Κοραής Δαμάτης: «Χαρίκλεια Καβάφη»

Ο Κοραής Δαμάτης είναι Αλεξανδρινός, όπως ο Καβάφης. Γεννήθηκε το 1952 και στα δέκα του χρόνια ήρθε στην Αθήνα. Σπούδασε θέατρο, χορό, χόρεψε στα «Χορικά» της Ζουζούς Νικολούδη και στο Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου, εργάστηκε ως ηθοποιός και χορευτής, έγινε ο ίδιος δημιουργός της θεατρικής ομάδας «Έβδομο θέατρο» και σκηνοθέτησε έργα των επιφανέστερων Ευρωπαίων δημιουργών, από τον Σαίξπηρ και μέχρι την εποχή μας, αρχαίους

Έλληνες τραγικούς, συνεργάστηκε με το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, το Ελεύθερο Θέατρο, τα ΔΗΠΕΘΕ, διδάσκει σε θεατρικές σχολές 43 χρόνια, έγραψε ένα μυθιστόρημα –Το σπίτι μόνο (εκδ. Γαβριηλίδης, 2016)– και μία συλλογή ιστοριών με τον τίτλο Αφορμές (εκδ. Βακχικόν, 2021).

Η Χαρίκλεια Καβάφη είναι ένα θεατρικός μονόλογος, που παραστάθηκε και παίζεται από τον Μάρτιο στο Vault. Ο φακός στρέφεται στη μητέρα του ποιητή με σκοπό να φωτίσει τη γυναίκα που γέννησε εννέα παιδιά και ανάμεσά τους τον έναν, τον μικρότερο και διπλαγαπημένο, τον ποιητή με την παγκόσμια αναγνώριση, Κωνσταντίνο Καβάφη.

Είναι γνωστά τα της οικογενειακής ακμής, αλλά και παρακμής, αυτή τη φορά όμως όλα φωτίζονται μέσα από το βλέμμα της μητέρας, που σαν παλιά κιτρινισμένη φωτογραφία ή ποίημα καβαφικό, σε χαμηλό φωτισμό, ζωντανεύει λεπτομέρειες. Είναι η μάνα που αγιοποιείται, σχεδόν, μέσα από την αγάπη της για τα παιδιά της και ειδικά του γιου της, όπως τον έχουμε γνωρίσει και στα ποιήματά του.

Ο συγγραφέας και καθηγητής δημιουργικής γραφής Γιώργος Παναγιωτίδης μάς δίνει ένα εμπεριστατωμένο βιογραφικό της οικογένειας. Η Χαρίκλεια ήταν 14 ετών το 1849, όταν την πάντρεψαν με τον 34χρονο Πέτρο-Ιωάννη Καβάφη. Ζούσαν και οι δύο στην Κωνσταντινούπολη. Εκείνος είχε εμπορικές επιχειρήσεις και δουλειές στην Αγγλία, όπου στα 1852 εγκαταστάθηκαν μαζί και η άμαθη Κωνσταντινουπολίτισσα μεταμορφώθηκε σε κομψή κυρία, με αγγλικά, γαλλικά και ζωγραφική. Γεννήθηκαν τρία αγόρια και το ζευγάρι μετοίκησε στην Αλεξάνδρεια, στην αριστοκρατική οδό Σερίφ. Στο ισόγειο του διώροφου σπιτιού στεγάζονταν τα γραφεία του ακμαίου εμπορικού οίκου «Καβάφης και Σία» (κύριος συνέταιρος του Πέτρου ήταν ο αδελφός του Γεώργιος), στον 1ο και 2ο όροφο η οικογένεια, ένας Γάλλος παιδαγωγός, η Αγγλίδα νταντά, 4-5 Γραικοί υπηρέτες, ο Ιταλός αμαξάς, ο Αιγύπτιος ιπποκόμος.

Ο θάνατος του πατέρα είναι η αρχή της καταστροφής που θα αναγκάσει την οικογένεια να μετακινηθεί από την Αλεξάνδρεια (1872) στην Αγγλία –Λίβερπουλ και Λονδίνο– και πάλι πίσω στην Αλεξάνδρεια. Στην Αγγλία ο Κωνσταντίνος σπουδάζει σε αγγλικό σχολείο και μαθαίνει γαλλικά. Ανάμεσα στα 1878-1881 δείχνει ενδιαφέρον για τη σύνταξη ενός ιστορικού λεξικού, το οποίο όμως σταμάτησε στη λέξη «Αλέξανδρος». Το 1882 η αιγυπτιακή εξέγερση αναγκάζει την οικογένεια να φύγει στην Κωνσταντινούπολη, για να επιστρέψει το 1885 στην πλήρως κατεστραμμένη Αλεξάνδρεια. Ο Κωνσταντίνος αφήνει την αγγλική υπηκοότητα και παίρνει την ελληνική.

Στις 4 Φεβρουαρίου 1899 η μητέρα πήγε να φωτογραφηθεί και το βράδυ πέθανε ξαφνικά, βυθίζοντας τον ποιητή στο πένθος. Ήταν άτυχη αλλά δεν έχασε ακόμα και στις δυστυχίες την αίσθηση των καλών τρόπων και των παλιών μεγαλείων. Η συμβουλή στον γιο της ήταν: «δίχως χρήματα η ζωή δεν αξίζει, αγαπημένο μου παιδί, αλλά εάν υπάρχει υγεία και είναι κανείς λογικός, όπως εσύ, καλό μου αγοράκι, πάντα θα περνάς καλά».

{jb_quote}Όλα τούτα είναι παρηγοριές των ζωντανών, διόλου δεν τα νιώθουν, διόλου δεν τα χρειάζονται οι πεθαμένοι…{/jb_quote}

Αυτός είναι ο σκελετός πάνω στον οποίο ο Δαμάτης θα λεπτοκεντήσει τις λεπτομέρειες της ζωής της Χαρίκλειας, θα σκηνοθετήσει τον απολογισμό της την τελευταία της νύχτα. Στον χώρο σκόρπια τα ρούχα του Πέτρου· κοστούμια, γραβάτες, μαντίλια. Θυμάται τα λόγια του, τον θάνατό του. Από τι πέθανε; «Οι γιατροί δεν μίλησαν, τα νεύρα του, μας είπαν». Κι ο νους της τρέχει πέρα στα «αρρεβωνάδια», κι ο Πέτρος είκοσι χρόνια μεγαλύτερος. Κι η μάνα της: «Αυτόν θα πάρεις. Άντρας καλός, κιμπάρης και σ’ αγαπάει. Μεγαλύτερός σου είναι αλλά αυτό είναι το κέρδος σου… θα σε προσέχει… κι η ζωή σου; Χαρισάμενη».

Το μυαλό σκόρπιο, όπως και τα ρούχα του Πέτρου, τρέχει μπρος-πίσω από το ένα στο άλλο. Ο Κωνσταντίνος γίνεται δεκαοχτώ, δεκαεννιά χρονών παλικαράκι και αναστατώνεται, όταν ο νεαρός Αρμένης φέρνει τα ψώνια. Η Χαρίκλεια καταλαβαίνει. Ο Αρμένης ήταν· όχι ο ξάδελφος, όπως είπανε μετά. Όταν γύριζε απέξω μύριζε δυο ιδρώτες. Μικρό τον έντυνε σαν κοριτσάκι, το κοριτσάκι που της είχε πεθάνει. Ο Πέτρος μια μέρα τού έσχισε βίαια τα ρούχα κι ο μικρός έκλαιγε και δεν ήξερε γιατί…

Η Χαρίκλεια δεν άνοιξε δικό της σπιτικό. Ο σύζυγος ταξίδευε κι αυτή με την πεθερά, «ένα βήμα πίσω», «έπρεπε να τα κάμνω όπως έλεγε αυτή». Μετά την πήρε στην Αγγλία. Εκεί «φτεροκόπησε το σώμα μου», «εκεί πρώτη φορά… δεν ήξευρα κιόλας». Γραβάτες η αδυναμία του και το μαντιλάκι από το ίδιο μετάξι, από την Περσία: «Ήθελε πάντα να ’ναι στην πένα. Τον άρεζε να αρέσει. Ήταν κι η δουλειά του, βλέπεις». «Εδώ μένουμε, οι τρεις γιοι μου κι εγώ. Από τους δύο δεν περιμένω νύφες». Κι ο Πέτρος «όλο πόναγε. Πονάω, Χαρίκλεια».

Η Διώρυγα; Βεγγαλικά, ενθουσιασμοί, πράγματα πολυτελείας από την Ευρώπη. Κρατούσε βιβλιαράκι με συνταγές! 17 αβγά στο ραβανί, για να γίνει αφράτο!

«Δεν καταφέραμε να κουμαντάρουμε την Εταιρεία “Καβάφης και Σία” και διαλύθηκε». Το εξοχικό με τις τριανταφυλλιές πουλήθηκε. Στην Αλεξάνδρεια οι ντόπιοι σπάνε τα σπίτια Ευρωπαίων και των γκιαούρηδων… και τα παιδιά ξυπόλυτα τρέχουν πίσω από τους αραμπάδες και οι αραμπατζήδες τα μαστιγώνουνε, ενώ εκείνα εκλιπαρούν για λίγα σποράκια. «Κι έτσι γέμισε ορφανά όλη η χώρα».

«Το στερνό παιδί δυο φορές παιδί… όλο διαβάζει, διαβάζει… Γράφει για τα μάρμαρα του Παρθενώνα στην Ελλάδα… πολύ θυμωμένος». Δεν έβρισκε δουλειά γιατί «γύρισε την αγγλική υπηκοότητα πίσω». Έγινε δημοσιογράφος στην εφημερίδα Τηλέγραφος. «Τα πρώτα χρόνια και του γιου και του πατέρα μου και του άντρα μου, τους έφτιαχνα κάθε τρεις μήνες κόλλυβα… Με τον καιρό ξεδιάκρινα… Όλα τούτα είναι παρηγοριές των ζωντανών, διόλου δεν τα νιώθουν, διόλου δεν τα χρειάζονται οι πεθαμένοι…».

«Κωνσταντίνε, πού είσαι;… Σήμερα είναι Κυριακή. 1899. Τελειώνει ο αιώνας. Άραγε τι θα φέρει ο επόμενος;». «Φυσάει αεράκι της βροχής. Οι κουρτίνες θέλουν να πετάξουν… Κωνσταντίνε;… Εσύ είσαι, παιδί μου;…»

Ήταν 65 χρονών και πέθανε αιφνιδίως.

Ο Κοραής Δαμάτης απέδωσε με ευαισθησία όλους τους κραδασμούς της γυναικείας ψυχής μιας μάνας που της έλαχε να γεννήσει έναν σπουδαίο ποιητή, να ζήσει μια πλούσια ζωή και να βιώσει όλων των ειδών τις απώλειες.

Το βιβλίο συμπληρώνεται με φωτογραφίες της οικογένειας και των χειρογράφων του ποιητή, δίνονται στοιχεία από την παράσταση και πλούσιο εργοβιογραφικό της ερμηνεύτριας Ασπασίας Κράλλη. Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση μπορείτε να δείτε εδώ.

Χαρίκλεια Καβάφη
Θεατρικός μονόλογος
Κοραής Δαμάτης
Εκδόσεις Βακχικόν
σ. 70
ISBN: 978-618-5662-26-4
Τιμή: 10,60€