Νέοι νικητές και ηττημένοι στη Μέση Ανατολή

«Ο πόλεμος», έλεγε ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος, είναι ο «πατέρας όλων των πραγμάτων». Βλέποντας τα βάρβαρα, πραγματικά, γεγονότα στη Μέση Ανατολή (και στο Ιράκ και τη Συρία, ιδίως), θα μπορούσε κανείς να συμφωνήσει, έστω και αν αυτές οι ιδέες δεν φαίνεται πλέον να έχουν μια θέση στη μεταμοντέρνα κοσμοθεωρία της σημερινής Ευρώπης.

Οι στρατιωτικοί θρίαμβοι του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και τη Συρία δεν θρέφουν μόνο μια ανθρωπιστική καταστροφή. Προκαλούν, επίσης, αταξία στις υπάρχουσες συμμαχίες της περιοχής και ακόμη θέτουν υπό αμφισβήτηση τα εθνικά σύνορα.

Μια νέα Μέση Ανατολή αναδύεται, η οποία διαφέρει ήδη από την παλαιά τάξη με δύο σημαντικούς τρόπους: με έναν ενισχυμένο ρόλο για τους Κούρδους και το Ιράν και με τη μείωση της επιρροής των σουνιτικών δυνάμεων της περιοχής.

Η Μέση Ανατολή δεν αντιμετωπίζει απλά τον πιθανό θρίαμβο μιας δύναμης που επιδιώκει να επιτύχει τους στρατηγικούς της στόχους με μαζικές δολοφονίες και υποδούλωση (για παράδειγμα, με τις γυναίκες Γιαζίντι). Αυτό που γίνεται επίσης εμφανές είναι η κατάρρευση της παλιάς τάξης της περιοχής, η οποία είχε παραμείνει λίγο-πολύ αμετάβλητη από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και μαζί με αυτήν, η παρακμή των παραδοσιακών σταθεροποιητικών δυνάμεων της περιοχής.

Η πολιτική αδυναμία των δυνάμεων αυτών – είτε πρόκειται για παγκόσμιους παράγοντες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ή για περιφερειακούς παράγοντες, όπως η Τουρκία, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία - οδήγησαν σε μια αξιοσημείωτη αντιστροφή ρόλων στην δυναμική των δυνάμεων της περιοχής. Παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν τρομοκρατική οργάνωση το υπέρ της ανεξαρτησίας, Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ), (του οποίου ο ιδρυτής, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, είναι στη φυλακή στην Τουρκία από το 1999), μόνο οι μαχητές του ΡΚΚ, όπως φαίνεται, είναι πρόθυμοι και σε θέση να σταματήσουν την περαιτέρω προώθηση του Ισλαμικού Κράτους. Ως αποτέλεσμα, η μοίρα των Κούρδων έχει γίνει ένα φλέγον ζήτημα στην Τουρκία.

Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και οποιαδήποτε παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας της θα μπορούσε να προκαλέσει την ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού. Και το κουρδικό ζήτημα εμπεριέχει μια δυναμική για πολύ ευρύτερη σύγκρουση, επειδή η κρατική υπόσταση θα απειλήσει και την εδαφική ακεραιότητα της Συρίας, του Ιράκ και κατά πάσα πιθανότητα του Ιράν.

Και όμως, στον αγώνα για τη ζωή τους ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος, οι Κούρδοι έχουν κερδίσει νέα νομιμότητα. Μόλις ο πόλεμος τελειώσει, δεν θα ξεχάσουν έτσι απλά τις εθνικές τους φιλοδοξίες - ή τη θανάσιμη απειλή που αντιμετωπίζουν. Και δεν είναι μόνο η ενότητα και η ανδρεία που αύξησαν το κύρος τους: έχουν γίνει όλο και περισσότερο μία άγκυρα σταθερότητας και ένας αξιόπιστος φιλοδυτικός εταίρος σε μια περιοχή η οποία αφορά και τους δύο.

Αυτό παρουσιάζει στη Δύση ένα δίλημμα: δεδομένης της απροθυμίας της να δεσμεύσει τις δικές της χερσαίες δυνάμεις σε έναν πόλεμο που ξέρει ότι πρέπει να κερδίσει, θα πρέπει να οπλίσει τους Κούρδους - όχι μόνο τους Πεσμεργκά του βόρειου Ιράκ, αλλά και άλλες κουρδικές ομάδες - με πιο προηγμένα όπλα. Αυτό δεν θα γίνει αποδεκτό από την Τουρκία - ή, πιο πιθανό, από το Ιράν – κάτι το οποίο είναι και ο λόγος που η επίλυση του κουρδικού ζητήματος θα απαιτήσει μια μεγάλη επένδυση διπλωματικής ικανότητας και τη δέσμευση από τη Δύση, τη διεθνή κοινότητα και τις εν λόγω χώρες.

Αλλά ο μεγαλύτερος περιφερειακός νικητής θα μπορούσε να αποδειχθεί το Ιράν, του οποίου η επιρροή στο Ιράκ και το Αφγανιστάν απέκτησε μια σημαντική ώθηση από την πολιτική των ΗΠΑ υπό τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους. Η ιρανική συνεργασία είναι απαραίτητη για σταθερές λύσεις στο Ιράκ και τη Συρία και η χώρα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης και στο Λίβανο. Είναι αδύνατο να παρακάμψουν το Ιράν στην αναζήτηση λύσεων για τις εκατοντάδες κρίσεις της περιοχής. Στην πραγματικότητα, στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους, η έστω και περιορισμένη στρατιωτική συνεργασία μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν φαίνεται πλέον να συζητείται.

Το βασικό στρατηγικό ζήτημα, ωστόσο, δεν θα επιλυθεί στο πεδίο της μάχης της περιοχής, αλλά στις διάφορες διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Εάν επιτευχθεί συμβιβασμός (ή ακόμα και μια βραχυπρόθεσμη παράταση της τρέχουσας ενδιάμεσης συμφωνίας, με μια ρεαλιστική προοπτική για μια τελική συμφωνία), ο ευρύτερος περιφερειακός ρόλος του Ιράν θα γίνει και πιο ισχυρός και πιο εποικοδομητικός. Αλλά αυτό το αποτέλεσμα παραμένει εξαιρετικά αβέβαιο.

Το πυρηνικό ζήτημα εμπλέκει ένα άλλο σημαντικό «κρυφό» ερώτημα, δηλαδή τη σχέση του Ιράν με το Ισραήλ, στου οποίου τα βόρεια σύνορα στο Λίβανο βρίσκεται η Χεζμπολάχ, ο πλησιέστερος εταίρος του Ιράν στην περιοχή. Η Χεζμπολάχ παραμένει δεσμευμένη στην καταστροφή του Ισραήλ και το Ιράν της παρέχει ισχυρά όπλα. Και εδώ, δυστυχώς, δεν θα πρέπει να αναμένεται καμία σημαντική αλλαγή.

Αυτό που είναι σαφές για τη νέα Μέση Ανατολή είναι το εξής: Θα υπάρχουν και περισσότεροι Σιίτες και Ιρανοί και Κούρδοι, πράγμα που καθιστά επίσης μια καλή συμφωνία πιο περίπλοκη. Οι παλιές συμμαχίες (και συγκρούσεις) δεν θα είναι πλέον τόσο αυτονόητες όπως στο παρελθόν - ακόμα και αν συνεχιστούν. Πέρα από αυτό, μπορεί κανείς να πει μόνο ότι η Μέση Ανατολή θα παραμείνει η πυριτιδαποθήκη της παγκόσμιας πολιτικής στον εικοστό πρώτο αιώνα. Η σταθεροποίησή της, ενώ είναι παγκόσμιου ενδιαφέροντος, θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί - και μόνο μέσα από ένα πολύπλοκο μείγμα στρατιωτικών και διπλωματικών μέσων. Δεν υπάρχει πιθανόν καμία παγκόσμια δύναμη που θα το διαχειριστεί αυτό μόνη της.

www.project-syndicate.org

Διαβάστε περισσότερα