Το κράξιμο του Λόρδου Βύρωνα στους Άγγλους για την αρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα

Όταν ο λόρδος Έλγιν φόρτωνε στα καράβια του τα γλυπτά του Παρθενώνα, δεν έπαιρνε απλώς μάρμαρα. Έπαιρνε κομμάτια από τον μύθο, τη φωνή, τη μορφή της Ελλάδας. Και ενώ πολλοί στην Αγγλία έκαναν πως δεν έβλεπαν ή χειροκροτούσαν σιωπηλά, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της εποχής δεν άντεξε: ο Λόρδος Βύρωνας, ο ίδιος Άγγλος, ήταν αυτός που τους τα ’χωσε πρώτος και καλύτερος.

Ο Βύρωνας έφτασε στην Ελλάδα το 1809. Νεαρός, ρομαντικός, μορφωμένος και διψασμένος για αρχαίο φως. Δεν ταξίδεψε για τουρισμό. Περπάτησε σε ερείπια, έγραψε ποίηση κάτω από τον ήλιο της Αθήνας και είδε με τα μάτια του τη λεηλασία. Δεν ήταν φήμες – ήταν ντροπή μπροστά του. Την περιγράφει, την καταγγέλλει, και τελικά τη θρηνεί.

Σε έναν από τους πιο σκληρούς στίχους του, γράφει:

“Thy walls defaced, thy mouldering shrines removed / By British hands, which it had best behooved…”
(«Τα τείχη σου ρημαγμένα, τα ιερά σου ξεθεμελιωμένα / από βρετανικά χέρια, που όφειλαν να τα σεβαστούν…»)

Ο Βύρωνας δεν κατηγορεί Τούρκους. Δεν ψάχνει δικαιολογίες. Κατηγορεί τους ίδιους του τους συμπατριώτες, τους οποίους θεωρεί βάνδαλους κάτω από ρομαντική μάσκα. Οι βρετανικές εφημερίδες της εποχής δημοσιεύουν τις απόψεις του με αμηχανία. Δεν ήταν κοινότοπες. Ήταν κατηγορίες με ποίηση.

Η αρπαγή έγινε ανάμεσα στο 1801 και 1812, με επίσημη άδεια – ή τουλάχιστον έτσι υποστήριξε ο Έλγιν. Πήρε μετόπες, ζωφόρους, αγάλματα, ακόμα και τμήματα από τους ίδιους τους κίονες. Οι εργάτες του, για να τα ξεκολλήσουν, έσπασαν κομμάτια του ναού, όπως καταγράφουν Ευρωπαίοι αυτόπτες μάρτυρες. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι σπασμένα αγάλματα πετάχτηκαν στη θάλασσα γιατί δεν χωρούσαν.

Ο Βύρωνας δεν το άντεχε αυτό. Ήταν ήδη βαθιά συνδεδεμένος με τον ελληνικό αγώνα και έβλεπε στην αρπαγή αυτή όχι αρχαιολογία, αλλά απώλεια ταυτότητας. Το κείμενο του “Childe Harold’s Pilgrimage”, που έγινε best-seller στην Αγγλία, δεν είναι απλώς ένα ταξιδιωτικό έπος. Είναι ένας ωμός ψίθυρος ντροπής:

“And once again thy hapless bosom gored, / And snatch’d thy shrinking Gods to northern climes abhorr’d!”
(«Και άλλη μια φορά το άμοιρο στήθος σου ματώνει, / Καθώς άρπαξαν τους θεούς σου για να τους πάνε στους βόρειους, σιχαμερούς τόπους»)

Ήταν τέτοια η επίδραση των λόγων του, που για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή διανόηση η Αγγλία ακούστηκε ως κλέφτρα και όχι ως σωτήρας του πολιτισμού. Σταδιακά, φιλόλογοι, αρχαιολόγοι και καλλιτέχνες άρχισαν να εκφράζουν ανοιχτά τον προβληματισμό τους. Ο ίδιος ο Goethe, που επισκέφθηκε την Ιταλία και μελέτησε ελληνικά αγάλματα, δεν έκρυβε τη δυσφορία του για τη μεταφορά τους μακριά από την πατρίδα τους.

Η πράξη του Έλγιν θεωρήθηκε νόμιμη με βάση ένα φιρμάνι των Οθωμανών – το οποίο ποτέ δεν παρουσιάστηκε επίσημα, και σήμερα θεωρείται ανύπαρκτο ή αμφισβητήσιμο. Παρ’ όλα αυτά, τα γλυπτά εκτίθενται μέχρι και σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, και η Ελλάδα συνεχίζει να ζητά την επιστροφή τους. Αλλά ο πρώτος που τη ζήτησε ήταν Άγγλος. Και λεγόταν Βύρωνας.

Πέθανε το 1824 στο Μεσολόγγι, χωρίς να δει την Ελλάδα ελεύθερη και χωρίς να δει τα γλυπτά να επιστρέφουν. Όμως ο ίδιος έγινε μάρμαρο: το όνομά του υπάρχει σε δρόμους, πλατείες και καρδιές. Και τα λόγια του, δυο αιώνες μετά, ακούγονται πιο επίκαιρα από ποτέ.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.