Πέτρος Παπακωνσταντίνου: Η σημερινή κρίση απειλεί να αποδειχθεί περισσότερο καταστροφική και από τη Μεγάλη Ύφεση

«Ο μετα- αμερικανικός κόσμος δεν θα είναι κινεζικός, αλλά χαοτικά ασταθής», δηλώνει στο iEidiseis ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας, ενώ προειδοποιεί πως «η ΕΕ αντιμετωπίζει κυριολεκτικά υπαρξιακές προκλήσεις».

«Η σημερινή κρίση απειλεί να αποδειχθεί περισσότερο καταστροφική και από τη Μεγάλη Ύφεση», προειδοποιεί ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου, εκ των κορυφαίων δημοσιογράφων της «Καθημερινής» και συγγραφέας πολλών βιβλίων, με συνέντευξή του στο iEidiseis.

Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου, μεταξύ άλλων, τονίζει:

«Ο Covid- 19 αποκάλυψε τα όρια

της «ήπιας ισχύος» των ΗΠΑ, όχι μόνο λόγω της τραγελαφικής διοίκησης Τραμπ- ο 45ος πρόεδρος είναι το σύμπτωμα, όχι η αιτία της αμερικανικής υποχώρησης. Η Νέα Υόρκη θάβει σε ομαδικούς τάφους τους νεκρούς της, ενώ γιατροί και νοσηλευτές αφανίζονται γιατί το πιο ισχυρό κράτος του κόσμου έχει έλλειψη από μάσκες των 75 σεντς και αναγκάζεται να δεχθεί με ευγνωμοσύνη τη βοήθεια της Ρωσίας και της Κίνας. Εν ολίγοις, η πανδημία θα επιταχύνει τη σταδιακή υποχώρηση της Αμερικής, μια διαδικασία που έχει ξεκινήσει εδώ και πολύ καιρό».

«Η Κίνα, παρά την οικονομική και τεχνολογική της άνοδο, παραμένει από γεωπολιτική άποψη μεγάλη περιφερειακή και όχι παγκόσμια δύναμη. Ο μετα- αμερικανικός κόσμος δεν θα είναι κινεζικός, αλλά χαοτικά ασταθής».

«Η Ρωσία έχει αποφύγει μέχρι στιγμής τα χειρότερα στο υγειονομικό επίπεδο, αλλά θα δοκιμαστεί σκληρά από το υφεσιακό κύμα, καθώς η οικονομία της στηρίζεται υπερβολικά στους υδρογονάνθρακες και οι τιμές του πετρελαίου έχουν κατακρημνιστεί. Ήδη προ κορωνοϊού, ο Βλαντίμιρ Πούτιν αντιμετώπιζε σοβαρές δυσκολίες λόγω των μη δημοφιλών μέτρων, ιδίως στο συνταξιοδοτικό, που αναγκάστηκε να προωθήσει για να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό πρόβλημα. Ανάλογα προβλήματα έχει το Ιράν, που αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από το ΔΝΤ για πρώτη φορά μετά την επανάσταση του 1979».

«Η ΕΕ αντιμετωπίζει κυριολεκτικά υπαρξιακές προκλήσεις. Η παρούσα κρίση απειλεί να αποδειχθεί πιο επικίνδυνη, για το ευρωπαϊκό σχέδιο, και από την κρίση χρέους του 2010 και από την ελληνική τραγωδία του 2015, και από το προσφυγικό, και από το Brexit. Αυτή τη φορά, αδύναμος κρίκος της ευρωζώνης δεν είναι η μικρή Ελλάδα, αλλά η Ιταλία, μια χώρα του G7, όπου ο κόσμος πνέει μένεα εναντίον της γερμανικής αναλγησίας και το ήδη υψηλό δημόσιο χρέος τείνει να εκτιναχθεί σε ελληνικά επίπεδα».

«Τα μέχρι τώρα μέτρα της ΕΚΤ και του Eurogroupείναι αναιμικά μπροστά στις τεράστιες ανάγκες των πιο ευάλωτων κρατών, τα οποία αντιμετωπίζουν μια αναπάντεχη κρίση, για την οποία δεν φέρουν καμία ευθύνη. Το κυριότερο, η υπό εξέλιξη κρίση θα μεγεθύνει τις ήδη εκρηκτικές ανισότητες μεταξύ Βορρά- Νότου μέσα στην ίδια την ευρωζώνη. Η Γερμανία βρίσκεται ήδη μπροστά σε ένα ιστορικό δίλημμα: είτε να αποδεχθεί μια Ένωση μεταφοράς πόρων από τις πιο πλούσιες στις πιο αδύναμες χώρες (μια Κοπερνίκεια Επανάσταση για την οποία δεν φαίνονται έτοιμες οι γερμανικές ελίτ), είτε να παρακολουθήσει παθητικά τη διάλυση της ευρωζώνης, από την οποία αντλεί το μεγαλύτερο μέρος των πλεονασμάτων της».

«Οπωσδήποτε βιώνουμε την αρχή του τέλους της παγκοσμιοποίησης με τη μορφή που την ξέραμε τα τελευταία 40 χρόνια. Διεθνείς παραγωγικές αλυσίδες σπάνε, βιομηχανίες επαναπατρίζονται και ισχυρά κράτη, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία, αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν την εντατική φυγή βιομηχανιών προς τις χώρες χαμηλού εργατικού κόστους, με αντίτιμο να γίνονται όμηροι της Κίνας όταν χρειάζονται επειγόντως αναπνευστήρες, διαγνωστικά κιτ, αντιβιοτικά, γάντια και μάσκες».

«Το εθνικό κράτος δεν «επιστρέφει», απλούστατα γιατί δεν έφυγε ποτέ. Σε κάθε μεγάλη κρίση είναι το κράτος εκείνο που καλείται να σώσει τον καπιταλισμό από τις δικές του παθολογίες. Αυτό έγινε και στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αυτό γίνεται και σήμερα. Το ανησυχητικό είναι ότι η ενίσχυση του κράτους αφορά σε μεγάλο βαθμό τις κατασταλτικές πλευρές του, καθώς η αναστολή ελευθεριών και η γενικευμένη παρακολούθηση των πολιτών επεκτείνονται διεθνώς, και όχι μόνο σε χώρες- «μαύρα πρόβατα» της Δύσης, όπως η Ουγγαρία του Όρμπαν και η Πολωνία του Κατσίνσκι. Για την ώρα, ο φόβος της αρρώστιας και του θανάτου προσφέρει λαϊκή νομιμοποίηση σε παρόμοια μέτρα. Ωστόσο η πείρα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» μας υπενθυμίζει ότι οι καταστάσεις εξαίρεσης μπορεί να γίνουν μόνιμο καθεστώς και αδιανόητα, υπό ομαλές συνθήκες, αντιδημοκρατικά μέτρα τύπου νόμου PATRIOT, μπορεί να επιβιώσουν και μετά τη λήξη του συναγερμού».

«Το NewDealήταν αποτέλεσμα ανεπανάληπτων ιστορικών συνθηκών. Σας θυμίζω ότι πολλοί είχαν βιαστεί να κηρύξουν το τέλος του νεοφιλελευθερισμού και τη νεκρανάσταση προοδευτικών, Κεϋνσιανών πολιτικών, τύπου NewDeal, και στην κρίση του 2008. Το τι έγινε το ξέρουν πολύ καλά οι Έλληνες και αρκετά καλά οι εργαζόμενοι όλου του πλανήτη. Αυτό που εφαρμόστηκε, σε χοντρές γραμμές, ήταν «σοσιαλισμός για τους πλούσιους, νεοφιλελευθερισμός για τους φτωχούς». Τα κράτη έσωσαν τις τράπεζες και τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους, κι ύστερα έστειλαν το λογαριασμό σε μισθωτούς, συνταξιούχους και μαγαζάτορες, με τα προγράμματα «δημοσιονομικής σταθεροποίησης», για να καλύψουν τα τεράστια, συσσωρευμένα χρέη».

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΕΧΕΙ ΩΣ ΕΞΗΣ:

-Εκτιμάτε ότι η κρίση του κορονοϊού θα επιφέρει και γεωπολιτικές εξελίξεις; Μπορεί να αλλάξει τις ισορροπίες στον παγκόσμιο χάρτη;

-Αναμφίβολα θα δούμε μεγάλες αλλαγές στη διεθνή τάξη πραγμάτων, αν και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει αυτή τη στιγμή την έκταση, το βάθος και το τελικό αποτέλεσμα. Όταν ξέσπαγε στην Αμερική η Μεγάλη Ύφεση, με το κραχ του 1929, ποιος θα μπορούσε να προβλέψει το NewDealτου Ρούζβελτ, την άνοδο του Χίτλερ, τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, το τέλος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και την ανάδειξη της ΕΣΣΔ σε παγκόσμια δύναμη;

Η σημερινή κρίση απειλεί να αποδειχθεί περισσότερο καταστροφική και από τη Μεγάλη Ύφεση- στην Αμερική 22 εκατομμύρια άνθρωποι πετάχτηκαν στο δρόμο μέσα σε τέσσερις εβδομάδες και η Κίνα, το βιομηχανικό εργαστήρι του κόσμου, είχε πτώση του ΑΕΠ περισσότερο από 6% σε ετήσια βάση το πρώτο τρίμηνο του 2020. Ο γεωπολιτικός αντίκτυπος θα εξαρτηθεί κυρίως από δύο παράγοντες: τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης και τις απαντήσεις που θα επιλέξει κάθε εθνικό κράτος. Μέχρι τώρα, αυτό που κυριαρχεί δεν είναι η συνεργασία των μεγάλων δυνάμεων για την αντιμετώπιση της μάστιγας, αλλά το πνεύμα του «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», με ένταση των εθνικών ανταγωνισμών, κάτι προφανώς δυσοίωνο για το μέλλον.

-Μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση η παγκόσμια κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών;

-Έχουμε από καιρό αφήσει πίσω μας την εποχή της μίας υπερδύναμης. Το 1945, οι ΗΠΑ αντιπροσώπευαν το μισό της παγκόσμιας οικονομίας, σήμερα λιγότερο από το ένα τέταρτο.

Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ο λεγόμενος «παγκόσμιος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» εξυπηρετούσε το σχέδιο των νεοσυντηρητικών του υιού Μπους για έναν «Νέο Αμερικανικό Αιώνα», όπως οι ίδιοι έλεγαν. Το φιάσκο του Ιράκ και του Αφγανιστάν έδειξε τα όρια της αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος- μπορείς να κάνεις τα πάντα με τις ξιφολόγχες, εκτός από το να καθίσεις πάνω τους, έλεγε ο Ταλεϋράνδος.

Ο Covid- 19 αποκάλυψε τα όρια της «ήπιας ισχύος» των ΗΠΑ, όχι μόνο λόγω της τραγελαφικής διοίκησης Τραμπ- ο 45ος πρόεδρος είναι το σύμπτωμα, όχι η αιτία της αμερικανικής υποχώρησης. Η Νέα Υόρκη θάβει σε ομαδικούς τάφους τους νεκρούς της, ενώ γιατροί και νοσηλευτές αφανίζονται γιατί το πιο ισχυρό κράτος του κόσμου έχει έλλειψη από μάσκες των 75 σεντς και αναγκάζεται να δεχθεί με ευγνωμοσύνη τη βοήθεια της Ρωσίας και της Κίνας. Εν ολίγοις, η πανδημία θα επιταχύνει τη σταδιακή υποχώρηση της Αμερικής, μια διαδικασία που έχει ξεκινήσει εδώ και πολύ καιρό.

-Βλέπουμε ότι το Πεκίνο προσπαθεί να κερδίσει έδαφος με τη διπλωματία της μάσκας και των γιατρών. Μπορεί η Κίνα να καλύψει το κενό που αφήνει η Αμερική ως ηγεμονική δύναμη;

-Στην αρχή αυτής της δοκιμασίας, όταν η επιδημία περιοριζόταν στην Κίνα και τους γείτονές της, η κυβέρνηση Τραμπ σχεδόν έτριβε τα χέρια της, υπολογίζοντας ότι η Κίνα θα υποστεί μεγάλο οικονομικό και ηθικό- πολιτικό πλήγμα, προς όφελος της Αμερικής- ο υπουργός Εμπορίου Γουίλμπουρ Ρος είπε, με περίσσεια κυνισμού, αυτό που όλοι στην Ουάσιγκτον σκέφτονταν. Σήμερα η εικόνα εμφανίζεται αντεστραμμένη, αλλά είναι νωρίς να κάνουμε «ταμείο». Πρώτον, γιατί ο φόβος για ένα δεύτερο, φονικό κύμα της πανδημίας στην Κίνα και άλλες χώρες της Ανατολικής Ασίας είναι ήδη ορατός και δεύτερον, γιατί η Κίνα υποφέρει και αυτή από το υφεσιακό τσουνάμι που πλήττει όλο τον κόσμο. Σε κάθε περίπτωση, η Κίνα, παρά την οικονομική και τεχνολογική της άνοδο, παραμένει από γεωπολιτική άποψη μεγάλη περιφερειακή και όχι παγκόσμια δύναμη. Ο μετα- αμερικανικός κόσμος δεν θα είναι κινεζικός, αλλά χαοτικά ασταθής.

-Τι επιπτώσεις βλέπετε για άλλους σημαντικούς διεθνείς παίκτες, όπως η Ρωσία και το Ιράν;

-Η Ρωσία έχει αποφύγει μέχρι στιγμής τα χειρότερα στο υγειονομικό επίπεδο, αλλά θα δοκιμαστεί σκληρά από το υφεσιακό κύμα, καθώς η οικονομία της στηρίζεται υπερβολικά στους υδρογονάνθρακες και οι τιμές του πετρελαίου έχουν κατακρημνιστεί. Ήδη προ κορωνοϊού, ο Βλαντίμιρ Πούτιν αντιμετώπιζε σοβαρές δυσκολίες λόγω των μη δημοφιλών μέτρων, ιδίως στο συνταξιοδοτικό, που αναγκάστηκε να προωθήσει για να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό πρόβλημα. Ανάλογα προβλήματα έχει το Ιράν, που αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από το ΔΝΤ για πρώτη φορά μετά την επανάσταση του 1979. Και οι δύο χώρες, όπως και η επίσης πετρελαιοπαραγωγός Βενεζουέλα, συμπιέζονται από τις φονικές για την οικονομία τους κυρώσεις των ΗΠΑ, τις οποίες η κυβέρνηση Τραμπ επιμένει να διατηρεί σε ισχύ, ακόμη και τη στιγμή της οικουμενικής δοκιμασίας.

-Που οδηγούν την ΕΕ η παρούσα κρίση και η αδιαλλαξία του Βερολίνου έναντι των εκκλήσεων της Ιταλίας και άλλων χωρών του Νότου για ουσιώδη μέτρα αλληλεγγύης;

-Η ΕΕ αντιμετωπίζει κυριολεκτικά υπαρξιακές προκλήσεις. Η παρούσα κρίση απειλεί να αποδειχθεί πιο επικίνδυνη, για το ευρωπαϊκό σχέδιο, και από την κρίση χρέους του 2010 και από την ελληνική τραγωδία του 2015, και από το προσφυγικό, και από το Brexit. Αυτή τη φορά, αδύναμος κρίκος της ευρωζώνης δεν είναι η μικρή Ελλάδα, αλλά η Ιταλία, μια χώρα του G7, όπου ο κόσμος πνέει μένεα εναντίον της γερμανικής αναλγησίας και το ήδη υψηλό δημόσιο χρέος τείνει να εκτιναχθεί σε ελληνικά επίπεδα.

Τα μέχρι τώρα μέτρα της ΕΚΤ και του Eurogroupείναι αναιμικά μπροστά στις τεράστιες ανάγκες των πιο ευάλωτων κρατών, τα οποία αντιμετωπίζουν μια αναπάντεχη κρίση, για την οποία δεν φέρουν καμία ευθύνη. Το κυριότερο, η υπό εξέλιξη κρίση θα μεγεθύνει τις ήδη εκρηκτικές ανισότητες μεταξύ Βορρά- Νότου μέσα στην ίδια την ευρωζώνη. Η Γερμανία βρίσκεται ήδη μπροστά σε ένα ιστορικό δίλημμα: είτε να αποδεχθεί μια Ένωση μεταφοράς πόρων από τις πιο πλούσιες στις πιο αδύναμες χώρες (μια Κοπερνίκεια Επανάσταση για την οποία δεν φαίνονται έτοιμες οι γερμανικές ελίτ), είτε να παρακολουθήσει παθητικά τη διάλυση της ευρωζώνης, από την οποία αντλεί το μεγαλύτερο μέρος των πλεονασμάτων της.

-Πολύς λόγος γίνεται για τέλος της παγκοσμιοποίησης και επιστροφή του εθνικού κράτους. Συμμερίζεστε αυτές τις εκτιμήσεις;

-Οπωσδήποτε βιώνουμε την αρχή του τέλους της παγκοσμιοποίησης με τη μορφή που την ξέραμε τα τελευταία 40 χρόνια. Διεθνείς παραγωγικές αλυσίδες σπάνε, βιομηχανίες επαναπατρίζονται και ισχυρά κράτη, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία, αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν την εντατική φυγή βιομηχανιών προς τις χώρες χαμηλού εργατικού κόστους, με αντίτιμο να γίνονται όμηροι της Κίνας όταν χρειάζονται επειγόντως αναπνευστήρες, διαγνωστικά κιτ, αντιβιοτικά, γάντια και μάσκες.
Και πάλι, πρόκειται για την επιτάχυνση μιας τάσης που ήδη βρισκόταν σε εξέλιξη, όπως μαρτυρούσαν οι εμπορικοί πόλεμοι, πρωτίστως μεταξύ ΗΠΑ- Κίνας, η άνοδος του Τραμπ και το Brexit. Είναι αλήθεια όμως ότι η αλληλεξάρτηση των εθνικών οικονομιών είναι τόσο βαθιά που θα καθιστούσε τεράστιο το κόστος μιας αναδίπλωσης σε λογικές εθνικής αυτάρκειας.

Το εθνικό κράτος δεν «επιστρέφει», απλούστατα γιατί δεν έφυγε ποτέ. Σε κάθε μεγάλη κρίση είναι το κράτος εκείνο που καλείται να σώσει τον καπιταλισμό από τις δικές του παθολογίες. Αυτό έγινε και στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αυτό γίνεται και σήμερα. Το ανησυχητικό είναι ότι η ενίσχυση του κράτους αφορά σε μεγάλο βαθμό τις κατασταλτικές πλευρές του, καθώς η αναστολή ελευθεριών και η γενικευμένη παρακολούθηση των πολιτών επεκτείνονται διεθνώς, και όχι μόνο σε χώρες- «μαύρα πρόβατα» της Δύσης, όπως η Ουγγαρία του Όρμπαν και η Πολωνία του Κατσίνσκι. Για την ώρα, ο φόβος της αρρώστιας και του θανάτου προσφέρει λαϊκή νομιμοποίηση σε παρόμοια μέτρα.

Ωστόσο η πείρα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» μας υπενθυμίζει ότι οι καταστάσεις εξαίρεσης μπορεί να γίνουν μόνιμο καθεστώς και αδιανόητα, υπό ομαλές συνθήκες, αντιδημοκρατικά μέτρα τύπου νόμου PATRIOT, μπορεί να επιβιώσουν και μετά τη λήξη του συναγερμού.

-Διάβασα στο [email protected], το προσωπικό σου μπλογκ, το άρθρο σου «σε τι κόσμο θα βγούμε μετά την επιδημία», όπου θεωρείς ανεδαφικές τις ελπίδες για ένα Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο (NewDeal). Εκτιμάς ότι είναι αναπόφευκτη μια δεξιά στροφή στις συνθήκες της πανδημίας;

-Στο ίδιο ποτάμι δεν μπορείς να μπεις δύο φορές, έλεγε ο Ηράκλειτος. Το NewDeal ήταν αποτέλεσμα ανεπανάληπτων ιστορικών συνθηκών. Σας θυμίζω ότι πολλοί είχαν βιαστεί να κηρύξουν το τέλος του νεοφιλελευθερισμού και τη νεκρανάσταση προοδευτικών, Κεϋνσιανών πολιτικών, τύπου NewDeal, και στην κρίση του 2008. Το τι έγινε το ξέρουν πολύ καλά οι Έλληνες και αρκετά καλά οι εργαζόμενοι όλου του πλανήτη. Αυτό που εφαρμόστηκε, σε χοντρές γραμμές, ήταν «σοσιαλισμός για τους πλούσιους, νεοφιλελευθερισμός για τους φτωχούς». Τα κράτη έσωσαν τις τράπεζες και τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους, κι ύστερα έστειλαν το λογαριασμό σε μισθωτούς, συνταξιούχους και μαγαζάτορες, με τα προγράμματα «δημοσιονομικής σταθεροποίησης», για να καλύψουν τα τεράστια, συσσωρευμένα χρέη.

Ο κίνδυνος να ξαναγίνει κάτι τέτοιο, και μάλιστα σε μεγαλύτερη κλίμακα, σε αυτή την κρίση, είναι υπαρκτός, όπως υπαρκτή είναι η απειλή να μεγεθυνθούν τα ήδη ισχυρά ρεύματα του εθνικισμού και του ρατσισμού στις Δυτικές κοινωνίες. Ωστόσο τίποτα στην Ιστορία δεν είναι προδιαγεγραμμένο. Τα πάντα θα εξαρτηθούν από τα αντισώματα που θα αναπτύξουν οι λαοί και από την έκβαση των αγώνων της επόμενης μέρας γύρω από το κεντρικό επίδικο: ποιοι θα πληρώσουν το μάρμαρο για την υπέρβαση της κρίσης και ποιες πολιτικές θα μπορέσουν να μας βγάλουν από αυτή την τρομερή δοκιμασία σε ένα διαφορετικό μέλλον δικαιοσύνης και ελπίδας.