«Επίκτητη αδυναμία»: Η ανατριχιαστική ιδέα πίσω από τις μεθόδους ανάκρισης της CIA

Ένα από τα πιο οδυνηρά παραδείγματα στην έκθεση της Γερουσίας των ΗΠΑ σχετικά με τις πρακτικές ανάκρισης της CIA, ήταν αυτό του Αμπού Ζουμπάιντα. Ήταν ένας από τους πρώτους κρατούμενους στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, αλλά και ένας από τους πιο σημαντικούς. Ξαπλωμένος σε ένα κρεβάτι στην Ταϊλάνδη, είπε στους ανακριτές του FBI όλα τα σχετικά με τον Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ, τον ιθύνοντα νου των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου.

Στη

συνέχεια, όμως, εμφανίστηκε η CIA. Η ομάδα της συνοδευόταν από έναν ψυχολόγο. Και ήθελε να διεξάγει ένα τεστ που θα έκανε τον «Ζουμπάιντα να αποκαλύψει τα πάντα, αποκόπτοντάς του την αίσθηση της προσωπικότητας και τρομάζοντάς τον σχεδόν μέχρι θανάτου» ανέφερε το Vanity Fair το 2007, σε ένα αποκαλυπτικό ρεπορτάζ. Έτσι, οι ανακριτές έφτιαξαν ένα φέρετρο και τον έκλεισαν μέσα, γράφει η έκθεση της Γερουσίας, για 300 ώρες. Υπεβλήθη σε εικονικό πνιγμό 83 φορές, μέσα σε 17 ημέρες. Κατέρρευσε από τις διαδικασίες - αλλά ούτε μία σημαντική δολοπλοκία δεν αποτράπηκε εξαιτίας της ομολογίας του.

Παρά την αποτυχία των μεθόδων ανάκρισης, η ψυχολογική ιδέα που τις καθοδηγεί –και ονομάζεται «επίκτητη αδυναμία» - συνέχισε να υπάρχει. Με την καθοδήγηση δύο ψυχολόγων που είχαν σύμβαση με την CIA αντί 1.800 δολ. ανά ημέρα, η τεχνική αφαίρεσης της θέλησης κάποιου εφαρμόστηκε σε πολλούς κρατούμενους κατά τα επόμενα χρόνια. Ρεπορτάζ έχουν κατονομάσει δύο ψυχολόγους: τον Jim Mitchell και τον Bruce Jessen, οι οποίοι κέρδισαν συνολικά 81 εκατομμύρια δολάρια από την πληρωμή τους. Η προσέγγισή τους προέρχεται από μια γνωστή ερευνητική εργασία του 1967, από ψυχολόγους του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια.

Η ιδέα αυτή: «εκθέτει τους οργανισμούς στο να απωθούν γεγονότα που δεν μπορούν να ελέγξουν», σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσίευση στην Επιθεώρηση της Πειραματικής Ψυχολογίας του Martin Seligman, ο οποίος μελέτησε τι συμβαίνει όταν κάποιος χάνει τον έλεγχο της ζωής τους. Ένας ορισμός για το αποτέλεσμα είναι: «μια αδιάφορη στάση που απορρέει από την πεποίθηση ότι οι ενέργειες ενός ατόμου δεν έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν την κατάστασή του». Αλλά είναι επίσης περισσότερα από αυτό. Η επίκτητη αδυναμία συμβαίνει όταν το αντικείμενο έχει καταρρεύσει τόσο ώστε να μην προσπαθήσει καν να διαφύγει αν του παρουσιαστεί η ευκαιρία.

Τα αρχικά τεστ σχεδιάστηκαν για σκύλους, ως μέρος της έρευνας για τη θεραπεία της κατάθλιψης σε ανθρώπους. Ο Seligman υπέβαλε δύο ομάδες σκύλων σε ηλεκτροσόκ. Η μία είχε μια διέξοδο: Αν μετακινούνταν σε μία περιοχή, θα μπορούσε να σταματήσει τα ηλεκτροσόκ. Η άλλη δεν είχε καμία διέξοδο και σύντομα τα μέλη της συνειδητοποίησαν ότι άσχετα με τις πράξεις τους, το μαρτύριο θα συνεχιστεί. Το αποτέλεσμα «φαίνεται ότι σχετίζονταν με την έννοια της ‘επίκτητης αδυναμίας’ ή της ‘απελπισίας’» ανέφερε η εργασία.

Δεκαετίες αργότερα, ο ψυχολόγος Mitchell ερωτεύτηκε την ιδέα. Και το 2001, πλησίασε τον Seligman σε μια μικρή συγκέντρωση στο σπίτι του, αναφέρουν οι New York Times. Ο Mitchell επαίνεσε τόσο την «επίκτητη αδυναμία» του Seligman. Είπε ακόμη και στη σύζυγό του για την παράξενη συνάντηση εκείνο το βράδυ. Αλλά ο Seligman αγνοούσε το που θα χρησιμοποιηθεί. Όταν αργότερα έμαθε από τα μέσα ενημέρωσης πώς χρησιμοποιήθηκε, έκανε την εξής δήλωση: «Θρηνώ και είμαι τρομοκρατημένος με τον τρόπο που η καλή επιστήμη, η οποία έχει βοηθήσει τόσους πολλούς ανθρώπους να ξεπεράσουν την κατάθλιψη, μπορεί να έχει χρησιμοποιηθεί για τόσο κακούς σκοπούς».

Αυτό μπορεί να έγινε επειδή ήξερε τι θα μπορούσε να κάνει η αρχή σε ένα πιεσμένο πρόσωπο, όπως αναφέρεται σε μεταγενέστερους απολογισμούς της θεραπείας. Στους ανθρώπους, «διαταράσσει τη φυσιολογική ανάπτυξη και τη μάθηση και οδηγεί σε συναισθηματικές διαταραχές, ιδιαίτερα την κατάθλιψη».

Αυτό ακριβώς φάνηκε να συμβαίνει στον Αμπού Ζουμπάιντα. Με την υποστήριξη της CIA, γδύθηκε και τον ανάγκασαν να ακούει δυνατά ροκ μουσική. Στη συνέχεια, μετά από εβδομάδες ψυχολογικής ανάκρισης, η έκθεση της Γερουσίας αναφέρει ότι ο Ζουμπάιντα έγινε «συμβατός». «Όταν ο ανακριτής τον ‘εξέπληξε’ χωρίς οδηγίες, ο Αμπού Ζουμπάιντα περπάτησε προς το νερό με τη θέλησή του και κάθισε» λέει μια αναφορά. «Όταν ο ανακριτής χτύπησε τα δάχτυλά του δύο φορές, ο Αμπού Ζουμπάιντα ξάπλωσε για να υπομείνει τον εικονικό πνιγμό». Είχε εκπαιδευτεί. Όπως και ένα από τα σκυλιά του Seligman.

Τώρα, ο Mitchell (σε σχόλιό του στο Bloomberg News) δεν επιβεβαιώνει ούτε διαψεύδει τον ρόλο του. Αλλά διαφώνησε με την περιγραφή της έκθεσης. Ο ψυχολόγος είπε ότι η έκθεση της Γερουσίας «προβάλει επιλεκτικά κάποια πράγματα» εκτός πλαισίου: «Φαίνεται ότι σε αυτό που έκαναν υπήρχαν κάποια λάθη. Είναι εύκολο κοιτάζοντας πίσω εκ των υστέρων να λες ότι θα μπορούσες να κάνεις κάτι καλύτερα».

Δεν είναι σαφές από το σχόλιό του αν αναφερόταν στην αποτελεσματικότητα της επίκτητης αδυναμίας όσον αφορά την αποκάλυψη μυστικών - ή την απόφαση να την χρησιμοποιήσει. Ο ίδιος αρνήθηκε να εξηγήσει.

www.washingtonpost.com

Διαβάστε περισσότερα