμένης, ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για την υπανάπτυξη της χώρας».

Αλλά μετά από μήνες διαδηλώσεων και μια βομβιστική επίθεση στο προεδρικό μέγαρο, που άφησε τον πρόεδρο σοβαρά καμένο και παραμορφωμένο, ο Saleh, ο οποίος κυβερνούσε επί 33 χρόνια, έφυγε για τη Δύση και τον Φεβρουάριο παραχώρησε επίσημα την εξουσία στον αναπληρωτή του, Abed Rabbo Mansour Hadi, έναν πρώην αντιπρόεδρο ο οποίος αντιπροσώπευε τη συνέχιση του παρελθόντος.

Ενώ οι γυναίκες στην Αίγυπτο επέμειναν στα πολιτικά τους δικαιώματα, παρά την οπισθοδρόμηση από τους θρησκευτικούς πολιτικούς, οι γυναίκες της Υεμένης έχουν, για άλλη μια φορά, σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί. Πριν από μερικούς μήνες, η Oxfam πραγματοποίησε μια έρευνα για να διερευνηθεί κατά πόσο οι γυναίκες της Υεμένης αισθάνθηκαν ότι η ζωή τους είχε βελτιωθεί από την επανάσταση. Η ζοφερή απάντηση; Τέσσερις στις πέντε δήλωσαν ότι τα γεγονότα του περασμένου έτους δεν είχαν συμβάλλει καθόλου στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους.

Τι συνέβη λοιπόν; Γιατί οι γυναίκες της Υεμένης είχαν μείνει πίσω; Παρατηρητές επισημαίνουν την πραγματική αντίσταση από τους συντηρητικούς πολιτικούς, οι οποίοι είναι σχεδόν όλοι άνδρες. Άλλοι οδηγούνται από την ιδεολογία, τη θρησκεία, τον πολιτισμό και κάποιοι μόνο από πολιτικούς λόγους και μια απροθυμία να ασχοληθούν με θέματα που δεν θεωρούνται αρκετά σημαντικά. Πολλές γυναίκες στις οποίες μίλησα, όμως, είπαν ότι ο ένοχος δεν είναι κατ ‘ανάγκην οι άνδρες, αλλά η φτώχεια. Επειδή θα πρέπει να επικεντρωθούν στην εξεύρεση τροφής για τις οικογένειές τους και σε άλλα θέματα βασικής επιβίωσης, έχουν λίγο χρόνο ή ενέργεια για να ξεκινήσουν έναν αγώνα για τα πολιτικά δικαιώματα.

Στη Σάνα συναντώ τη Sarah Jamal Ahmed, μια 24χρονη κοινωνιολόγο και μία από τις ακτιβίστριες στην πλατεία Αλλαγής. Η Ahmed, η οποία μεγάλωσε στο Κάιρο, είναι κόρη μιας δικηγόρου και ενός καθηγητή της ιατρικής και έχει εργαστεί ως μοντέλο έξω από την Υεμένη, ενώ ταξιδεύει συχνά στο εξωτερικό, φορώντας τζιν και κάζουαλ ρούχα. Στην πατρίδα της, όμως, φοράει το πέπλο και αμπάγια. Το κάνει, λέει, από πρακτική ανάγκη, όχι λόγω μιας θρησκευτικής επιθυμίας. «Τα φοράω γιατί δουλεύω με τους πελάτες και πρέπει να εναρμονιστώ μαζί τους», λέει, λίγο απολογητικά. Είναι πρόθυμη να μου δείξει μια άλλη πλευρά της Υεμένης και έτσι με πηγαίνει σε ένα σαλόνι ομορφιάς, ένα μέρος όπου οι αόρατες γυναίκες φαίνονται. Κάτω από τα μαύρα ράσα τους, οι γυναίκες φορούν στενά τζιν και πουλόβερ. Όπως κάθονται στο σαλόνι και κάνουν πεντικιούρ μοιάζουν με cool Νεοϋρκέζες, γλυκές Λιβανέζες ή κομψές Παριζιάνες.

Η Ahmed, όμως, ανήκει σε αυτές τις λίγες τυχερές: έχει μια εκπαίδευση, δεν είναι φτωχή και μπορεί να ξεφύγει από την κρυφή ζωή της στην Υεμένη. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες γυναίκες της Υεμένης είναι βυθισμένες στην απόλυτη φτώχεια και η ευκαιρία για αλλαγή είναι ακόμη ένα μακρινό όνειρο.

Οι άνθρωποι παραπονιούνται ότι οι ίδιοι οι φίλοι του Saleh είναι στην εξουσία. Υπάρχει μόνο μία γυναίκα στο 301μελές Κοινοβούλιο και τρεις υπουργοί στο υπουργικό συμβούλιο. Σε πρακτικό επίπεδο, οι γυναίκες αναζητούν περισσότερο την πολιτική συμμετοχή, ελπίζοντας να συντάξουν ένα νέο σύνολο νόμων που θα τους απελευθερώσει από την κρυφή ζωή τους. Ζητούν, επίσης, το ένα τρίτο των εδρών στο Κοινοβούλιο, αλλά φαίνεται απίθανο ότι θα το κερδίσουν.

Ένα πρωί επισκέπτομαι την Κεντρική Φυλακή της Χοντέιντα, προσπαθώντας να δω πόσο δύσκολη είναι η ζωή για τις γυναίκες στην Υεμένη και το πόσο λίγο νομική εκπροσώπηση έχουν. Συναντώ μια 24χρονη που τη λένε Wahaba. Μοιάζει σαν ένα χτυπημένο σκυλί. Καθώς διηγείται την ιστορία της, στρίβει τα χέρια της. Τα ρούχα της είναι βρώμικα και φαίνεται άπλυτη.

Η Wahaba παντρεύτηκε όταν ήταν μικρή. Ο σύζυγός της ήταν ένα τέρας. Κάθε βράδυ, λέει, την άφηνε με τα τρία παιδιά τους, ηλικίας 4, 6, και 8, για να βγει έξω και να μεθύσει. Όταν επέστρεφε, την αποκαλούσε πόρνη, την χτυπούσε παράλογα και την έδενε σε ένα δέντρο στην αυλή, αφήνοντάς την εκεί όλη τη νύχτα. Συχνά έπρεπε να βασίζεται στην καλοσύνη των γειτόνων της για να της κόψουν τα σχοινιά. Ένα βράδυ έδεσε μαζί στο δέντρο και το μικρότερο παιδί τους και η Wahaba, έξω φρενών με την κακοποίηση του παιδιού τους, αποφάσισε ότι ανέχτηκε αρκετά. Μερικές ημέρες αργότερα, κατάφερε να οδηγήσει τον μεθυσμένο άντρα της στο δέντρο και να τον δέσει, δίνοντάς του μια γεύση από τη δική του περιποίηση. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, όμως, έπεσε σε λήθαργο και κρεμάστηκε κατά λάθος. Η Wahaba καταδικάστηκε για φόνο.

Έχει ήδη εκτίσει δύο χρόνια, αν και ο δικηγόρος της, Giab Maktoury, προσπαθεί να μειώσει την ποινή της με την αιτιολογία ότι είχε κακοποιηθεί. «Συνήθιζε να χτυπά το κεφάλι μου στον τοίχο μπροστά στα παιδιά», λέει. «Δεν ήθελα να τον σκοτώσω», λέει, «αλλά με χτυπούσε, έπαιρνε ναρκωτικά, έπινε … Μου φερόταν σαν ζώο». Η Wahaba είναι μια σπάνια περίπτωση: βρήκε νομική εκπροσώπηση και νιώθει ότι έχει την ευκαιρία να βγει από τη φυλακή και να αρχίσει μια νέα ζωή. Άλλες γυναίκες που μίλησαν δεν είναι τόσο τυχερές. Οι περισσότερες είναι εδώ με την κατηγορία της πορνείας ή τα λεγόμενα εγκλήματα ανηθικότητας, μια ευρεία κατηγορία που δίνει μεγάλη ευχέρεια στην αστυνομία. Διαμαρτύρονται ότι σε γενικές γραμμές, οι γυναίκες έχουν ελάχιστη προστασία από τον νόμο, που συχνά λειτουργεί εναντίον τους. Και άσχετα με τις κατηγορίες ή τα πιθανά εγκλήματά τους, οι κρατούμενοι συμφωνούν ότι το να είσαι γυναίκα στην Υεμένη σημαίνει να είσαι ιδιοκτησία ενός άντρα. «Ας μη μιλήσουμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα», λέει μία κρατούμενη. «Ας μιλήσουμε για τα δικαιώματα των ζώων, επειδή αυτό είναι που είμαστε».

Υπάρχει όμως κάποια ελπίδα. Όχι πολύ μακριά από το χωριό όπου βρίσκεται η Άισα, μια άλλη ομάδα έφηβων κοριτσιών εκπαιδεύονται για να γίνουν μαίες. Θέλουν ακριβώς το αντίθετο της ζωής της Άισα: μια ευκαιρία να μάθουν να μην είναι υποχωρητικές. Η Huda Majoob, μια σκεπτική 17χρονη με επτά αδελφές από τη Sabah, ένα απομακρυσμένο χωριό, έχει αφήσει την οικογένειά της –κάτι σχεδόν ανήκουστο- για να έρθει στο Χέις και να εκπαιδευτεί ως μαία. «Είναι δύσκολο να είμαι μακριά από την οικογένειά μου», λέει, μένοντας σε ένα δωμάτιο που μοιράζεται με άλλους εκπαιδευόμενες, «αλλά θέλω να βοηθήσω τους ανθρώπους, για να μειωθεί ο πόνος» Λέει ότι υπάρχει μόνο ένα κέντρο υγείας στο χωριό της και είναι συχνά κλειστό. Θυμάται μια παιδική ηλικία όπου οι άνθρωποι ήταν πάντα «πεινασμένοι και άρρωστοι. «Δεν υπήρχε σχολείο στο χωριό μου. Δεν υπήρχε καμία ελπίδα για τα κορίτσια». Αλλά λέει, ότι ακόμη και αν η επανάσταση δεν έχει άμεσο αποτέλεσμα, είναι βέβαιο ότι θα αλλάξει κάπως τα δεινά των μελλοντικών γενεών. «Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να μειώσουμε το τεράστιο χάσμα μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Μια μέρα τα κορίτσια θα έχουν τις ίδιες ευκαιρίες στην Υεμένη, όπως τα αγόρια», υποστηρίζει. Όταν αυτό το όνειρο -ή πιθανή πραγματικότητα- θα συμβεί, κορίτσια σαν την Άισα δεν θα αναγκάζονται να παντρευτούν πριν από την εφηβεία.

Thedailybeast

Πυθία