Πως ξυριζόντουσαν οι Αρχαίοι Έλληνες; Εδώ σήμερα και κόβεσαι, τότε δε γινόταν σφαγή;

Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν μόνο λάτρεις της σοφίας και της τέχνης, αλλά και της καθαριότητας και της εμφάνισης. Το ξύρισμα, που για εμάς σήμερα είναι μια καθημερινή ρουτίνα, τότε ήταν μια πράξη με πολιτισμικό βάρος. Δεν αποτελούσε απλώς μια προσωπική επιλογή υγιεινής, αλλά μια δημόσια δήλωση ταυτότητας και κοινωνικής θέσης. Ξεκινώντας από την Κλασική Εποχή και μετά, η περιποίηση του προσώπου θεωρούταν δείγμα ανδρικής ωριμότητας και φιλοσοφικής αυτοπειθαρχίας. Η γενειάδα στους φιλοσόφους ήταν σημάδι σοφίας, ενώ στους νέους αξιωματούχους και στρατιώτες, το ξυρισμένο πρόσωπο σήμαινε πειθαρχία

Το ξύρισμα στους αρχαίους Έλληνες δεν ήταν ούτε σπάνιο ούτε αδέξιο. Αντίθετα, υπήρχαν ειδικοί επαγγελματίες που ασχολούνταν με αυτό: οι κουρείς. Αυτοί διατηρούσαν κουρεία στα πιο πολυσύχναστα σημεία της πόλης, συνδυάζοντας την πρακτική του ξυρίσματος με την κοινωνική συνεύρεση. Εκεί, εκτός από κόψιμο μαλλιών και ξύρισμα, γίνονταν συζητήσεις πολιτικές, φιλοσοφικές και κουτσομπολιά της ημέρας. Ο κουρέας ήταν όχι μόνο τεχνίτης αλλά και κοινωνικός κόμβος, σχεδόν σαν σύγχρονος καφετζής.

Τα εργαλεία του ξυρίσματος στους αρχαίους Έλληνες ήταν απλά αλλά αποτελεσματικά. Τα ξυράφια τους ήταν μεταλλικά, φτιαγμένα από χαλκό ή σίδηρο, με κοφτερή λεπίδα. Το σχήμα τους έμοιαζε περισσότερο με μαχαίρι παρά με σύγχρονη ξυριστική μηχανή, και η τεχνική απαιτούσε επιδεξιότητα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα σε τάφους και ανασκαφές δείχνουν καθαρά τη χρήση τέτοιων εργαλείων από τον 6ο αιώνα π.Χ. και μετά. Η λεπίδα ακονιζόταν σε ειδικές πέτρες, και για να μαλακώσουν το δέρμα χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο ή αρωματικά σκευάσματα με βάση ρητίνες.

Παρά το γεγονός ότι τα ξυράφια της εποχής δεν είχαν την ασφάλεια που προσφέρουν οι σύγχρονες λεπίδες, οι κουρείς γνώριζαν καλά τη δουλειά τους. Το κόψιμο ήταν σπάνιο, κυρίως επειδή οι κινήσεις τους ήταν μεθοδικές και οι πελάτες ακίνητοι. Όμως, σε περιόδους πολέμου, το ξύρισμα μπορούσε να γίνει αναγκαστικά από τον ίδιο τον στρατιώτη, χωρίς επαγγελματία, οπότε και οι τραυματισμοί ήταν πιθανότεροι. Ενδεικτικό είναι ότι ο Μέγας Αλέξανδρος απαιτούσε από τους στρατιώτες του να είναι ξυρισμένοι, για να μη δίνουν στους εχθρούς τη δυνατότητα να τους αρπάξουν από τα γένια στη μάχη.

Το ξύρισμα στην αρχαιότητα είχε και πολιτισμική διάσταση. Η Αθηναϊκή αντίληψη περί λιτής εμφάνισης επέβαλλε το ξυρισμένο πρόσωπο, ενώ στη Σπάρτη οι άνδρες διατηρούσαν μούσια ως σύμβολο ανδρείας και αυστηρότητας. Στους εφήβους, το πρώτο ξύρισμα ήταν τελετουργικό γεγονός, σχεδόν σαν μύηση στην ανδρική ηλικία. Δεν ήταν απλώς θέμα καθαριότητας, αλλά σημείο μετάβασης και ενσωμάτωσης στο σώμα των πολιτών.

Στο τέλος της κλασικής εποχής, με την επιρροή των Ρωμαίων, το ξύρισμα εξελίχθηκε και σε μορφή πολυτελείας. Οι πλούσιοι Αθηναίοι έφερναν εξειδικευμένους σκλάβους από την Αίγυπτο που είχαν εκπαιδευτεί στην περιποίηση του προσώπου και στην αφαίρεση της τριχοφυΐας όχι μόνο από το πρόσωπο αλλά και από το υπόλοιπο σώμα. Οι αρωματικές αλοιφές, τα αρωματισμένα λάδια και οι τεχνικές απολέπισης έφτασαν σε βαθμό αισθητικής τέχνης.

Όμως το ξύρισμα δεν ήταν πάντοτε αυτονόητο ή επιβεβλημένο. Υπήρχαν και εποχές που η γενειάδα επανερχόταν ως μόδα, όπως επί των Στωικών φιλοσόφων, που θεωρούσαν το μούσι σύμβολο αυτάρκειας και απλότητας. Άλλοι, όπως οι Κυνικοί, το διατηρούσαν ως πράξη αντίστασης στον καθωσπρεπισμό. Έτσι, η ιστορία του ξυρίσματος στους αρχαίους Έλληνες δεν είναι μόνο ιστορία προσωπικής υγιεινής αλλά και αντανάκλαση πολιτικών, φιλοσοφικών και κοινωνικών στάσεων.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.