Αντώνης Σαμαράκης (1919-2003): Απροσκύνητος στην ψυχή και το πνεύμα!... (συνέντευξη: ΒΗ, ΘΛΑ, 1973)

Πηγαίνοντας προς το σπίτι του γνωστού και βραβευμένου συγγραφέα για μια προγραμματισμένη συνέντευξη εκ μέρους του μαθητικού περιοδικού μας, κουβαλούσα μέσα μου μια ακαθόριστη γλυκιά ταραχή, γιατί θα βρισκόμασταν σε λίγο ενώπιος ενωπίω να συζητάμε για τη ζωή και το έργο του.

Με το που τον είδα στο άνοιγμα της πόρτας, ένιωσα ξαφνικά ήρεμη και καλοδεχούμενη. Ο σπουδαίος συγγραφέας και άνθρωπος με το γελαστό, καλοσυνάτο βλέμμα στεκόταν γελαστός μπροστά σε μένα και στην μαθήτρια Π.Σ, που με συνόδευε. Είχε ύφος μειλίχιο, απλό και φιλόξενο. που σε κέρδιζε με την πρώτη.

Έκανε ένα βήμα

στο πλάι και σημάδεψε με τον δείκτη του δεξιού του χεριού την εξωτική θέα μπροστά μας. Τον ακολουθήσαμε με χτυποκάρδι στο μεγάλο σαλόνι, που ήταν επιπλωμένο με γούστο. Από εκεί βγήκαμε σε μια εντυπωσιακή βεράντα ( με μεγάλο τραπέζι στην μέση και ψάθινες πολυθρόνες), που έβλεπε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Στο βάθος υπήρχαν φυτά φοινικοειδή με μυτερά σχιστά φύλλα σαν λόγχες.

Στους τοίχους κρέμονταν θυμητάρια μικρά και μεγάλα από τις χώρες που περιδιάβηκε ο συγγραφέας σαν πρέσβης της Unicef με ή χωρίς την 'Ελενίτσα' του. Καθίσαμε στην τραπεζαρία για τη συνέντευξη. Οι πρώτες του κουβέντες, μετά το καλωσόρισμα, με ξάφνιασαν ευχάριστα. Το 'κύριε Σαμαράκη' ήταν φανερό πως δεν του άρεσε. Άναψε την πίπα του και μισοσοβαρά-μισοαστεία μας είπε:

- ‘Αγαπημένες μου, Αντώνη με λένε και σας παρακαλώ θα είναι τιμή και χαρά να με λέτε με το όνομά μου. Εκτός κι αν δεν σας αρέσει...'

Ένιωσα σαν να τον ήξερα από χρόνια. 'Όσο πιο μεγάλος τόσο πιο απλός', σκέφτηκα και μ' ένα χαμόγελο πάτησα το κουμπί, για να αρχίσει η ηχογράφηση.

ΜΑΘ. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ: Κύριε Σαμαράκη, αν σας ζητούσα να μου αναφέρετε επιγραμματικά χρονιές σημαδιακές για την προσωπική σας ζωή και τη συγγραφική σας εξέλιξη, ποιες θα μου αναφέρατε;

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ: Σημαδιακά είναι πάρα πολλά πράγματα από αυτά που μου συνέβησαν. Είναι τα παιδικά μου χρόνια απ' τον καιρό που πρωτοκατάλαβα τον κόσμο με την μανούλα μου τη συχωρεμένη την Ανδριάνα και τον πατέρα μου τον Ευριπίδη στο Μεταξουργείο στην πλατεία Βάθης. Είναι τα σχολικά μου χρόνια με τους υπέροχους δασκάλους τους οποίους πάντα θα θυμάμαι με συγκίνηση. Είναι οι φίλοι της εποχής εκείνης, η γειτονιά όπου μεγάλωσα, αυτά που είδα, αισθάνθηκα και διαισθάνθηκα. ‟

” Σημαδιακές είναι ακόμη οι δικτατορίες που έζησα, η Κατοχή, ο Εμφύλιος... Οι βραβεύσεις, που μου θυμίζετε, δίνουν μόνο ηθική ικανοποίηση. Κατά τα άλλα, το όποιο βραβείο δε σε κάνει συγγραφέα... Όσα βραβεία κι αν πήρα, δεν ξέχασα ούτε στιγμή ότι έζησα στους δρόμους πολύ έντονα και από πολύ μικρός. Η μάνα μου η Ανδριάνα με είχε γράψει στο Δημοτικό τεσσεράμισι χρόνων. ‟
” Ό,τι ξύλο έχω φάει, το' φαγα από' κείνην, που ήταν η εκτελεστική εξουσία στο σπίτι. Η μάνα μου δεν είχε τελειώσει καλά το Δημοτικό και με διάβαζε τα μαθήματα ως την ΣΤ' Γυμνασίου! Μεγαλώνοντας μπήκα σε μια αριστερή κομματική οργάνωση, την 'Κοινωνική Αλληλεγγύη', όπου γνωρίστηκα με τον μεγάλο Έλληνα ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Η φιλία μας χαράχτηκε βαθιά στην ψυχή μου. ‟
” Το 1935 έδωσα εξετάσεις και μπήκα στο Υπουργείο Εργασίας. Από εκεί με έδιωξε ο Μεταξάς και βρέθηκα στο δρόμο. Δούλεψα σε λιμάνια, στην αγορά και μετά την απελευθέρωση επανήλθα στο Υπουργείο. Σημαδιακή τέλος είναι η γνωριμία μου με την Ελενίτσα. Η ζωή μας δέθηκε απ' τις 9 Φεβρουαρίου 1963 κι είναι μια χαρά ως σήμερα.

Μ.Π: Πότε ξεκινήσατε, αλήθεια, να γράφετε; Είχατε κάποια επιρροή από την οικογένειά σας ή ξεκινήσατε σπρωγμένος απ' την κοινωνική αδικία που βλέπατε να συμβαίνει καθημερινά; Πόσο σας επηρέασε η σταδιακή πολιτικοποίησή σας;

Α.Σ: Έγραψα από δέκα χρονών. Έστελνα σε περιοδικά για παιδιά τα ποιήματά μου (στη 'Διάπλαση του παιδιού' και στον 'Παιδικό κόσμο'). ‟

”Χρησιμοποιούσα ψευδώνυμα: Το 'Ιδανικό' και το 'Φωτεινό Σκοτάδι'. Στα δώδεκα χρόνια μου δημοσίευσα το πρώτο μου ποίημα σε περιοδικό. Έγραφα ποιήματα ως και το 1951-52. Συνολικά έγραψα 60 ποιήματα κοινωνικά, ερωτικά και για παιδιά. Το 1954 έγραψα το 'Ζητείται Ελπίς'... Συνέχισα να γράφω τα επόμενα χάρη σ' έναν μέγιστο παιδαγωγό, συγγραφέα και άνθρωπο, τον Ευάγγελο Παπανούτσο. Η ιστορία έχει ως εξής: ‟

” Τον Αύγουστο του '54 πήρα ένα βαλιτσάκι με το 'Ζητείται Ελπίς' σε κακοποιημένη έκδοση και πήγαινα από βιβλιοπωλείο σε βιβλιοπωλείο προτείνοντας στους βιβλιοπώλες να το πάρουν - έστω και χωρίς αμοιβή - για να το βάλουν στις προθήκες ή στα υπόγεια των μαγαζιών τους. Δεν το πήρε κανείς. Δεν είχα, βλέπετε, συστατική επιστολή από κανέναν κύριο Βουλευτή ή κυρία της υψηλής κοινωνίας...‟

” Φτάνω στο Σύνταγμα 'Καφενείο των Παρισίων' (Μητροπόλεως και Νίκης). Κάθε βράδυ περνούσα από' κει για κανένα ουζάκι με την παρέα μου, τον Γιώργο Σαραντάρη, τον Δημοσθένη Βουτυρά και τον Μενέλαο Λουντέμη. Στην απελπισία μου πάνω με πιάσανε οι λυγμοί κι ήμουν 35 χρονών άντρας. Οι θαμώνες του καφενείου με κοίταζαν, με την αλληλεγγύη που νιώθουν μόνο οι καθημερινοί άνθρωποι που ζούσαν στο πετσί τους την ανεργία. Ήθελα κάτι να τονωθώ. Παίρνω λοιπόν ένα αντίτυπο και γράφω 'Στον Αντώνη, Κουράγιο!.. Αντώνης.' ‟

” Στις 18 Αυγούστου συνέβη αυτό το περιστατικό, που σας είπα. Ύστερα από πέντε μέρες βρίσκω κάτω απ' την πόρτα του σπιτιού μου ένα καρτ-ποστάλ ανοιχτό και πυκνογραμμένο που έλεγε: Βρήκα στο 'Βήμα' το βιβλίο σας. Το διάβασα. Είμαι ενθουσιασμένος και σκέφτομαι να κάνω κάτι για πρώτη φορά στη ζωή μου. Να γράψω επιφυλλίδα στην πρώτη σελίδα του Βήματος για το βιβλίο σας... Εδώ είναι το τηλέφωνό μου... Θέλω να γνωριστούμε πρώτα.

Μου τηλεφώνησε, του τηλεφώνησα και τον επισκέφθηκα στο σπίτι του στο Παγκράτι. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1954 - ιστορική για μένα ημέρα - μπαίνει στο 'Βήμα', στην πρώτη σελίδα του με τίτλο: ‘Ένας διηγηματογράφος' το φοβερό αυτό αφιέρωμα του Παπανούτσου. Ας τον αναπαύσει ο Θεός.

Λίγες μέρες αργότερα με παίρνουν οι βιβλιοπώλες που με είχαν διώξει και μου λένε: 'Γιατί, κύριε Σαμαράκη, δε μας στέλνατε το βιβλίο σας που μας το ζητά ο κόσμος;' Έτσι προχώρησα χάρη σ' αυτό τον σπουδαίο άνθρωπο. Και είναι προς τιμή του Γ.Ράλλη, τότε υπουργού Παιδείας, που έβαλε Γενικό Γραμματέα στο Υπουργείο του - ανεξάρτητα πολιτικής τοποθέτησης - τον Παπανούτσο, για να κάνει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που έφερε τη Δημοτική στα Σχολεία.

Μ.Π: Τελικά, πίσω από έναν διακεκριμένο άντρα κρύβεται πάντα μια εξαιρετική γυναίκα. Αλήθεια, ποιο ρόλο έπαιξε και παίζει η γυναίκα σας στη ζωή σας;

Α.Σ: Όχι πίσω από κάθε άντρα, πλάι σε κάθε άντρα, για να μην πω μπροστά από κάθε άντρα, στέκεται πάντα μια αξιόλογη γυναίκα. Όπως σας είπα και προηγούμενα, η γνωριμία μου με την Ελενίτσα και ο γάμος μας στις 9 Φεβρουαρίου 1963 σημάδεψε ευχάριστα τη ζωή μου. Την Ελενίτσα την παίρνω μαζί μου σχεδόν πάντα. Ακόμα και στην Αιθιοπία που πήγα σαν εκπρόσωπος της Unisef τη 2η φορά, ήτανε πλάι μου.‟

” Δεν ξέρω αν είμαι εξαιρετικός άντρας, τυχερός πάντως είμαι που έχω στο πλευρό μου μια γυναίκα σαν την Ελενίτσα μου, που όλα αυτά τα χρόνια στάθηκε στοργικός παραστάτης μου στις κακές και τις σκληρές προπαντός ώρες που περάσαμε μαζί. Στάθηκε πολύτιμος οδηγός μου, όχι μόνο με την αγάπη της, αλλά και με τη δίκαιη κριτική της πάνω στις απόψεις και τις πράξεις μου. Για όλα αυτά της είμαι βαθύτατα ευγνώμων.

Μ.Π: Το σύγχρονο σχολείο δεν αφιερώνει παρά ελάχιστες ώρες την εβδομάδα στη Λογοτεχνία και την Ποίηση και εκείνες σύμφωνα με τις υποδείξεις των αναλυτικών προγραμμάτων του ΥΠΕΠΘ . Τι επιπτώσεις νομίζετε ότι έχει αυτό στην παιδεία των νέων;

Α.Σ: Γνωρίζω το γεγονός και με θλίβει ιδιαίτερα. Η διδασκαλία όλη δείχνει την υποκρισία των εκάστοτε αρμοδίων για τα εκπαιδευτικά θέματα. Το πολιτικό κόστος, η επιφάνεια, το περιτύλιγμα κι όχι η ουσία, καταδυναστεύουν τη ζωή μας. Έχουμε πολλά ταλέντα στην Ελλάδα σήμερα και στον πνευματικό χώρο, και στη ζωγραφική και στη μουσική. ‟

” Δεν υπάρχει όμως αυτό που λέμε 'περιρρέουσα' ατμόσφαιρα. Δεν υπάρχει ο πολιτισμός που θα ανεβάσει αυτά τα παιδιά και θ' αφήσει ελεύθερους τους εκπαιδευτικούς να δουλέψουν με μεράκι πάνω στη Λογοτεχνία και την Ποίηση. Βέβαια, εγώ νομίζω πως, παρά τις αντίξοες συνθήκες, ο αριθμός των νέων παιδιών που στρέφεται προς το λογοτεχνικό βιβλίο αυξάνει συνεχώς. ‟
” Ένα είναι σίγουρο πάντως: Ο αγώνας για την πνευματική ανάκαμψη των νέων πρέπει να αρχίσει από το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν την άνεση να μεταδώσουν την αγάπη για τη Λογοτεχνία χωρίς τις ασφυκτικές δεσμεύσεις των αναλυτικών προγραμμάτων. Το ΥΠΕΠΘ πρέπει να δώσει λύσεις χωρίς καθυστέρηση!!!

Μ.Π: Στο 'Ποτάμι', που ειλικρινά είναι από τα πιο ανθρώπινα διηγήματα που έχουν γραφεί, μιλάτε για την ανάγκη για συναδέλφωση των ανθρώπων, για το τεχνητό μίσος που χωρίζει τα έθνη και δεν αφήνει τους ανθρώπους να ενωθούν και να συναδελφωθούν. Ως πότε όμως νομίζετε ότι θα μπορούν να δικαιολογούνται οι λαοί ότι είναι τα αναγκαία θύματα των ισχυρών της γης; Δεν θα μπορούσαν ενωμένοι να επιβάλουν τη θέλησή τους για ειρήνη και συναδέλφωση;

Α.Σ: Δυστυχώς, δεν μπορούν να κάνουν κάτι σημαντικό οι λαοί. Χρειάζεται αγώνας, αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό. Βλέπεις, σήμερα, τόσο οι αυταρχικές κυβερνήσεις όσο και τα μεγάλα συμφέροντα θέλουν να διαιωνίζεται αυτή η κατάσταση. Κάθε χρόνο ξοδεύονται για εξοπλισμούς πάνω από τέσσερα δισεκατομμύρια δολάρια, που αντιστοιχούν σε ένα τρισεκατομμύριο, διακόσια πενήντα εκατομμύρια δραχμές την μέρα. ‟

” Σε κάθε άνθρωπο αντιστοιχούν 410 κιλά τρόφιμα και 400 κιλά εκρηκτικές ύλες έτοιμες προς χρήση. Ζούμε δηλαδή σ' έναν εφιάλτη. Είμαστε 'μαγκωμένοι' σε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Τον κόσμο, όπως βλέπετε, τον διευθύνουν όχι οι ηγέτες, που βλέπετε στην τηλεόραση, αλλά οι 'Δον Κορλεόνε', οι 'Νονοί', που έχουν την ισχύ του χρήματος.‟

” Ο πόλεμος του Βιετνάμ και του Κόλπου θα είχε τελειώσει πολύ νωρίτερα, αν οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες όπλων δεν πίεζαν τον τότε Πρόεδρο της Αμερικής ή τον σημερινό να τον συνεχίσει έως ότου τελειώσουν τα αποθέματα όπλων. Είναι φρικτό!..

Μ.Π: Στην εποχή μας γινόμαστε μάρτυρες εκφυλιστικών φαινομένων. Πώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν οι πνευματικοί άνθρωποι στο να τεθεί τέρμα στην πολιτική και ηθική παρακμή των ημερών μας; Πριν από χρόνια είχατε πει, σε μια συνέντευξή σας, πως οι συγγραφείς οφείλουν να είναι πρωτοπόροι στο χτίσιμο μιας καινούριας κοινωνίας...

Α.Σ: Δυστυχώς, φαίνεται πως έχουν περιέλθει σε μια κατάσταση εφησυχασμού ή έχουν αδρανήσει, παρασυρόμενοι από το όλο κλίμα του υλικού ευδαιμονισμού που κυριαρχεί. Κάνετε λάθος όλοι σας, αν τους θεωρείτε ταγούς, καθοδηγητές! Ταγοί θα' πρεπε να είναι όσοι προσφέρουν ανεκτίμητα αγαθά στο κοινωνικό σύνολο. Κάτι τέτοιο δεν νομίζω να κάνουν οι πνευματικοί άνθρωποι. ‟
” Κοίτα αυτούς που δίνουν τα όργανα των παιδιών τους, για να ζήσουν άλλες ψυχές ή αυτούς που ρίχνονται στον κίνδυνο, για να σώσουν συνανθρώπους τους!.. Αυτοί θα' πρεπε να γίνουν ταγοί και να μπαίνουν σε πρωτοσέλιδα...

Μ.Π: Ποιο μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στους νέους, κ. Σαμαράκη, για τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν (ανεργία, κοινωνικός ρατσισμός, ναρκωτικά κλπ.) που ξέρετε πως τους απασχολούν;

Α.Σ: Μήνυμα παίρνω εγώ απ' τους νέους, όπως κι εσύ που σαν καθηγήτρια ανανεώνεσαι συνεχώς κοντά στην νεολαία. Τέλος πάντων, θα ήθελα να ευχηθώ στα παιδιά να μείνουν πάντα νέα στο πνεύμα και στην ψυχή και να μην συμβιβάζονται. Να μείνουν 'απροσκύνητοι', όπως έλεγε κι ο Μακρυγιάννης. Να αγωνίζονται γι' αυτό που πιστεύουν και να' ναι σίγουροι πως τίποτε δεν πάει χαμένο. ‟

” Να μην απογοητεύονται μπροστά στις δυσκολίες, να μη λυγίζουν μπροστά στα κοινωνικά προβλήματα που ανέφερες κι όταν μεγαλώσουν να αγαπάνε τα παιδιά και τους νέους. Όσο σπουδαίοι κι αν γίνετε μια μέρα, παιδιά, μην ξεχάσετε ποτέ το πώς κι από πού ξεκινήσατε. Και, προπαντός, ψηλά το κεφάλι. Αν αγαπάτε τη ζωή, γυρίστε την πλάτη στα ναρκωτικά κι αγωνιστείτε μαζί με άλλους για μια καλύτερη ζωή.

Μ.Π: Τελειώνοντας, κύριε Σαμαράκη, θα' θελα να σας ρωτήσω ποιες εμπειρίες αποκομίσατε και αποκομίζετε από τη θέση σας ως πρέσβη καλής θέλησης της Unisef;

Α.Σ: Εγώ πήγα εθελοντής στην Unisef. Είχα καημό να πάω στην Αιθιοπία τον καιρό του φοβερού λιμού το 1983 - '84. Δεν ήξερα κανέναν. Πήγα δυο φορές. Την πρώτη με άλλους ξένους. Τη δεύτερη φορά πήγα με την Ελενίτσα σ' αυτήν την κόλαση. Κατάφερα να πάρω μαζί μου ένα συνεργείο τηλεόρασης (ΕΤ-1) μαζί με τον έξοχο Παντελή Βούλγαρη, τον Γιώργο Αρβανίτη, που κάνει διεθνή καριέρα σαν διευθυντής φωτογραφίας και άλλα παιδιά.‟

” Οι φίλοι της παρέας, σαν φτάσαμε εκεί, έπαθαν σοκ. Εγώ είχα ζήσει από πολύ μικρός στην περιπέτεια κι ήταν ψημένα τα νεύρα μου. Οι άνδρες του συνεργείου λοιπόν άφησαν τις κάμερες κι έπεσαν με λυγμούς στο χώμα. Δεν μπορούσαν να συνέλθουν. Τι θα πει κόλαση...‟

” Όσα βλέπαμε ήταν κάτι παραπάνω!.. Εκεί είδα το άλλο αίσχος με τα φάρμακα που έστελνε ο ΟΗΕ και είχαν περασμένη ημερομηνία λήξης (είχαν λήξει από διετίας). Έστελναν δηλαδή στους ανθρώπους, που λαχταρούσαν να ζήσουν, τον θάνατο 'εν ψυχρώ'. Τι να σας πω, βρε παιδιά, ο άνθρωπος είναι λύκος προς τον συνάνθρωπό του...

Διαβάστε περισσότερα