Γιώργος Λαμπράκος

Το βιβλίο της Λουίζ Γκλικ Αποδείξεις και θεωρίες (1994· ελλ. έκδ. 2023, Στερέωμα) αποτελείται από δεκαέξι «δοκίμια για την ποίηση», όπως είναι ο υπότιτλός του, τα οποία ανοίγουν διάπλατα την πόρτα του πνευματικού εργαστηρίου της Αμερικανίδας ποιήτριας, της βραβευμένης με το Νόμπελ Λογοτεχνίας (2020). Η Γκλικ ανατρέχει στα παιδικά της χρόνια για να φωτίσει στιγμές που την καθόρισαν, θετικά και αρνητικά, ωθώντας τη στα πρώτα συγγραφικά βήματα· στοχάζεται έννοιες όπως το «θάρρος», η «ειλικρίνεια» και η

«αμεροληψία», οι οποίες υποκρύπτουν πολύτιμες όψεις της κριτικής, καθώς και της εμπειρίας που παράγει ποιητικό λόγο· αναφέρεται στην ελληνική μυθολογία, στην οποία είχε αποκτήσει γερές βάσεις ήδη από τα τρία της χρόνια· διερευνά μείζονες ποιητές και ποιήτριες που την επηρέασαν (Σαίξπηρ, Κητς, Ντίκινσον, Έλιοτ, Τζέφερς, Ρίλκε, Μπέρρυμαν, Πλαθ, κ.ά.), καθώς και συγχρόνους της που θαυμάζει (Τζορτζ Όπεν, Χιου Σάιντμαν, Μάρθα Ροντς, Φρανκ Μπιντάρτ, κ.ά.)· και πολλά ακόμα.

Η σχετική δυσκολία στη μετάφραση αυτού του έργου έγκειτο στο γεγονός πως, ενώ πρόκειται για κείμενα δοκιμιακά/κριτικά, συνεπώς πιο «στρωτά» σε σχέση με τη λογοτεχνία, στην πραγματικότητα είναι κι αυτά, με τον ιδιάζοντα τρόπο τους, λογοτεχνικά: άλλωστε, η ίδια σπεύδει στο εισαγωγικό της «Σημείωμα» να τονίσει και, εμμέσως πλην σαφώς, να προειδοποιήσει ότι: «Έγραψα αυτά τα δοκίμια όπως θα έγραφα ποιήματα· τα έγραψα με βάση όσα γνωρίζω, προσπαθώντας να υπονομεύσω το γνωστό με έξυπνα ερωτήματα. Όπως και τα ποιήματα, υπήρξαν η εκπαίδευσή μου». Η πρόζα της είναι ακριβής, συμπυκνωμένη και υπαινικτική. «Εμένα με θέλγει η έλλειψη, το ανείπωτο, η νύξη, η εύγλωττη, καλομελετημένη σιωπή» σημειώνει χαρακτηριστικά. Η Γκλικ λιγότερο αναλύει και περισσότερο αποφαίνεται, έχοντας ένα ύφος λακωνικό, συχνά αφοριστικό, εκκινώντας όμως πάντα από μια διάθεση γνησίως ερωτηματική. Κλήθηκα λοιπόν να σεβαστώ τη συγγραφική πρόθεση της ποιήτριας, μεταφέροντας τις ενορατικές σκέψεις της με το απέριττο ύφος που προσιδιάζει στα ποιήματά της, χωρίς περιττές παραφράσεις και επεξηγήσεις.

{jb_quote}Το βιβλίο της επιβεβαιώνει πως ένας συγγραφέας δεν αναδεικνύει το πνευματικό του ανάστημα μονάχα με το καθαυτό λογοτεχνικό έργο του, αλλά και με το δοκιμιακό.{/jb_quote}

Τα δοκίμια της Γκλικ είναι προχωρημένα, με την έννοια ότι δεν συνιστούν μια οιονεί εισαγωγή στην ποίηση, αλλά μια διεύρυνση του βλέμματος και, ακόμα περισσότερο, μια εμβάθυνση του πνεύματος σε αυτήν. Προβαίνει σε λεπτές διακρίσεις εννοιών με ψυχολογική και φιλοσοφική φόρτιση, όπως ο «εαυτός» του ποιητή, η «ερμηνεία» του αναγνώστη, η σημασία της «βούλησης» και της «φιλοδοξίας» στον καλλιτέχνη, η «ενόραση» κατά την ποιητική εύρεση της «αλήθειας» σε αντιδιαστολή με την πεζή αποτύπωση της περιστασιακής «πραγματικότητας». Εξηγώντας τι μπορεί να ωθεί έναν ποιητή στη δημιουργία, γράφει με έξοχο τρόπο: «Ο κόσμος είναι πλήρης χωρίς εμάς. Ανυπόφορο γεγονός. Στο οποίο ο ποιητής αντιδρά επαναστατώντας, θέλοντας να αποδείξει το αντίθετο. Από πληγωμένη ματαιοδοξία ή πεισματική περηφάνια ή απελπιστική ανάγκη ο ποιητής ζει σε μια χρόνια αντιδικία με το γεγονός, και τότε συμβαίνει μια έκπληξη: δημιουργείται ένα άλλο γεγονός, σαν ένα νέο στοιχείο, σε μερική αντίφαση με το ανυπόφορο». Το βιβλίο της επιβεβαιώνει πως ένας συγγραφέας δεν αναδεικνύει το πνευματικό του ανάστημα μονάχα με το καθαυτό λογοτεχνικό έργο του, αλλά και με το δοκιμιακό, που είναι μεν συμπληρωματικό, αλλά απαραίτητο για να καταστεί, όπως η ίδια υποστηρίζει, «το υπόρρητο ρητό».

Τα δοκίμια βρίθουν από αυτοβιογραφικές αναφορές (στην οικογένεια, σε προσφιλείς δασκάλους, στην καταστροφή του σπιτιού της το 1980 και άλλες τραυματικές εμπειρίες), στοχαστικές παρατηρήσεις («Το πλεονέκτημα της ποίησης έναντι της ζωής είναι ότι η ποίηση, εάν είναι αρκούντως αιχμηρή, μπορεί να διαρκέσει»), εύστοχα σχόλια περί ανάγνωσης και γραφής («διαβάζω για να νιώσω ότι μου απευθύνονται», «η γραφή αποβλέπει στην αναζήτηση συμφραζόμενων»), ενώ δεν λείπει η υπεράσπιση της υπαρξιακής οδύνης που γίνεται γνώση («Πιστεύω πως φοβόμαστε τρομερά τον πόνο, έτσι αντιστεκόμαστε σε όσα μπορεί να διδάξει»), κάτι που έμαθε και από την πρώιμη, πολυετή ψυχανάλυσή της. Πέραν όλων αυτών, ο αναγνώστης θα απολαύσει δύο λαμπρά σονέτα του Μίλτον και του Κητς, αλλά και θα έρθει σε επαφή με σημαντικούς, αμετάφραστους στη γλώσσα μας, ποιητές του 20ού αιώνα. Κάπου εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω τους ανθρώπους των Εκδόσεων Στερέωμα για την άψογη συνεργασία μας, καθώς επίσης τον Χάρη Βλαβιανό για την πολύτιμη συμβολή του.

«Τα ποιήματα δεν αντέχουν ως αντικείμενα, αλλά ως παρουσίες. Όταν διαβάζεις κάτι αξιομνημόνευτο, απελευθερώνεις μια ανθρώπινη φωνή· αφήνεις και πάλι έξω στον κόσμο ένα συντροφικό πνεύμα». Αυτή η καίρια απόφανση της Γκλικ ισχύει και για τα δοκίμιά της: εμείς απελευθερώσαμε μια φωνή, ξένη όσο και οικεία, και απομένει στον αναγνώστη να την ακούσει.

Αποδείξεις και θεωρίες
Δοκίμια για την ποίηση
Louise Glück
μετάφραση: Γιώργος Λαμπράκος
Στερέωμα
208 σελ.
ISBN 978-618-5617-24-0
Τιμή €17,00