Με αφορμή τη Γενοκτονία στον Μικρασιατικό Πόντο

H τουρκική επιθετικότητα κατά τα τελευταία χρόνια με την επέμβαση στη Συρία και τη Λιβύη καθώς και την αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κύπρου, φέρνει και πάλι στο προσκήνιο το ερώτημα για την ιστορική προέλευση των δυνάμεων που την προκαλούν. 

Του Βλάση Αγτζίδη (*)

Και αναπόφευκτα το νήμα μας οδηγεί στις διαδικασίες εκείνες της περιόδου 1914-1923, οι

οποίες δρομολογούν και θεμελιώνουν το σύγχρονο τουρκικό κράτος, ως έθνος-κράτος πλέον που δημιουργείται στα ερείπια της παλιάς προνεωτερικής και πολυεθνικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τμήμα αυτών των διαδικασιών υπήρξε η εκτεταμένη εθνική εκκαθάριση των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων από ένα ακραίο εθνικιστικό ακροδεξιό κίνημα. Αυτό των Νεότουρκων που την πολιτική του θα ολοκληρώσει ο Μουσταφά Κεμάλ κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922)

Τα ερωτήματα

-Τι συνέβη στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο 1914-1923;

-Ποια ήταν η μοίρα των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων;

-Πώς εμπλέκεται η Ελλάδα ως έθνος-κράτος τις διεργασίες αυτές;

-Μπορούν οι διώξεις κατά των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να χαρακτηριστούν με το νομικό όρο «Γενοκτονία»

-Γιατί έως σήμερα είναι άγνωστες και αδιερεύνητες πολλές παράμετροι που συναρτώνται με το μεγάλο γεωπολιτικό μετασχηματισμό της Εγγύς Ανατολής;

Τα παραπάνω ερωτήματα απασχολούν έως σήμερα το δημόσιο βίο και δημιουργούν παρανοήσεις, συγκρούσεις και εντάσεις. Η απάντηση, θα έπρεπε να έχει δοθεί εδώ και δεκαετίες μέσα από μια σοβαρή επιστημονική έρευνα και ψύχραιμη συζήτηση.

Δυστυχώς αυτό δεν έγινε και αναδεικνύει για άλλη μια φορά το έλλειμμα και τις προκαταλήψεις  -ίσως και την υποκρισία- που υπάρχει τόσο στο χώρο της ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας, όσο και σε αυτόν της πολιτικής διαβούλευσης.

Τι συνέβη στην Ανατολή;

Οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας [Μικρά Ασία (Ιωνία, Πόντος, Βιθυνία, κ.ά) και Ανατολική Θράκη] αποτελούσαν μια πολύμορφή οντότητα με μεγάλη οικονομική ισχύ που αποκτήθηκε από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.  Ο αριθμός τους κυμαινόταν μεταξύ 2.2 και 2.5 εκατομμυρίων ατόμων. Είχαν διακριτή αυτονομία από το ελλαδικό Βασίλειο. Ακόμα και την εποχή της τελικής σύγκρουσης στην Ανατολή (1919-1922) είχαν αυτόνομες δικές τους πολιτικές εκφράσεις (Εθνοσυνέλευση του Πόντου που έδρευε στο Βατούμι του Καυκάσουά και τη Μικρασιατική Άμυνα στη Σμύρνη). Κατά την περίοδο του οριστικού γεωπολιτικού μετασχηματισμού της Εγγύς Ανατολής και την είσοδο της περιοχής στην εποχή του έθνους-κράτους, οι μη μουσουλμανικές οθωμανικές κοινότητες θα υποστούν την πολιτική Γενοκτονίας που είχαν ήδη αποφασίσει οι Νεότουρκοι από το 1911, την είχαν προετοιμάσει μεθοδικά και άρχισαν να την εφαρμόζουν από το 1914 με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς.

Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 έφερε το τέλος αυτού του κόσμου των Ελλήνων της Ανατολής. Η ήττα του 1922 υπήρξε στην πραγματικότητα αποτέλεσμα του ελλαδικού Διχασμού και της αδυναμίας των ελίτ της «Μικράς πλην Εντίμου Ελλάδος» να σχεδιάσουν μια ρεαλιστική πολιτική που θα βασιζόταν στην προστασία των μειονοτικών οθωμανικών πληθυσμών (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων, Κιρκασίων κ.ά.), ενώ οι αυτόνομες δικές τους πολιτικές εκφράσεις υπονομεύτηκαν. Οι διασωθέντες των μειονοτήτων αυτών θα καταφύγουν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες του ’22 όπου και θα αντιμετωπίσουν τις ζοφερές συνθήκες του Μεσοπολέμου, την εχθρική κατά το μεγαλύτερο βαθμό αντιμετώπιση και τις συνέπειες της δεκαετίας του ‘40. Μόνο κατά την εποχή της Μεταπολίτευσης θα δημιουργηθούν συνθήκες πραγματικής συζήτησης για τα γεγονότα εκείνα και θα επιτραπεί στους πρόσφυγες του ’22 και στους απογόνους τους να διεκδικήσουν την ενσωμάτωση της δικιάς τους ιστορικής εμπειρίας στο συνολικό εθνικό αφήγημα.

Πώς χαρακτηρίζονται οι διώξεις

Οι διώξεις κατά των Ελληνικών κοινοτήτων της Οθ. Αυτοκρατορίας χαρακτηρίστηκαν ήδη ως Γενοκτονία με δύο νόμους που ψηφίστηκαν με θαυμαστή ομοφωνία από το ελληνικό κοινοβούλιο (1994, 1998). Ο όρος «Γενοκτονία ορίστηκε με πολύ συγκεκριμένο τρόπο από τον ΟΗΕ και εισήχθη έτσι στο διεθνές δικαιϊκό σύστημα από το 1948. Ήδη αναπτύσσονται διεθνώς –πλην Ελλάδας- οι αντίστοιχοι τομείς της επιστημονικής  έρευνας για «το έγκλημα της Γενοκτονίας», πραγματοποιούνται σημαντικές έρευνες και κοινοποιούνται ιδιαιτέρως χρήσιμες ανακοινώσεις και  δημοσιεύσεις. Επίσης έχει δημιουργηθεί ο International Association of Genocide Scholars (IAGS) ως ένας διεθνής επιστημονικός θεσμός που εξειδικεύεται στη μελέτη του εγκλήματος της Γενοκτονίας.  Αναφέρει σε Ψήφισμά του τον Δεκέμβριο του 2007: «Είναι η πεποίθηση του Διεθνούς Συνδέσμου Μελετητών Γενοκτονιών (IAGS) ότι η Οθωμανική εκστρατεία εναντίον των χριστιανικών μειονοτήτων της αυτοκρατορίας μεταξύ 1914 και 1923 αποτέλεσε μια γενοκτονία εναντίον των Αρμενίων, Ασσυρίων, Ποντίων και Ελλήνων της Ανατολής (σ.τ.σ. Μικρασιατών και Ανατολικοθρακών)».

Το πραγματικό ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου έλαβε χώρα το φαινόμενο του μετασχηματισμού της Εγγύς Ανατολής το περιγράφει πολύ καλά ο Enzo Traverso αναφερόμενος στο αρμενικό ζήτημα: «…Πρόκειται για την πρώτη γενοκτονία που διαπράττεται στο όνομα του νεωτερικού εθνικισμού, ως πράξη γέννησης ενός έθνους-κράτους δυτικού τύπου στη θέση της παλιάς πολυεθνικής αυτοκρατορίας».

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται απολύτως και οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας [Μικρασιάτες (Πόντιοι, Ίωνες, Βιθύνιοι, Καππαδόκες κ.λπ.) και Ανατολικοθρακιώτες]. Αυτό περιγράφεται με σαφήνεια από τον σημαντικό Τούρκο ιστορικός Halil Berktay (με αναφορά μόνο στην ποντιακή υποπερίπτωση μιας και απαντούσε σε αντίστοιχη ερώτηση): «Η αλήθεια δεν είναι διαπραγματεύσιμη, όμως μπορεί να διδαχθεί. Τα τελευταία 10 χρόνια η συμπεριφορά γύρω από την Γενοκτονία έχει μαλακώσει… Πιστεύω ότι υπήρχε μόνο μία Γενοκτονία και δεν εννοώ ότι αυτό που συνέβη στον Πόντο δεν ήταν Γενοκτονία. Αντίθετα, λέω ότι οι Ενωτικοί, δηλαδή η ηγεσία της «Επιτροπής Ένωση και Πρόοδος», κυρίως δε ο Ταλαάτ, είχαν ένα μαζικό σχέδιο για τον εκτουρκισμό της Ανατολίας. Και αυτό εφαρμόστηκε στους Αρμενίους, τους Ποντίους και τους Ασσυρίους. Προτιμώ να το βλέπω ως ένα ενιαίο σχέδιο, που και το κάνει και πιο εύκολα συζητήσιμο και κατανοητό».

----------

(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, https://kars1918.wordpress.com/

* To παρόν άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις του γράφοντος