Τσάο Γουέν Σουέν: «Μπρούντζος και Ηλιοτρόπιο»

«...πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει.»
Αποστόλου Παύλου, Α’ Προς Κορινθίους Επιστολή, κεφ. ΙΓ’, στίχ. 1-13

Ξεφυλλίζοντας αρχικώς το μυθιστόρημα Μπρούντζος και Ηλιοτρόπιο του Τσάο Γουέν Σουέν, Κινέζου από την Τζιανγκ Σου, κοντά στη Σανγκάη, δεν περίμενα, αν και γνώριζα τη φήμη του δημιουργού, όπως και τον σεβασμό στο πρόσωπό του, στ’ αλήθεια δεν φανταζόμουν πως θα ασκούσε μέσα μου τέτοια γοητεία, τόση αναστάτωση αλλά και ευφροσύνη. Συχνά αγαλλίαζα χάρη στα τόσο ισχυρά αισθήματα, στην αντοχή

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Γνωρίζοντας όμως ότι το βιβλίο έχει τιμηθεί με το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, το ονομαζόμενο και «Βραβείο Νόμπελ για την παιδική λογοτεχνία», είχα μια αυξημένη αναμονή. Δεν απογοητεύτηκα· τελειώνοντας το μυθιστόρημα, αισθανόμουν μια συγκίνηση και μια ανακούφιση μέχρι μέσα στα βάθη της ψυχής: Ένα αριστουργηματικά γραμμένο βιβλίο με ήρωες πλασμένους από καλοσύνη και αλληλεγγύη, οι οποίοι βιώνουν περιπέτειες που σε κρατούν συμμέτοχο, ωσάν να συμβιώνεις μαζί τους – στις χαρές και στις λύπες τους! Και στους κινδύνους ακόμη. Μα και στις θυσίες.

Αν μπορούσα, θα έστελνα το σημερινό κείμενό μου σε όλους τους αναγνώστες. Για να απολαύσουν έναν συγγραφέα που γνωρίζει τι θα πει αγάπη, τι σημαίνει θυσία. Και τι αριστοτεχνική γραφή. Όντας καθηγητής Κινεζικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, ο Τσάο Γουέν Σουέν έχει διδάξει μερικούς από τους ξεχωριστούς συγγραφείς της χώρας του. Στο βιβλίο Μπρούντζος και Ηλιοτρόπιο ζωντανεύει την ψυχή, το πνεύμα, τον πολιτισμό της αρχαίας πατρίδας του, τους μύθους και την ευλάβεια, την εργατικότητα. Την ταπεινοφροσύνη. Την υπομονή. Τα αναδεικνύει διαυγή, αστραποβόλα, ακόμη και μέσα στους βάλτους με τις καλαμιές ή τους ορυζώνες. 'Η στις χορταρένιες καλύβες των στερημένων χωρικών. Η αλληλεγγύη, η κατανόηση και η αξιοπρέπεια των κατοίκων του χωριού Ντα Μάι Ντι ανθίζουν σαν τα φωτεινά λουλούδια που φυτρώνουν εκεί περήφανα, τα ηλιοτρόπια. Στο εφηβικό αυτό μυθιστόρημά του –όχι μόνο εφηβικό– προβάλλει αξίες σπάνιες, χαρίσματα που αναγνωρίζουν και τιμούν την παρουσία του ανθρώπου· έτσι, ο εκλεκτός Κινέζος δημιουργός μάς προσφέρει ένα έργο ικανό να αγαπηθεί και να μη λησμονηθεί. Έργο –αναντίρρητα– κλασικό.

Στο εισαγωγικό του σημείωμα, αφιερωμένο στους δυο ήρωές του –το δωδεκάχρονο, περίπου, αγοράκι, τον Μπρούντζο, και την επτάχρονη κοπελίτσα με το ωραίο όνομα Ηλιοτρόπιο–, ο Τσάο Γουέν Σουέν μιλά με στοργή και πραότητα για τους μικρούς φίλους, τα άγνωστα αρχικώς μεταξύ τους παιδιά, μοναχικά, από τόπους ξένους καταγόμενα, των οποίων οι καρδιές και οι ζωές ενώθηκαν με δεσμούς ισχυρούς και ιερούς: αυτούς της αδελφοσύνης. «Στη μέση του πουθενά...» γνωρίστηκαν και αγαπήθηκαν. Και ήταν δύσκολοι οι καιροί τότε. Πολλά γράφτηκαν για την εποχή της «πολιτιστικής επανάστασης» του Μάο Τσε-Ντονγκ (ή Μάο Τσε-Τουνγκ), που ανακάλυψε τον μαρξισμό στη βιβλιοθήκη του Πεκίνου ως να φτάσει να γίνει ένας ανενδοίαστος τύραννος. Η αποτυχία των σχεδίων του οδήγησε τη χώρα στον εμφύλιο βυθίζοντάς τη στην απελπισία, καθώς τα σχέδιά του μόνο διωγμούς, φόβους, πόνους και εκκαθαρίσεις είχαν σαν αποτέλεσμα. Γνωστά. Ευτυχώς η φρίκη έληξε με τον θάνατό του, το 1976, για να αναδυθεί ξανά μια χώρα κάλλους ψυχικού και πνευματικού και ένας πολιτισμός απαστράπτων και πανάρχαιος με πολίτες φιλικούς, ευφυείς, απαλλαγμένους από τον φόβο – γενιές γεμάτες οράματα πλέον. Στο διάστημα όμως αυτό, πόσα υπέστη ο λαός! Σε ένα από τα πολλά «Σχολεία των Στελεχών της 7ης Μαΐου» που ίδρυσε στην επαρχία, εξορία στην πραγματικότητα των καλλιτεχνών και ιδεολογική επανεκπαίδευση διανοούμενων ή στελεχών οργανισμών, αποστέλλεται και ένας νέος άνδρας, ο πατέρας του Ηλιοτρόπιου. Δουλεύει χειρωνακτικά, σκληρά μάλιστα, όπως και οι άλλοι σύντροφοί του, μολονότι φημισμένος γλύπτης και ζωγράφος. Φιλοτεχνεί ηλιοτρόπια από μπρούντζο. Σπουδαία. Στόλιζαν πλατείες πόλεων, κτήρια. Στο Ντα Μάι Ντι τον συνοδεύει η επτάχρονη κορούλα του. Η μητέρα έχει πεθάνει, και έτσι το παιδί είναι διαρκώς μόνο του· δεν χορταίνει την παρουσία του πατέρα, μια και εκείνος γυρνά τη νύχτα εξαντλημένος.

{jb_quote} Ένα αριστουργηματικά γραμμένο βιβλίο με ήρωες πλασμένους από καλοσύνη και αλληλεγγύη, οι οποίοι βιώνουν περιπέτειες που σε κρατούν συμμέτοχο, ωσάν να συμβιώνεις μαζί τους – στις χαρές και στις λύπες τους! {/jb_quote}

Το Ηλιοτρόπιο, που δεν δυσανασχετεί, αγαπά τη φύση, τις βόλτες, τα πουλιά, τα λουλούδια, τη μουσική του ποταμού, τη θέα του απέναντι χωριού. Όμως «Ήταν στ’ αλήθεια τόσο μόνη, όπως ένα μοναχικό πουλί με μοναδική συντροφιά τον ήχο των φτερών του, σ’ έναν ουρανό δίχως όρια...» Οι άγνωστοι κάτοικοι τη συμπάθησαν έτσι μόνη και μικρή που ήταν, ήσυχη και τακτική, γελαστή, καλότροπη. Αγαπούσε τις αγριόπαπιες και τα λουλούδια που έφερε το όνομά τους. Συνεχώς στις όχθες βρισκόταν. Λάτρευε και τις φωνές των παιδιών. Τα γέλια και τα τραγούδια τους.

...Τα φύλλα της ροδακινιάς μπαίνουν απ’ την πόρτα.
Έξω τα κίτρινα στάχυα
εδώ καίει ο ήλιος...

Είχε μάθει στίχους από αυτά και τα τραγουδούσε δειλά. Μόνη. Πάντα.

Έως ότου σε έναν από τους περιπάτους της στην όχθη γλίστρησε και σκάλωσε σ’ ένα δέντρο· τρόμαξε και ζήτησε βοήθεια. Που δεν ήρθε άμεσα. Αντί για την αναμενόμενη βοήθεια, ένα αγόρι πέρασε και την περιγέλασε. Έκλαψε τότε. Φοβόταν. Μόνο ένα πουλί μεγάλο την πλησίασε και είχε βλέμμα όλο αγάπη. Το κορίτσι ανταπέδωσε.

Έπειτα, πλησίασε εκείνο το γλυκό αγόρι με το βουβάλι και ξάφνου στέγνωσαν τα δάκρυά της. Την είχε κοιτάξει με μάτια όλο εξυπνάδα και καλοσύνη. Μεμιάς, το κορίτσι αναθάρρησε. Μάντεψε πως θα τη βοηθήσει. Όπως και έγινε.

Όταν έφθασε ο πατέρας της λαχταρώντας την έσφιξε στην αγκαλιά του. «Πώς σε λένε;» ρώτησε τον σωτήρα της κόρης του. «Τον λένε Μπρούντζο και δεν μπορεί να μιλήσει, είναι μουγγός!» τον χλεύασε το αγόρι που προηγουμένως της είχε αρνηθεί τη βοήθεια.

Ναι. O Μπρούντζος ήταν βουβός. Μα τα μάτια του μιλούσαν τόσο. Και η καρδιά του. Είχε βουβαθεί στα πέντε του χρόνια λόγω του απερίγραπτου τρόμου και της αγωνίας που βίωσε εξαιτίας μιας φωτιάς-θηρίου, που ξάφνου πήρε να κατακαίει το χωριό. Η φωτιά έσβησε τελικώς αλλά ο Μπρούντζος δεν ξαναμίλησε. Άλλαξε η ζωή του από τότε, ούτε σχολείο –δεν τον δέχονταν– ούτε παρέες, ούτε αστεία. Μήτε πια χαρές. Είχε, βέβαια, τη θαυματουργή αγάπη των δικών του. Είχε και την ευθύνη ενός βουβαλιού· το βοσκούσε. Το αγαπούσε. Και μια γιαγιά με άγιο πρόσωπο και χέρια – η παρηγοριά του. Η οικογένεια ήταν αδύναμη οικονομικώς, όπως πολλές οικογένειες στο Ντα Μάι Ντι, που είχαν απόλυτη εξάρτηση από τις αλλαγές ή τις ιδιοτροπίες του καιρού ή τις απαιτήσεις των κατοίκων της πόλης.

Ένα χάραμα, ο καλλιτέχνης πατέρας του Ηλιοτρόπιου έφυγε με τα σύνεργά του της ζωγραφικής για το ποτάμι. Τον καλούσε η μυρωδιά και η ομορφιά των ηλιοτρόπιων. Δεν ξαναγύρισε. Τον θέλησε το ποτάμι... Ο πόνος, η φρίκη, ο σπαραγμός, τα καυτά δάκρυα του Ηλιοτρόπιου δεν είχαν τέλος. Καλούσε, απλώνοντας τα χέρια, προς τις καλαμιές. Καλούσε τον πατέρα... Μάταια. Πρόστρεξαν όμως οι κάτοικοι του χωριού που την είχαν αγαπήσει. Άνθρωποι αγαθοί και θερμοί θέλησαν να την πάρουν κοντά τους.

Στη συγκέντρωση που ορίστηκε από τον επικεφαλής του χωριού όλοι δήλωσαν πως την ήθελαν δική τους, παιδί τους κοντά στα παιδιά τους, και ας μην είχαν περίσσια αγαθών. Το Ηλιοτρόπιο όμως κοίταξε γλυκά τον Μπρούντζο και πήγε δίπλα στην οικογένειά του. Άλλη μια αγάπη θα μεγάλωνε τώρα στο φτωχικό σπίτι. Άλλη μια ευτυχία θα τους χαριζόταν. Η στέρηση –που θα έφτανε τις δύσκολες χρονιές– θα αντιμετωπιζόταν. Η αγάπη θα της επιβαλλόταν.

Είναι τόσα τα όμορφα και τα καλά που συνέβησαν στην οικογένεια με τον ερχομό της κοπελίτσας, τόσο παρηγορητικά και ελπιδοφόρα, τέτοια η πληρότητα, η έγνοια, ο σεβασμός, η ευγένεια, ώστε η ταπεινή καλύβα αγλάιζε. Και ας ταλαιπώρησαν το χωριό δυσκολίες – ακόμη και λιμός. Ο Μπρούντζος και το Ηλιοτρόπιο μεγάλωναν σαν αδέλφια αληθινά· η αγάπη τους συγκινούσε το χωριό, η καλοσύνη της κοπελίτσας, η πρόοδος στο σχολείο, ο ήρεμος, γλυκός χαρακτήρας, το γέλιο της, την έκαναν παιδί όλων.

Πέμπτη τάξη πήγαινε η μικρούλα, όταν άνθρωποι από την πόλη ήρθαν ξάφνου μια μέρα: Ήθελαν το κορίτσι πίσω. Ήταν διαταγή του δημάρχου. Την είχε χρόνια ξεχασμένη κι ως φαίνεται θυμήθηκε πως κάπου υπάρχει το ορφανό κοριτσάκι του διάσημου καλλιτέχνη.

Απελπισία. Πάντως την κοπελίτσα την πήραν παρά τις αντιρρήσεις ολόκληρου του χωριού. Παρά τις ικεσίες της οικογένειάς της και των φίλων. Οι αξιωματούχοι υποσχέθηκαν σπουδές, καλή ζωή, συχνή επαφή, φροντίδα, ενώ η καρδιά των δυο αδελφών σπάραζε. Το Ηλιοτρόπιο αναχώρησε κραυγάζοντας: «Μαμά! Μαμά! Μπρούντζε!». Για να ακουστεί δυνατή, πνιγμένη στα δάκρυα η φωνή του αδελφού της: «Ηλιοτρόπιο!»

Ένα παιδί έβαλε φωνή με θρίαμβο. Το άκουσαν όλοι: «Ο Μπρούντζος μιλάει! Ο Μπρούντζος μιλάει!»

Αν μιλήσω για τη μετάφραση από τα κινέζικα και το σημείωμα του Δημήτρη Σωτάκη, θα περισσέψουν τα καλά λόγια και οι έπαινοι.

Μπρούντζος και Ηλιοτρόπιο
Τσάο Γουέν Σουέν
Μετάφραση: Δημήτρης Σωτάκης
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 368
ISBN: 97608-9-16-8400-0
Τιμή: 13,90€