Πέτρος Παπασαραντόπουλος: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

Ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος γεννήθηκε το 1955 στην Καλαμάτα. Χημικός Μηχανικός της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αποτέλεσε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου του «Ρήγα Φεραίου» και της συντακτικής επιτροπής του «Θούριου» στη μεταπολίτευση του 1974, αντιπρόεδρος του πρώτου μεταδικτατορικού Κεντρικού Συμβουλίου της ΦΕΑΠΘ και μέλος του Κ.Σ. της ΕΦΕΕ.

Εργάστηκε ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες Αυγή, Εγνατία, Θεσσαλονίκη και στο περιοδικό Αντί. Υπήρξε ιδρυτής του εκδοτικού οίκου Παρατηρητής, διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού της Θεσσαλονίκης Ράδιο Παρατηρητής και του λογοτεχνικού περιοδικού Παρατηρητής. Είναι υπεύθυνος εκδόσεων στον εκδοτικό οίκο Επίκεντρο, ιδρυτικό μέλος του Κέντρου για τη Δημοκρατία και τη Συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (CDRSEE) και γενικός γραμματέας της Ένωσης για τη Δημοκρατία στα Βαλκάνια. Είναι επίσης διευθυντής σύνταξης στο περιοδικό Balkan Horizons. Το τελευταίο του βιβλίο, Η υπονόμευση της Δημοκρατίας, 2015-2019 (Εκδόσεις Επίκεντρο, 2020), μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Η υπονόμευση της Δημοκρατίας, 2015-2019, το τελευταίο σας βιβλίο, με 88 κείμενά σας σε έξι κεφάλαια και 400 σελίδες. Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία;

Το βιβλίο ασχολείται με την ταραγμένη πενταετία 2015-2019. Προσπαθεί να εντοπίσει, στο πλαίσιο ενός κριτικού αναστοχασμού, τι ακριβώς συνέβη και φτάσαμε στο χείλος του γκρεμού, ένα βήμα πριν από την ανεπανόρθωτη καταστροφή. Η βασική υπόθεση εργασίας είναι ότι την πενταετία αυτή δεν είχαμε μια απλή εναλλαγή κόμματος στην εξουσία, αλλά μια απόπειρα υπονόμευσης της Δημοκρατίας και των βασικών συστατικών της στοιχείων. Γίναμε μάρτυρες ακραίων καταστάσεων που έθεσαν σε δοκιμασία την ίδια την υπόσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Θεμελιώδη συστατικά στοιχεία της οργανωμένης δημοκρατικής θέσμισης υπονομεύτηκαν, όπως το κράτος δικαίου, η ελευθερία του Τύπου, η διάκριση των εξουσιών, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Παράλληλα αμφισβητήθηκε ο ίδιος ο γεωστρατηγικός προσανατολισμός της χώρας και η ευρωπαϊκή της υπόσταση. Με έναν παράδοξο, και ομαλό, τρόπο η αρχική υποστήριξη της πλειοψηφίας των κατοίκων αυτής της χώρας σταδιακά μετατράπηκε σε εκλογική αποδοκιμασία το 2019. Ήταν το τέλος μιας ολόκληρης εποχής, η ήττα μιας παρωχημένης αντίληψης. Η λαϊκιστική υπόσχεση απέτυχε παταγωδώς. Ευτυχώς δεν προκάλεσε ανεπανόρθωτη καταστροφή στη χώρα. Όμως, οι πληγές που άφησε θα πάρει πολύ καιρό για να επουλωθούν. Πρέπει να μελετήσουμε τι έγινε και το πώς έγινε, προκειμένου να βγάλουμε συμπεράσματα, στο πλαίσιο μιας συλλογικής και ατομικής αυτογνωσίας.

Υπό ποιες προϋποθέσεις η μνήμη θωρακίζει τη Δημοκρατία;

Η ίδια η ουσία της ανθρώπινης υπόστασης είναι ο αγώνας της μνήμης απέναντι στη λήθη. Δημοκρατία σημαίνει ότι μαθαίνω από τα λάθη μου, προκειμένου να μην τα επαναλάβω. Δεν θεωρώ ότι είμαι αλάνθαστος, δεν πιστεύω ότι κατέχω την απόλυτη αλήθεια. Άλλωστε, αυτή είναι η μεγάλη διαφορά της Δημοκρατίας από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Στην ουσία της Δημοκρατίας δεν υπάρχει η τελεολογική εσχατολογία της ολοκληρωτικής σκέψης. Αντίθετα, η αναζήτηση της βέλτιστης λύσης, μέσα από συμβιβασμούς και συναινέσεις, είναι το μεγάλο όπλο των φιλελεύθερων δημοκρατικών κοινωνιών, η προϋπόθεση της κοινής μας συμβίωσης. Δυστυχώς, από τη μεταπολίτευση του 1974 και μετά δεν μπορέσαμε να αγαπήσουμε τη Δημοκρατία. Τη λοιδορήσαμε, την υποτιμήσαμε, την υποσκάψαμε, την υπονομεύσαμε. Καιρός είναι να την πιστέψουμε, με όλα τα ελαττώματά της, να την υποστηρίξουμε και να την εμπιστευτούμε.

Η δοκιμασία της περιόδου 2015-19 ήταν θεσμική κι αισθητική. Θεωρείτε πως σήμερα είναι καλύτερα τα πράγματα;

Είναι αξιοπερίεργο το γεγονός ότι οι θεσμοί της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας άντεξαν απέναντι στη λαϊκιστική πρόκληση. Αξίζει έπαινος σε εκείνους τους πολιτικούς, τους δημοσιογράφους, τους δικαστές, τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης που δεν μήδισαν. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει σ’ εκείνους που ανέδειξαν την πρωτόγονη πολιτική αισθητική του φαιοκόκκινου λαϊκιστικού μορφώματος που κυβέρνησε τη χώρα, κάτι που εύστοχα διατυπώθηκε με τη λέξη «εκτσογλανισμός». Η τωρινή κυβέρνηση, πέρα από τα όποια λάθη και παραλείψεις, πιστώνεται ότι εκρίζωσε από τον πολιτικό λόγο και την κυβερνητική πράξη τη διχαστική λογική του «ή εμείς ή αυτοί» και του «ή τους τελειώνουμε ή μας τελειώνουν». Ο μονισμός του λαϊκισμού είναι σε αποδρομή.

{jb_quote} Η ίδια η ουσία της ανθρώπινης υπόστασης είναι ο αγώνας της μνήμης απέναντι στη λήθη. {/jb_quote}

Πώς κρίνετε την καταδίκη της Χρυσής Αυγής; Πιστεύετε πως έχει προκαλέσει τριγμό στα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης;

Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής είναι ένα πολυσήμαντο γεγονός, που ξεπερνάει τα όρια της χώρας και έχει προσελκύσει την παγκόσμια προσοχή. Ένα νεοναζιστικό μόρφωμα, που λειτουργούσε ως εγκληματική οργάνωση, τιμωρήθηκε παραδειγματικά για τις πράξεις του. Παράλληλα, θέτει το ερώτημα για το αν πρέπει να αντιμετωπίζονται θεσμικά μόνον οι πράξεις και όχι οι εξτρεμιστικές ιδέες. Προσωπικά υποστηρίζω ότι οι εξτρεμιστικές ιδέες, που εχθρεύονται ανοιχτά τη φιλελεύθερη δημοκρατία, πρέπει να έχουν δικαστική αντιμετώπιση και εξοστρακισμό. Πρόκειται για την αντίληψη της Μαχόμενης Δημοκρατίας, την οποία έχω αναπτύξει σε πολλά κείμενά μου.

Ποια θεωρείτε ή ελπίζετε ότι θα είναι η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ και της Αριστεράς, γενικότερα;

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ένα υπαρξιακό πρόβλημα από την αρχή της δημιουργίας του. Απεχθάνεται τη φιλελεύθερη δημοκρατία, την υποτιμητικά αποκαλούμενη «αστική», και παράλληλα είναι υποχρεωμένος να λειτουργήσει με βάση τους κανόνες της. Φαντασιώνεται μια «ριζοσπαστική δημοκρατία» που βασίζεται στην αέναη σύγκρουση των «καλών» με τους «κακούς». Απορρίπτει μετά βδελυγμίας τους συμβιβασμούς και τις συναινέσεις. Αυτή η ιδεολογική σκευή είναι ασύμβατη με οποιαδήποτε σύγκλιση προς την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, την οποία άλλωστε τα κορυφαία στελέχη του απορρίπτουν αναφανδόν ως συμβιβαστική. Τούτων δοθέντων δεν περιμένω και δεν ελπίζω τίποτα από αυτόν τον πολιτικό σχηματισμό, που το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι η επανακατάληψη της εξουσίας, που «αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά», όπως υποστήριξαν στελέχη του.

Είστε ιδρυτικό μέλος του Κέντρου για τη Δημοκρατία και τη Συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Έχει επιτελέσει το έργο του το Κέντρο και σε ποιο βαθμό;

Το Κέντρο έκανε σπουδαία δουλειά σε όλες τις βαλκανικές χώρες προσπαθώντας να κτίσει γέφυρες επικοινωνίας και κατανόησης ανάμεσα στις βαλκανικές κοινωνίες στην μετακομμουνιστική περίοδο. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλές χώρες, πέρα από την ενθουσιώδη υποδοχή των πρωτοβουλιών του, υπήρξαν αντιδράσεις από λαϊκιστές και ακραίους πολιτικούς και μέσα ενημέρωσης. Σε κάθε περίπτωση, το αποτύπωμα που άφησε ήταν θετικό στα χρόνια της μετάβασης από τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό στη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Πώς σας φαίνεται που μετά την κρίση και τη διαπίστωση ότι «δεν ξέρεις τι σε περιμένει την επόμενη μέρα», σήμερα βιώνουμε μια παγκόσμια πανδημία;

Απίστευτο και όμως αληθινό. Μοιάζει με κάποιον που, ύστερα από μια πλημμύρα, σώθηκε και βγάζει στεναγμό ανακούφισης αναφωνώντας «δόξα να έχει ο Θεός» και σε λίγα λεπτά βλέπει μια καταιγίδα να έρχεται πάνω του και λέει «Παναγιά μου, βόηθα». Πρέπει να προσαρμοστούμε με το ότι το απρόβλεπτο ήρθε για να μείνει. Η γραμμική αύξηση της ευημερίας δημιούργησε την ψευδαίσθηση ότι το αύριο θα είναι σίγουρα καλύτερο από το σήμερα. Αυτό στην πράξη διαψεύστηκε με την πανδημία. Ορισμένοι δεν θέλουν να το αποδεχτούν και για τον λόγο αυτό ευδοκιμούν θεωρίες συνωμοσίας και fake news.

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;

Το δίπολο Ελευθερία και Δημοκρατία. Η γενιά μου έζησε τη στέρηση και της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας. Τη βίωσε τραυματικά. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο εξοργίζομαι αφάνταστα όταν ακούω το σύνθημα «η χούντα δεν τελείωσε το ’73».

{jb_quote} Στα χρόνια της κρίσης, ένα σημαντικό τμήμα των αναγνωστών ανακαλύπτει ξανά το πολιτικό βιβλίο. {/jb_quote}

Ποιο βιβλίο θα θέλατε να προτείνετε στο αναγνωστικό μας κοινό;

Θα πρότεινα ανεπιφύλακτα το Έχει αποτύχει η Δημοκρατία; – Ένας βασικός οδηγός για τον 21ο αιώνα του Niheer Dasandi [Εκδόσεις Επίκεντρο, 2018]. Αναλύει και εκλαϊκεύει το φαινόμενο και την ιστορία της Δημοκρατίας με υποδειγματικό τρόπο. Θέτει ερωτήματα και απαντάει σε απορίες. Θα έπρεπε να διδάσκεται σε όλα τα σχολεία.

Είστε εκδότης με πολύχρονη πείρα και οι Εκδόσεις Επίκεντρο περιλαμβάνουν στον κατάλογό τους πολλούς αξιόλογους τίτλους με θέμα την πολιτική. Πόσο ενδιαφέρον δείχνουν οι Έλληνες αναγνώστες για βιβλία με τέτοια θεματική;

Η σχέση του αναγνωστικού κοινού με το πολιτικό βιβλίο είναι πολυκύμαντη από το 1974 και μετά. Ξεκινάει με την υπερπολιτικοποίηση της μεταπολίτευσης και συνεχίζεται με την απέχθεια προς κάθε τι το πολιτικό στα χρόνια της επίπλαστης ευημερίας. Στα χρόνια της κρίσης, ένα σημαντικό τμήμα των αναγνωστών ανακαλύπτει ξανά το πολιτικό βιβλίο. Κυκλοφορούν σημαντικές μελέτες για το φαινόμενο του λαϊκισμού και τα προβλήματα της Δημοκρατίας. Πρόκειται για ένα αξιοσημείωτο φαινόμενο.

Ως εκδότης, πώς βλέπετε την κατάσταση που επικρατεί στον χώρο της βιβλιαγοράς με τα συνεχόμενα lockdown;

Η βιβλιαγορά έχει αποσαθρωθεί από τα συνεχόμενα lockdown. Η επιδείνωση των επιδημιολογικών δεικτών για πολλούς μήνες έχει οδηγήσει πολλές εκδοτικές επιχειρήσεις στο χείλος του γκρεμού. Παρ’ όλα αυτά, δεν το βάζουμε κάτω, προσπαθούμε.

Υπάρχουν στοιχεία που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν αισιοδοξία για τον εκδοτικό χώρο στην Ελλάδα;

Πολύ δύσκολο να είναι κανείς αισιόδοξος στους σημερινούς καιρούς. Εντούτοις, είναι αξιοσημείωτη η αντοχή πολλών εκδοτικών οίκων, που στην πλειοψηφία τους είναι μικρές επιχειρήσεις. Ίσως αυτή η ευελιξία να είναι ένα καλό διαπιστευτήριο στη μετά-Covid εποχή.

Γράφετε κάποιο καινούργιο βιβλίο;

Η συγγραφή είναι ένα αέναο διανοητικό ταξίδι. Δεν σταματάει ποτέ.

Η υπονόμευση της δημοκρατίας, 2015-2019
Πέτρος Παπασαραντόπουλος
Πρόλογος: Δημήτρης Κ. Ψυχογιός
Εκδόσεις Επίκεντρο
424 σελ.
ISBN 978-960-458-996-8
Τιμή €18,00

Keywords
Τυχαία Θέματα