Γιώργος Μητάς: συνέντευξη στον Γρηγόρη Δανιήλ

Ο Γιώργος Μητάς γεννήθηκε το 1966 στη Λιβαδειά. Μεγάλωσε στο Παγκράτι. Σπούδασε Βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο (M.Sc.) στην Αλιευτική Βιολογία από το Πανεπιστήμιο του Χαλ (Hull) της Μεγάλης Βρετανίας. Στη λογοτεχνία εισέρχεται το 2011 με το βιβλίο διηγημάτων Ιστορίες του Χαλ, που απέσπασε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα (περιοδικό Διαβάζω 2012), ενώ τρία χρόνια αργότερα Το σπίτι

κατακτά τις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Επτά χρόνια μετά, η μακρά αναμονή για τον επόμενο συγγραφικό σταθμό αντάμειψε τους αναγνώστες του καθώς το νέο του πόνημα, Τα δύο δώρα, που κυκλοφόρησε φέτος από τις Εκδόσεις Στερέωμα, αποτελεί, ίσως, την πιο ωραία επιστροφή. Η συνέντευξη που ακολουθεί έγινε με αφορμή αυτή την κυκλοφορία.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Η νουβέλα σας Τα δύο δώρα κυκλοφόρησε πριν από κάποιους μήνες συγκεντρώνοντας αυτοστιγμεί τα βλέμματα της λογοτεχνικής κοινότητας. Ποια συναισθήματα διατρέχουν τη λογοτεχνική σας επάνοδο;

Η χαρά και η ικανοποίηση από το γεγονός ότι ολοκληρώθηκε και κυκλοφόρησε μια ιστορία που κουβαλάω μέσα μου από το 2004, και η οποία γράφτηκε υπό δύσκολες συνθήκες. Η ευχαρίστηση από την πρώτη αντίδραση στο βιβλίο, καθώς –όπως φάνηκε τους πρώτους μήνες της κυκλοφορίας του– αναγνώστες το περίμεναν και ομότεχνοι και κριτικοί το καλωσόρισαν δείχνοντας το ενδιαφέρον τους. Η αγωνία για το πώς θα διαβαστεί.

Ακόμη και ο μη μυημένος στον λογοτεχνικό σας κόσμο αναγνώστης θα καταλάβει, διαβάζοντας το βιβλίο σας, ότι αποτελεί προϊόν σχολαστικά προσεγμένης προσπάθειας όπου κάθε λέξη, κάθε φράση έχει –ας μου επιτραπεί– μια προδιαγεγραμμένη οντότητα. Μιλήστε μας για τα στάδια ελέγχου κι αναμόρφωσης του υλικού έως την εναρμόνιση λέξεων και νοήματος.

Γράφω πολύ αργά, παράγραφο-παράγραφο, μέχρι να πετύχω το αποτέλεσμα που θέλω – κάποιες φορές θα μείνω σε μία παράγραφο μέρες ολόκληρες. Δεν υφίσταται για μένα «πρώτη γραφή» – όταν προχωρήσω στην επόμενη παράγραφο ή στην επόμενη σελίδα, αυτή που μόλις ολοκλήρωσα είναι έτοιμη. Έτοιμη για μένα σημαίνει ότι οι λέξεις, το νόημα, τα κενά ανάμεσα ή πίσω από τις λέξεις, τα σημεία στίξης, ο ρυθμός, ο ήχος, η ατμόσφαιρα, η συνολική εντύπωση από την ανάγνωση του κειμένου είναι αυτή που θέλω και μπορώ να πετύχω, στο μέγιστο των δυνατοτήτων μου, και που υπηρετεί σαν ψηφίδα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την τελική εικόνα του κειμένου που έχω στο μυαλό μου. Η «πληρότητα» αυτή θα δοκιμαστεί μέρες μετά, αφού το μυαλό και το βλέμμα έχουν πάρει τις αποστάσεις τους και, αν χρειαστεί, θα δουλευτεί και πάλι, θα γίνουν μικρές αλλαγές. Από κει και πέρα, παρεμβάσεις θα γίνουν μόνο αν το απαιτεί η πλοκή του βιβλίου στην εξέλιξή της, ή στις τελικές αναγνώσεις του έργου, καθώς εκεί μπορείς να νιώσεις την «ανάσα» κάθε μέρους σε σχέση με το όλον, ενόσω το όλον αναπνέει πλέον μπροστά στα μάτια σου.

Η αγάπη του Ανδρέα για τη λογοτεχνία και το πλήρες δόσιμό του στον θαλάσσιο πλούτο και στην επισταμένη έρευνά του επουλώνουν πολλαχώς τα τραύματα ενός ασθενικού και μη ευειδούς άντρα. Τέτοιου είδους επιθέματα πόσο επιζήμια καθίστανται μακροπρόθεσμα;

Δεν πιστεύω ότι καθίστανται επιζήμια. Είναι ευχής έργον να βρει κανείς στη ζωή του δρόμους δημιουργικούς που του ταιριάζουν και που μπορεί να αγαπήσει, δρόμους που βγάζουν μακριά και είναι, σε μεγάλο βαθμό, υπό τον έλεγχό του. Ειδικά η ενασχόληση με την τέχνη είναι ίσως ο μοναδικός χώρος όπου τα τραύματα που όλοι κουβαλάμε, και μάλιστα από νεαρότατη ηλικία, μπορούν να αντιμετωπιστούν, να μεταμορφωθούν, να δώσουν χαρά και ικανοποίηση και γοητεία αντί πόνο, στέρηση και στενοχώρια. Προφανώς, οι σχετικές ατραποί, άπαξ και βρεθούν, πρέπει να έχουν ανοίγματα, να επιτρέπουν παράπλευρες, διαφορετικές πορείες ή εξορμήσεις, συμπληρωματικές ή όχι, καθώς η ανθρώπινη ζωή είναι μια πολύ μεγάλη και σύνθετη περιπέτεια.

Η Μύρρα, που διαρρηγνύει την ισορροπημένη καθημερινότητα του Ανδρέα, παρουσιάζεται στις πρώτες σελίδες ως «εχθρός εντός των τειχών». Μια φράση που ξεκλειδώνει ένα από τα στοιχεία που οδηγούν στην προσεκτική «ανάγνωση» και κατανόηση του ήρωά σας. Με ποια δομικά υλικά χτίσατε τον κεντρικό σας ήρωα;

Η Μύρρα παρουσιάζεται σαν «εχθρός εντός των τειχών» όχι ως φυσικό πρόσωπο αλλά ως ενσάρκωση της βαθύτατης, ανεξέλεγκτης επιθυμίας. Ο ήρωάς μου έχει εκτεθεί από πολύ μικρός στη δύναμη του έρωτα, αυτής της «…ασύγκριτης ανάμεσα στις άλλες επιθυμίες των ανθρώπων» και έχει βιώσει τον οριακό πόνο της έλλειψής του, της μη-εμπειρίας του, στην καθοριστική ηλικία της εφηβείας και της πρώτης νιότης· αυτά, συνεπικουρούμενα από μια ιδιαιτέρως ευαίσθητη ιδιοσυγκρασία (που όσο πιο ευαίσθητη είναι στο Ωραίο, τόσο περισσότερο μοιάζει να μην τολμά να το προσεγγίσει – και εδώ πρέπει να σταθούμε λίγο στη διαφορετική σκευή που κουβαλά ο καθένας μας, καθώς το όραμα του Κόσμου περνά υποχρεωτικά για τον ήρωά μας –ως παιδί– μέσα από το φίλτρο της αισθαντικής Ομορφιάς και μιας μεθυστικής, ακαθόριστης αισθητικής-ερωτικής υπόσχεσης για το μέλλον, που ενδύεται σιγά σιγά το ένδυμα ενός Ιδανικού), την τραυματική εμπειρία της απόρριψης του έρωτά του από τη Ρόζα, αλλά και τη συνειδητοποίηση της σωματικής υστέρησης που του κληροδοτεί η αρρώστια, θα τον κάνουν να μονολογήσει, όπως και ο μικρός κύριος Φρίντεμαν, ότι «…τέλειωσε αυτό. Δεν πρόκειται ποτέ πια να ξαναστενοχωρηθώ για όλα αυτά. Στους άλλους δίνουν ευτυχία και χαρά, σε μένα όμως κατορθώνουν να προσφέρουν μόνο θλίψη και πόνο» και να νιώσει ότι «…δεχόταν όλα τα αισθήματά του και τις διαθέσεις του με όλη την προθυμία και τις καλλιεργούσε, τόσο τις θλιβερές όσο και τις εύθυμες. Ακόμη και τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες – τον πόθο. Τις αγαπούσε γι’ αυτό που ήταν και έλεγε στον εαυτό του πως με την εκπλήρωσή τους θα χανόταν ό,τι ωραιότερο υπήρχε. Μήπως δεν είναι ο γλυκός, γεμάτος πόνο πόθο και η ελπίδα των ήσυχων ανοιξιάτικων βραδινών απολαυστικότερος απ’ όλες τις εκπληρώσεις που υπόσχεται να φέρει το καλοκαίρι;» – για να θυμηθούμε μία μεγάλη νουβέλα κι έναν λογοτεχνικό ήρωα στον οποία οφείλει πολλά ο κεντρικός ήρωας των Δύο δώρων.

Ποια, ενδεχομένως, χαρακτηριστικά του παραλείφθηκαν στην πορεία;

Αρκετά, στη μυθοπλασία όμως μας ενδιαφέρουν τα χαρακτηριστικά που εκβάλλουν στον μύθο που αφηγούμαστε, που είναι απαραίτητα για την εξιστόρηση και την κατανόησή του, ιδιαιτέρως στην πυκνή, περιορισμένης έκτασης μορφή της νουβέλας (λαμβάνοντας υπόψη και το κομμάτι που αφήνεται συνειδητά στη φαντασία του αναγνώστη: πιστεύω πολύ στη «συνδιαμόρφωση» του κειμένου, ή, ειπωμένο διαφορετικά, στον ενεργό ρόλο του αναγνώστη, κατά την ανάγνωση της λογοτεχνίας).

«…οι πιο μύχιοι πόθοι του θα μπορούσαν, εδώ, στην άλλη άκρη του κόσμου, να ζωντανέψουν». Ένα τοπικό επίρρημα σε διακριτή θέση ανάμεσα από δύο κόμματα δρομολογεί τις εξελίξεις. Οι μύχιοι φόβοι μας, λοιπόν, οι αγκυλώσεις που, ενδεχομένως, έχουμε κατά πόσο εμπίπτουν σε τοπικούς προσδιορισμούς;

Η αντίληψη του εαυτού συναρτάται (και) με την αντίληψη του τόπου. Κουβαλούμε τον τόπο όπου μεγαλώσαμε και ζούμε εν είδει ταυτότητας – είναι η σκηνή όπου διαδραματίζεται το έργο της ζωής μας από τη στιγμή της γέννησής μας. Τα σανίδια της, αυτά πάνω στα οποία μάθαμε να περπατάμε και να ισορροπούμε είναι ποτισμένα από τις ζωές των ανθρώπων που μας περιβάλλουν, μας διαμορφώνουν και μας καθορίζουν, αλλά και των ανθρώπων που προηγήθηκαν και άφησαν παρακαταθήκη τις αντιλήψεις τους και τα πιστεύω τους, σε επίπεδο οικογένειας αλλά και κοινωνίας. Την ίδια στιγμή, ένας αόρατος αλλά παντοδύναμος σκηνοθέτης μοιάζει να ελέγχει απόλυτα το εύρος της σκηνικής δράσης ενώ τα σκηνικά τριγύρω καθορίζουν τα σύνορα του κόσμου μας – και τα όρια της συμπεριφοράς μας. Αυτονόητα, λοιπόν, το ταξίδι, η χωρική υπέρβαση, αλλάζοντας απότομα τον καθρέφτη μας καταλύει δεσμά, γεννά την επιθυμία της δοκιμής και υποβάλλει σκέψεις για δράση, οδηγώντας υπό προϋποθέσεις σε σημαντική αλλαγή, σε ρήγμα, στον επανακαθορισμό του εαυτού και της συνέχειας της πορείας.

{jb_quote} Είναι ευχής έργον να βρει κανείς στη ζωή του δρόμους δημιουργικούς που του ταιριάζουν και που μπορεί να αγαπήσει, δρόμους που βγάζουν μακριά και είναι, σε μεγάλο βαθμό, υπό τον έλεγχό του. {/jb_quote}

Τα δύο δώρα που κοινωνείτε στο αναγνωστικό κοινό έχουν, πιστεύω, κατά τι διαφορετικό περιτύλιγμα. Το ένα ανοίγει εύκολα στις τελευταίες σελίδες, ενώ το άλλο θα χρειαστεί ιδιαίτερη προσπάθεια. Με τι, κυρίως, θα πρέπει να εφοδιαστεί ο αναγνώστης στην πορεία της κατάκτησης του βιβλίου;

Με τα εφόδια με τα οποία πρέπει να προσέρχεται ο αναγνώστης στο διάβασμα κάθε βιβλίου λογοτεχνίας: χρόνο για προσεκτική, βαθιά ανάγνωση, ανοιχτό βλέμμα, κινητοποιημένη φαντασία, ψυχική διαθεσιμότητα, επιθυμία γνωριμίας μ’ έναν καινούργιο κόσμο (την προθυμία για αισθητική, πνευματική, ψυχική περιπέτεια), τη διάθεση και την τόλμη να τον συναισθανθεί, να τον καταλάβει, να συνομιλήσει μαζί του.

Ο εξωτικός και καθ’ όλα μυστηριακός τόπος της Μπανγκόκ περιγράφεται με εξονυχιστική λεπτομέρεια αρωματίζοντας, ας μου επιτραπεί, κάθε λέξη του βιβλίου. Την περίοδο της συγγραφής κατά πόσο το κομμάτι αυτό «δυναμίτιζε» με προβληματισμούς, ίσως, το στήσιμο του βιβλίου;

Καθόλου. Από την αρχή, ο τόπος ήταν εκ των πρωταγωνιστών του βιβλίου και τον διαχειρίστηκα όπως τους υπόλοιπους ήρωες. Αντιθέτως, θα έλεγα ότι με τη δύναμή του και τη γοητεία του καθοδήγησε συχνά την πλοκή ή πυροδότησε την έμπνευση, καθώς πρόσφερε πολλές δυνατότητες να στήσω τη –σε μεγάλο βαθμό– αρθρωμένη σε σκηνές και εικόνες μυθοπλασία μου.

Σε ένα βιβλίο του ο Ραφαέλ Γκλικσμάν περιγράφει το τρίπτυχο του μέσου αστού Ευρωπαίου ως: πιο πλούσιος από το παρελθόν – πιο μόνος – πιο ανασφαλής. Τρομακτικά χαρακτηριστικά που περιθωριοποιούν, εν τέλει, την ανθρώπινη φύση. Με ποια χαρακτηριστικά θα παρουσιάζατε τον Έλληνα του 21ου αιώνα;

Δέσμιο σε μεγάλο βαθμό αντιλήψεων και προκαταλήψεων αλλοτινών εποχών, αμήχανο και ανήσυχο μπροστά στην ταχύτητα και το εύρος των αλλαγών που συντελούνται σε πλανητικό επίπεδο (περιβαλλοντικών, κοινωνικοπολιτικών, τεχνολογικών, γεωστρατηγικών), πάντοτε αμφίθυμο ως προς την ανατολική-δυτική του ταυτότητα και θέση, ανοχύρωτο και άβουλο μπροστά στην κρίση των ανθρωπιστικών αξιών του καινούργιου αιώνα, καχύποπτο απέναντι στους θεσμούς (κάτι που ανέδειξε περίτρανα η πανδημία), εξακολουθητικά «δύσκολο» στο να αντιληφθεί τα οφέλη και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από μια συλλογική οντότητα που ενσωματώνει το εγώ και την οικογένεια σε ένα ευρύτερο σύνολο, την αναγκαιότητα (και τη χαρά) του συν-υπάρχειν σε μια πραγματική κοινωνία πολιτών.

«Το μαγεμένο βιβλίο» που παγίδεψε στις σελίδες του τον Ανδρέα «…γραφόταν από ένα συγγραφέα που οδηγούσε με ταχείς ρυθμούς τους ήρωές του». Αισθανθήκατε, κάποια στιγμή, παγιδευμένος στις σελίδες της μέχρι τώρα λογοτεχνικής σας διαδρομής;

Όχι – είναι εξάλλου πολύ μικρή για να προλάβει να με παγιδέψει! Αντίθετα, νιώθω ευγνώμων και χαρούμενος που μπόρεσα (έστω, αυτή τη λίγη) να την ολοκληρώσω. Τώρα όμως αισθάνομαι την αγωνία να προχωρήσω, καθώς οι ιστορίες που για πολλά χρόνια έφερα μέσα μου έχουν γραφτεί και μια πρώτη περίοδος δοκιμής και άσκησης στη γραφή έχει, νομίζω, ολοκληρωθεί, ενώ το σύμπαν που μου αποκαλύφθηκε (αυτό της συγγραφής) στάθηκε η ωραιότερη αποκάλυψη της ζωής μου.

Το νέο σας πόνημα έχει ξεκινήσει λοιπόν την πορεία του. Ποιες οι προσδοκίες σας αναφορικά με τη σταδιακή επιστροφή στην όποια νέα κανονικότητα;

Όπως το λέτε: η επιστροφή θα είναι σταδιακή, με αρκετά ακόμη «μπρος-πίσω», ενώ η νέα κανονικότητα, όποτε αποκατασταθεί, θα είναι μια καινούργια κανονικότητα – διαισθάνομαι πως η πανδημία του SARS-CoV-2 θα (επι)σφραγίσει μια καμπή προς έναν διαφορετικό κόσμο, καθώς προχωρά ο 21ος αιώνας στην καίρια 3η δεκαετία του. Οι δικές μου προσδοκίες (και ευχές) περιορίζονται στο να έχουμε μέσα στους επόμενους 12 μήνες τη δυνατότητα να βρισκόμαστε και να ανταλλάσσουμε, να ταξιδεύουμε, να κάνουμε σχέδια και να δρούμε χωρίς τον φόβο της μόλυνσης από τον ιό και τις δυσκολίες των προληπτικών/προστατευτικών μέτρων.

Τα δύο δώρα
Γιώργος Μητάς
Στερέωμα
120 σελ.
ISBN 978-960-8061-96-5
Τιμή €12,00