Νταβός: Υποσχέσεις και κίνδυνοι από την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση

Πριν από την παρέμβαση των αναταραχών στις αγορές, το Νταβός 2016 υποτίθεται ότι θα ήταν για το πώς η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει τη νέα εποχή των έξυπνων μηχανών. Ενώ οι τιμές των μετοχών βρέθηκαν σε δίνη, η συνολική εικόνα ήταν καλυμμένη. Συμβαίνει μια τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και είναι πιθανό να έχει τόσο μεγάλη επίδραση όσο και οι τρεις προηγούμενες.

Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση αφορούσε την αξιοποίηση της δύναμης του ατμού, έτσι ώστε οι μύες

να αντικατασταθούν από μηχανές. Η δεύτερη αφορούσε την ηλεκτρική ενέργεια και ένα σύμπλεγμα εφευρέσεων από τα τέλη του 19ου αιώνα - όπως ο κινητήρας εσωτερικής καύσης, το αεροπλάνο και οι κινούμενες εικόνες. Μια τρίτη επανάσταση ξεκίνησε στη δεκαετία του 1960 και βασίστηκε στην ψηφιακή τεχνολογία, τη χρήση προσωπικών υπολογιστών και την ανάπτυξη του διαδικτύου. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση θα διαμορφωθεί από ένα νέο κύμα καινοτομίας σε τομείς όπως τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό, η έξυπνη ρομποτική, τα υλικά που είναι ελαφρύτερα και πιο ανθεκτικά και μια διαδικασία κατασκευής χτισμένη γύρω από την 3D εκτύπωση.

Κρίμα λοιπόν που το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ επισκιάστηκε από την πτώση των τιμών των μετοχών και το κόστος του πετρελαίου, επειδή οι επιπτώσεις της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης θα γίνουν αισθητές πολύ καιρό αφού οι επενδυτές θα έχουν σταματήσει να αναλώνονται με μια "ανώμαλη προσγείωση" στην Κίνα.

Το Νταβός, κατά κάποιο τρόπο, ήταν ένα καλό βήμα για να εξετάσουν οι συγκεντρωμένοι πρωτοπόροι της τεχνολογίας, ηγέτες των επιχειρήσεων και πολιτικοί μερικές από τις επιπτώσεις του πώς θα είναι ένα πολύ διαφορετικό είδος οικονομίας. Ακριβώς για να δούμε ένα παράδειγμα, οι έξυπνες μηχανές θα είναι σύντομα σε θέση να αντικαταστήσουν όλα τα είδη των εργαζομένων, από τους λογιστές ως τους οδηγούς και από τους κτηματομεσίτες ως τους ασφαλιστές. Με μία εκτίμηση, το 47% των αμερικανικών θέσεων εργασίας κινδυνεύουν από την αυτοματοποίηση. Αυτό είναι "οι θύελλες της δημιουργικής καταστροφής" του Γιόζεφ Σουμπέτερ, με μια εκδίκηση.

Υπάρχουν τρεις μύθοι για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση. Ο πρώτος είναι ότι δεν θα έχει στην πραγματικότητα έναν όσο μεγάλο αντίκτυπο όσο οι προηγούμενες περίοδοι αλλαγής, και πιο ειδικά οι ανακαλύψεις που σχετίζονται με τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση. Στο παρελθόν, χρειάστηκε πάντα χρόνος για να αισθανθούμε τα πλήρη αποτελέσματα των τεχνολογικών αλλαγών και πολλές από τις σημερινές εξελίξεις βρίσκονται σε νηπιακό στάδιο. Είναι πάρα πολύ νωρίς για να πούμε ότι το αυτοκίνητο ή τα αεροπορικά ταξίδια θα αποδειχθούν ότι είναι λιγότερο σημαντικά από την αλληλούχιση του ανθρώπινου γονιδιώματος ή τη συνθετική βιολογία.

Ο δεύτερος μύθος είναι ότι η διαδικασία θα είναι χωρίς προβλήματα, δεδομένου ότι όλα έχουν αφεθεί στην αγορά. Είναι μια φαντασίωση να πιστεύουμε ότι ο πλούτος που δημιουργείται από την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση θα πέσει από τους πλούσιους στους φτωχούς και ότι οι εκτοπισμένοι θα πάνε αμέσως σε μια άλλη θέση εργασίας που θα πληρώνει εξίσου καλά. Πράγματι, όλα τα στοιχεία μέχρι στιγμής δείχνουν ότι τα οφέλη από την επόμενη αλλαγή θα συγκεντρωθούν σε μια σχετικά μικρή ελίτ, επιδεινώνοντας έτσι την τρέχουσα τάση για υψηλότερα επίπεδα ανισότητας.

Αυτό ήταν ένα σημείο που τόνισε έκθεση της ελβετικής τράπεζας UBS που παρουσιάστηκε στο Νταβός. Σημειώνει ότι θα υπάρξει μια "πόλωση του εργατικού δυναμικού καθώς οι θέσεις εργασίας χαμηλής ειδίκευσης εξακολουθούν να είναι αυτοματοποιημένες και η τάση αυτή εξαπλώνεται όλο και περισσότερο στην απασχόληση της μεσαίας τάξης". Ένα παρόμοιο επιχείρημα παρουσίασε και ο Κλάους Σβάμπ, ο άνθρωπος που διαχειρίζεται το Νταβός, σε ένα βιβλίο σχετικά με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και το οποίο έλαβαν όλοι οι σύνεδροι στο φετινό Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.

Ο Σβαμπ συγκρίνει το Ντιτρόιτ του 1990 με τη Σίλικον Βάλεϊ του 2014. Το 1990, οι τρεις μεγαλύτερες εταιρείες του Ντιτρόιτ είχαν κεφαλαιοποίηση αγοράς 36 δις δολ., έσοδα 250 δις δολ. και 1,2 εκατομμύρια εργαζόμενους. Το 2014, οι τρεις μεγαλύτερες εταιρείες της Σίλικον Βάλεϊ είχαν σημαντικά υψηλότερη κεφαλαιοποίηση αγοράς (1,09 τρις δολ.) που έδωσε περίπου τα ίδια έσοδα (247 δις δολ.), αλλά με περίπου 10 φορές λιγότερους υπαλλήλους (137.000).

Είναι πιο εύκολο να κερδίσει χρήματα σήμερα με λιγότερους εργαζόμενους από ό,τι πριν από 25 χρόνια. Η δημιουργία και λειτουργία μιας εταιρείας αυτοκινήτων ήταν μια δαπανηρή επιχείρηση και απαιτούσε μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Μια εταιρεία που κερδίζει τα χρήματά της από μια έξυπνη εφαρμογή απαιτεί λιγότερο κεφάλαιο, δεν πρέπει να πληρώσει για αποθήκευση ή μεταφορά όπως οι εταιρείες αυτοκινήτων και δεν έχει ουσιαστικά κανένα επιπλέον κόστος, καθώς ο αριθμός των χρηστών αυξάνεται. Στη διάλεκτο της οικονομίας, το οριακό κόστος ανά μονάδα προϊόντος τείνει προς το μηδέν και οι αποδόσεις κλίμακας είναι υψηλές. Αυτό εξηγεί γιατί οι επιχειρηματίες της τεχνολογίας μπορεί να γίνουν πολύ πλούσιοι, πολύ νέοι.

Η τεχνολογική αλλαγή πάντα προκαλούσε αναστάτωση. Υπήρξε μια πόλωση του εισοδήματος και του πλούτου στο πρώτο κύμα της εκβιομηχάνισης στην αρχή του 19ου αιώνα και αυτό οδήγησε σε πολιτική και θεσμική αλλαγή κατά τη διάρκεια των 100 χρόνων μεταξύ 1850 και 1950: στην εξάπλωση της δημοκρατίας, στην εμφάνιση των συνδικάτων, στην προοδευτική φορολογία και στην ανάπτυξη των δικτύων κοινωνικής ασφάλειας. Αυτά βοήθησαν στη δημιουργία μεγαλύτερης αγοράς για τα καταναλωτικά αγαθά που είχαν γεννηθεί με τη δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση: τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, ηλεκτρικές σκούπες και τα παρόμοια.

Αλλά κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, ένα πολιτικό μοντέλο που διευκόλυνε την εξάπλωση της τεχνολογίας και της παρείχε κάποια προστασία έναντι της αναστάτωσης από τις συνέπειές της, δέχθηκε επίθεση. Τα κράτη πρόνοιας έχουν γίνει λιγότερο γενναιόδωρα, τα επίπεδα της μακροχρόνιας ανεργίας είναι πολύ υψηλότερα, η φορολογία έχει γίνει λιγότερο προοδευτική, η πολιτική όλο και περισσότερο κυριαρχείται από εκείνους με τις "βαθύτερες τσέπες" που μπορούν να πιέσουν τους δυνατότερους.

Ο Φίλιπ Τζένινγκς, γενικός γραμματέας της παγκόσμιας ένωσης UNI, δήλωσε: "Χρειαζόμαστε μία διακυβέρνηση που θα διασφαλίσει την δημοκρατική εξέλιξη και αυτό απαιτεί δημόσια πολιτική συζήτηση. Υπάρχει η δυνατότητα να διαμορφώσουμε την τεχνολογία για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων: μέσω σύνδεσης, εκπαίδευσης, υγείας. Δεν πρέπει να την φοβόμαστε και να είμαστε μοιρολατρικοί".

Υπάρχει, όμως, ένας τρίτος και τελευταίος μύθος: ότι δηλαδή όλα όσα θα παρέχονται αρκετά από τους καρπούς μιας οικονομίας που θα κυριαρχείται από την τεχνητή νοημοσύνη και τα έξυπνα ρομπότ θα μπορούν να ανακατανεμηθούν, ίσως μέσα από το εισόδημα του πολίτη, έτσι ώστε να μπορούμε όλοι να έχουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο όταν οι μηχανές θα κάνουν όλη τη δουλειά. Η αναδιανομή, όμως, ακόμη και αν υποτεθεί ότι συμβαίνει, είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας.

Κάνοντας την πρώτη επίσκεψή του στο Νταβός, ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι είπε ότι οι αλλαγές που ενδέχεται να έρθουν δεν απαιτούν μόνο μια οικονομική αλλά και μια πνευματική απάντηση. "Αυτό δεν αφορά μόνο τα χρήματα, αφορά και το σημαίνει να είσαι άνθρωπος", σχολίασε ο Τζάστιν Γουέλμπι. Ο Σβαμπ, δήλωσε: "Οι αλλαγές είναι τόσο βαθιές που, από τη σκοπιά της ανθρώπινης ιστορίας, ποτέ δεν υπήρξε μια εποχή μεγαλύτερων υποσχέσεων ή δυνητικών κινδύνων. Αυτό που είναι ανησυχητικό, ωστόσο, είναι ότι οι ιθύνοντες πολύ συχνά παγιδεύονται στην παραδοσιακή, γραμμική (και μη-διασπαστική) σκέψη ή ασχολούνται υπερβολικά με τα άμεσα προβλήματα, ώστε δεν σκέφτονται στρατηγικά για τις δυνάμεις της διαταραχής και της καινοτομίας που διαμορφώνουν το μέλλον μας".

Έχει δίκιο, αν και υπάρχει ένας απλούστερος τρόπος για να το θέσουμε: αντιμέτωπο με την πρόκληση της αποδιοργανωτικής νέας τεχνολογίας, το σημερινό πολιτικό πλαίσιο δεν είναι πλέον κατάλληλο και οι ελλείψεις του είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μια σπασμωδική κίνηση που θα μπορούσε να μετατραπεί σε κάτι πολύ άσχημο. Αυτό δεν θα πρέπει να αφορά μόνο τον Σβαμπ και τον Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι, αλλά και τις επενδυτικές τράπεζες της Wall Street και τους δισεκατομμυριούχους της τεχνολογίας της Silicon Valley.

theguardian.com

Διαβάστε περισσότερα